ІСТЕЗІГҶӀНІҢ ӦӦН ИС-ПАЙЫ - ПІЛІС
12.02.2019
Хабарлар
Хакасия пазы Валентин КОНОВАЛОВ ХГУ-ның аспиранты
Денис КАРАНДЕЕВТӀ алғыстапча
Танығлығ кӱн. 8 февральда тиксі хазнада Наука кӱні таныхталған. Ол - учёнайларның профессиональнай ӱлӱкӱні. Чоохтирға кирек, тилекейде полған на тиліс оларның улуғ тоғызынаң палғалыстығ. Наука тоғынҷыларының істезіглері полызиинаң регионнар алнынзар хаалапчалар паза тиксі хазна чуртазы прай саринаң тиліпче. Пістің дее республикада «чарых» пастар илееде. Ол кӱн Хакасияның учёнайларына алғыстастар паза сыйыхтар читірілген.
«ТОҒЫЗЫБЫС ПІЧІКТЕ ЛЕ ПОЛБАЗЫН»
Пу танығлығ кӱнде правительство туразында Хакасия пазы Валентин Коновалов республиканың чиит учёнайларынаң тоғасхан. Оларның аразында региондағы вузтарның ӱгретчілері паза наука-істезігліг институттар учёнайлары полғаннар. Хакасия пазы, чиит учёнайлар пӧзік чидіглерге читчеткенін таныхтап, оларны профессиональнай ӱлӱкӱннерінең алғыстаан.
- Сірернің тоғызыңар тиксі хазнаа паза республикаа уғаа кирек. Тоғызыңар хаҷан даа кирексіністе ползын паза чонға туза ағылзын. Наа чидіглер кӧзідіңер! Хакасияда наука тоғызынаң чииттер айғасчатханы уғаа ӧріндірче. Анзы наука пір орында турбинчатханын паза тиліпчеткенін таныхтапча, - алғыс сӧстерін читірген Хакасия пазы Валентин Коновалов.
Пӱӱл Хакасия правительствозының сыйиина Н.Ф.Катановтың адынаң Хакас хазна университедінің ікі чиит учёнайы турысхан. Доцент, биология наукаларының кандидады Юлия Саранчина «Чиит учёнай» номинацияда чиңіс тутхан паза «Чиит істезігңі» номинацияда аспирант Денис Карандеев сыйых алған.
Пайрамнығ чыылығ тузында
Ідӧк тоғазығда республиканың ӱгредіг паза наука министрі Лариса Гимазутина паза Хакас хазна университедінің ректоры Татьяна Краснова араласханнар. Олар ідӧк чиит істезігҷілерге улуғ чидіглер алғааннар.
- Пу чайаачы чииттер пісті алнынзар апарарында мин пір дее ікінҷілебинчем. Оларның полғанына ла тоғыс кӧп кӧріл парған. Піс, тізең, прай пар кӱзібіснең оларға полызарбыс. Таныхтирға кирек, халғанҷы чылларда чиит учёнайлар чӧбі улам на ӧткін тоғынып пастаан, - алғыстас сӧстеріне хосхан Хакасияның ӱгредіг паза наука министрі Лариса Гимазутина.
Республиканың чиит учёнайлары чӧбінеңер алынҷа чоохтирға кирек. Пу пірігіссер республика вузтарының аспиранттары, специалисттері паза наука-істезігліг институттарның учёнайлары кірчелер. Пӱӱнгі кӱнде оларның санында 9 наука кандидады саналча. Оларның ӧӧн пӧгіні - науканы чииттер аразында сабландырары паза наука тоғызына тартары. Іди чиит учёнайлар аймах мероприятиелер паза марығлар, тӧстеп, иртірчелер. Хакасияның чиит учёнайлар чӧбінің устағӌызы Елена Тиникованың чооғынаң, олар, ӧсчеткен тӧлнең тоғынып, «ӱгренӌі - студент - учёнай» палғалысты пик тутчалар. Кӧзідімге, чиит учёнайлар, ыраххы аалларзар чӧріп, ӱгренӌілернең тоғасчалар. Олар олғаннарға сидік науканы олаңай тілнең читір пирчелер паза пӧзік ӱгредігнің тузазынаңар чоохтапчалар. Студенттер аразында, тізең, «Хакасияның наука ис-пайы» наука-істезігліг марығ иртірілче. Че иң ӧӧн мероприятие - ол «Наука 0+» фестиваль.
Пӱӱл ол 800 азыра араласчыны чыған. Таныхтирға кирек, пу чиит учёнайлар чӧбі иртірчеткен мероприятиелернің чардығы ла, алнында наа хаалағлар. Пӱӱл олар 16 проект чуртасха кирерге пӧгінчелер, оларның ӱзі - Хакасияа наа оңдайлығ мероприятие.
Чиит учёнайлар чӧбіне Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозы паза Хакас хазна университеді чахсы хабазығ пирчелер, че, ачырғасха, пасха министерство-ведомстволар чиит учёнайларның пастағларына хайығ салбинчалар. Ол хомзыныснаң оол-хыстар Хакасия пазы Валентин Коноваловсар айланғаннар.
- Хакасия - кічіг бизнес тилідеріне уғаа килістіре регион. «Ярмарка идей» проектті пу темаа чарыдарға сағыс пар. Пістің тимде проекттер пар, ідӧк тимнелчеткеннер кӧп, че піске наа инфраструктура кирек, хайзы ол чидіглерні чуртасха кирерге полызарчых. Піс пічікте ле тоғынарға хынминчабыс, че проекттерібіс чуртаста тоғынчатханын кӧрерге сағынчабыс. Аннаңар сірернің полызииңар кирек, - чӱрексініснең таныхтаан ХакНИИЯЛИ-ның чиит учёнайы Елена Тиникова.
Мында ӧӧнінде мероприятиелер тӧстирінде хабазардаңар паза ахчалығ полызығ пирердеңер чоох парған. Ідӧк чииттернің таниинаң, амды олар постары нименең айғазарын кӧрчелер. Анзы уғаа чахсы. Че правительство республикаа киректелчеткен істезіглерні адап пирген полза, учёнайларға кӧстеглер пирген полза, ол тоғыс улам на туза поларчых тіп таныхтааннар наука істезігӌілері. Прай пу чӧптерні Хакасия пазы санға алып, пірге тоғынарға чарасхан.
ЧАХСЫ ЧИДІГЛЕРНЕҢ АЛНЫНЗАР!
Пуох кӱнде республиканың учёнайлары ХакНИИЯЛИ-ның конференц-залында пайрамнығ чыылығ иртіргеннер. Пеер ікі наука институдының учёнайлары чыылысханнар - ол Хакасияның тіл, литература паза тархын наука-істезігліг институды паза республиканың аал хонии сурығларынӌа наука-істезігліг институды. Мындағ танығлығ кӱнде учёнайларны профессиональнай ӱлӱкӱннерінең алғыстаан ӱгредіг паза наука министрінің орынӌызы Елена Конева. Ол ХакНИИЯЛИ-ның тархын пӧлиинің наука тоғынӌызы, география наукаларының кандидады Елена Самринаға, фольклор пӧлиинің устағӌызы, филология наукаларының кандидады Надежда Чистобаеваа паза чиит учёнайлар чӧбінің араласчызы, ХакНИИЯЛИ-ның наука тоғынӌызы Надежда Канзычаковаа Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозының Аарластығ пічіктерін читірген.
- Тіл паза литература наукаа, искусстваа паза кӧп пасха даа нимее тилирге полысча. Чоннар аймах тіллернең чоохтасчалар. Че, минің кӧрізімнең, оларның прайзының пір пӧгін - пілізіп чуртиры. Чоох чоғыл, пілістің хырығлары чоғыл. Че сірернің пӱӱнгі чидіглеріңе республикабыс паза тиксі хазна поғдархапча, - таныхтаан Елена Конева.
Тархын наукаларының докторы Валентина Тугужекова істезігӌілерні ідӧк чылығ сӧстернең удурлаан паза чонның хайиин ирткен чылның салтарларына айландырған. Іди, аның чооғынаң, ирткен чылда ХакНИИЯЛИ учёнайлары тӱзімніг тоғыныбысханнар. 2018 чылда институт тоғынӌылары 260-ӌа наука тоғызын чарыхха сығарғаннар. Олар чыындыларда, журналларда паза монография чіли сыхханнар.
Істезігліг тоғыстардаң пасха, институт тоғынчыларына аймах мероприятиелер иртірерге килісче. Ирткен чылда наукаа чарыдылған 7 мероприятие иртірілген. Танығлығ мероприятиелернің пірсі тархын наукаларының докторы, востоковед, археолог Виталий Ларичевтің 85 чазына чарыдылған «Народы и культуры Саяно-Алтая и сопредельных территорий» чоннар аразындағы конференция полған.
Чыл сай ХакНИИЯЛИ істезігҷілері гранттар утчалар. Пӱӱл гранттар полызиинаң институт 2500000 салковай тоғынып алған. Іди Россия президентінің грантына Елена Тиникова «Социальная адаптация хакасов в городских условиях в постсоветский период (1991 - 2017 годы)» паза Евгения Торокова «Образцы народной литературы тюркских племён, живущих в Южной Сибири и Джунгарской степи. Собраны В.В.Радловым. Ч.ІІ.Поднаречия абаканские (сагайское, койбальское, качинское), кызылское и чулымское (кюэрик)» тоғыстарын тимнееннер. Грант марығларын утып, учёнайлар аймах конференцияларда араласчалар, тоғыс хоостыра чорыхтарға сыхчалар паза статьяларын пасха хан чирінде чарыхха сығарчалар.
Ідӧк институт пасха хазналардағы наука учреждениелерінең пик палғалыс тутча. 2018 чылда Азербайджандағы тіл институдынаң, Япониядағы тілче паза культурача пӧзік школанаң, Оксфорд университедінің археология институдынаң пірге тоғынардаңар чӧптезіглер алылған. Паза ол палғалыстар ӱзілбинче, Валентина Николаевнаның чооғынаң, амғы туста ідӧк нинҷе-де пасха хан чиріндегі университеттернең пірге тоғынардаңар чоохтазығ парча.
Кӧрінген, ХакНИИЯЛИ устағҷызы учёнайларына тың чӧпсінче.
- Амды піссер чахсы тоғынып пілчеткен, ӧткін тӧл килген. Чииттер полызиинаң піс востоковедтер пірігізін тӧстеебіс, гранттар утхабыс. Алынча таныхтирға сағынчам Евгения Торокованы, Елена Самринаны, Надежда Чистобаеваны, Надежда Канзычакованы - олар институт тоғызына паза академическай наукаа улуғ хозым итчелер, - поғдархаснаң таныхтаан Валентина Тугужекова.
Хакасияның аал хонии сурығларынҷа наука-істезігліг институдының устағҷызы Олег Иванов чоох тутханох. Ол, институттағы учёнайларның тоғыстарынаңар искіріп, аал хонии наукаларының кандидады Егор Чебочаковха, Сибирьдегі аал хонии науказының тилізіне улуғ хозым иткен ӱчӱн, Хакасияның аал хонии сурығларынча наука-істезігліг институдының ӧнетін сыйиин читірген - «Факел прогресса - 2018» чылтыс.
Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозының национальнай ӱгредіг пӧлиинің устағҷызы Ольга Доможакова, ХакНИИЯЛИ-ның тоғызын пӧзік паалап, терминнер комиссиязын алынҷа таныхтаан. Итсе-де, чыылығ тузында сыйыхтар илееде полған. Іди ХакНИИЯЛИ устағҷызы Валентина Тугужекова тоғынҷыларын Аарластығ пічіктернең паза алғыстас пічіктерінең таныхтаан. Филология наукаларының кандидады Зинаида Каскаракова «Хабар» газета редакциязының алғыстас пічиин алған.
Таныхтирға кирек, мыннаң ХакНИИЯЛИ учёнайларының тоғызы тоозылбинча. Алнында улам на алғым пӧгіннер. Ағаа хоза пӱӱл институт 75 чылын таныхтир.
Автор :
Екатерина ИҢДЫГАШЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |
4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде