МАХАЧЫ ЧИР-СУҒҶЫЛАРЫБЫС АМҒЫ ТӦЛГЕ КӦЗІДІМ
19.02.2019
Хабарлар
Хумартхылас. Совет войсколары 15 февральда 1989 чылда Афганистаннаң сыхханнаң пеер 30 чыл ирт парды. Амды 15 февральда Ада чир-суубыстың тастында служба апарған россияннарны хумартхылир кӱн таныхталча.
ПУ КӰНГЕ ЧАРЫДЫП, АҒБАНДА ТИМІР ЧОЛ ВОКЗАЛЫ ХЫРИНДАҒЫ АЧЫХТА «КИЗЕК ЧААЛАЗЫҒДА ЧАТ ХАЛҒАН ХАКАСИЯ ООЛЛАРЫНА» ХУМАРТХЫЛАС КОМПЛЕКСІ АЛНЫНДА МИТИНГ ИРТКЕН. АНДА ХАКАСИЯ ПАЗЫНЫҢ ПАСТАҒЫ ОРЫНҶЫЗЫ АНДРЕЙ АСОЧАКОВ, ХАКАСИЯ ПАЗЫ ОРЫНҶЫЗЫНЫҢ ТОҒЫЗЫН ТОЛДЫРЧАТХАН БОГДАН ПАВЛЕНКО, ӦӦРКІ ЧӦП КНЕЗІ ВЛАДИМИР ШТЫГАШЕВ ПАЗА ДАА ПАСХАЗЫ АРАЛАСХАННАР.
АФГАНИСТАНДАҒЫ ЧААЛАЗЫҒДАҢАР
СССР-ның войсколары Афганистандағы чаалазығда 1979-1989 чылларда араласханнар.
Че ол чыллар ӱр иртчеткен гражданскай чааның чардығы ла полған. 1973 чылда Афганистанда король ӱлгӱзі чох иділгенде, хазнанаң Мухаммед Дауд устап сыххан. Че ол хазнанаң ӱр устабаан. 1978 чылда Афганистанда революция пол парғанда, ӱлгӱнең афган чонының демократия партиязы (НДПА) устап сыххан. Партия хазнаны Афганистанның демократическай республиказына (ДРА) айландырыбысхан. Ол туста хазнада социализм пӱдір сыхханнар. Че 1978 чылда Афганистандағы чуртас оңдайлары ай-пораанға айлан парғаннар.
Социализмге тудынчатхан правительстводаң тоғыр аймах кӱстер турысханнар, че ӧӧнінде исламисттер. Олар НДПА кізілерін афган чонынын ыырҷызына санап сыхханнар. Ӏди партиядаң тоғыр моджахедтер ӧмелері тӧстел сыххан. Моджахедтер пропаганда тоғызынаң ӧткін араласханнаңар, оларның ӱчӱн кӧп кізі турысхан.
НДПА Кабулны холға кирерге маңнанмаан даа полған, прай хазнадаң чон аннаң тоғыр пар сыххан. Хазнаны амыр чуртасха айландыр полбин, Афганистанның устаа 1979 чылда СССР-зар полызығ сурап айланған. Сентябрьда анда пазох ӱлгӱ алыс парған, хазна паза НДПА пазы Хавизулла Амин полыбысхан. 12 декабрьда 1979 чылда пілдістіг полыбысхан, СССР войсколары Афганистандағы чаалазыға кірібізер. Кремль устағҷылары Аминні ӱлгӱдең суурар пӧгіннең тимнелген операцияны чаратханнар. Ӏди 25 декабрьда 1979 чылда совет войсколары Афганистан хырығларын асханнар. Ӏкі кӱн пазынаң совет войсколарының разведчиктері, Кабулзар парчатхан чарытхы линиязын ӱзібіскеннер. Ӏди город чарытхы чох халған. Совет войсколары операциязынаң устапчатхан полковник Григорий Бояринов Аминнің ӧргезін холға кирерге чахығ пирібіскен. Пістің чааҷылар Афганистанда закон хыйыстыра ӱлгӱзер килген кізіні чох идібіскеннер. Ол чаалазығда Бояринов паза 20 чааҷы тынын пир салған. 1980 чылда Бояриновха Совет Союзының Матыры ат пирілген.
Афганистандағы чаалазығны тӧрт чардыхха чарыбызарға чарир. 1979-1980 чылларда совет войсколары, Афганистанзар кіріп, гарнизоннарҷа паза ӧӧн объекттерҷе ызылғаннар. Чаалазығның ікінҷі чардығында (1980 - 1985 чылларда) хазыр чаалазығлар прай хазнада парғаннар. Совет войсколары, ыырҷыны чох идіп, алнынзар парған, Афганистанның армиязы кӱс алынған. Ӱзінҷі чардығында (1985 - 1987 чылларда) совет авиациязы паза артиллериязы ӧткін чаалазығлар апарғаннар. Сухопутнай войсколарның мероприятиелері асхынах иртіріл сыххан. Чаалазығның тӧртінҷі чардығында (1987 - 1989 чылларда) совет войсколары Афганистаннаң сығарға тимненгеннер. СССР чааҷыларының чарымызы августта 1988 чылда чир-суунзар айланған. Войсколарның халғанҷы ӧмезін Афганистаннаң 15 февральда 1989 чылда генерал-лейтенант Борис Громов сығарған.
КИЗЕК ЧААЛАЗЫҒЛАР АРАЛАСЧЫЛАРЫНЫҢ САҒЫЗЫНАҢ
Митингке кизек чаалазығларның кӧп араласчызы килген. Игорь Николаевич Чертыков 1985 чылда Ташкент городта ӱгретчілер университедін тоосхан. Олох чылда ол совет войсколарынзар хығыртылған. Службазын Игорь Николаевич Туркестанскай чаа округында апарған. Ноябрьда ол Теджен городтағы ӱгредіг частьынзар ызылған. Анда ол чарым чыл мотострелковай войсколарның разведка батальонында тимненген. Апрельде 1986 чылда чааҷыларны Афганистанзар ызыбысханнар. Ӏди Игорь Чертыков Гардез городсар читкен, анда ол десант-штурм бригадазының разведка ротазында службазын узаратхан, отделение командирі полған.
Бригадаа автомобильлер колонналарын хадарарға чахығ пирілген. Ӏди чааҷылар моджахедтердең Гардезті паза хости аалларны арачылааннар. Аннаң пасха, Кабул паза Газни городтар хадағда полғаннар. Ӏди чааҷылар аймах таарлағларны тарт чӧрчеткен автомобильлер колонналарына пір городтаң пасха городсар чидерге полысчаңнар. Афганистанда чааҷылар гепатит, тиф, менингит ағырығларны чухтырып алҷаңнар. Читі ай пазынаң Игорь Чертыков, аар ағырыбызып, ӱс ай госпитальда чатхан. Соонаң аны Ташкентсер ызыбысханнар. Халғанҷызын чааҷы Небитдагта служба апарған. Игорь Чертыков, отделение командирі полып, ибінзер айланған.
- Піс фильмнердегі осхас хазыр чаалазығларда араласпаабыс. Че хараа сай моджахедтер пістің частьсар аймах тиріглердең атчаңнар. Разведкаа сепаратисттер ӧмелерін таап аларға киректелген. Полған на хараа снарядтар, ухтар пістің саринзар учухчатханы хорғыстығ полған. Чааҷылар, тағларӌа чӧрчетселер, удаа миналарға тоғас парӌаңнар. Ідӧк снайперлернің ухтарын «сахтирға» хорғыстығ полӌаң. Пістің бригаданың нинӌе-де чааӌызы чаалазығлар тузында тынын пир салған. Арғыстарны чідірерге айастығ полған. Иртен син чааӌынаң чоохтасчазың, ас-тамахнаң ӱлесчезің, хараазын, тізең, ол атырт салча. Анзы уғаа хорғыстығ, - сағысха кирче Игорь Николаевич.
Амды ол Ағбанда боксча тренер полча. Игорь Чертыков, совет войсколары Афганистаннаң сыххан кӱнге чарыдып, чыл сай марығлар иртірче. Аның чооғынаң, марығларға кизек чаалазығларның ветераннары чыл сай килчелер. Олар амғы тӧлге чахсы кӧзідім полчалар.
Пістің чир-суғҷыларыбыс пасха даа кизек чаалазығларда араласханнар. Рустам Канзычаков 1995-1997 чылларда срочнай служба ирткен. 2001 чылда ол контрактча
службаа парыбысхан. 200-інҷі мотострелковай дивизияа кіріп, Таджикистанда службазын апарған. Ол туста анда гражданскай чаа парчатхан. Рустам Канзычаков миротворецтер кӱстерінзер кірген. Оларны Таджикистан паза Афганистан хазналар хырығларынзар ызыбысханнар. Пограничниктерге наркотиктер таратчатхан сайбағҷыларны тударға чахығ пирілген. Ол туста, США Афганистанзар войсколарын кирібіскенде, хазнадаң кӧп чон тис сыххан.
Кічіг лейтенантха ӱгреніп алғанда, Рустам Канзычаков Кемеров облазындағы Юрга городта служба иртерге ызылған. Ӏкі чыл пазынаң тӧрт офицерні Чечнязар терроризмнең тоғыр кӱрезерге ызыбысханнар, Рустам Канзычаков оларның санында полған. Ол Шалимскай аймахтағы Борзой аалда орныхчатхан 191-ӌі мотострелковай полкта службазын узаратхан.
- Чечняда боевиктер, чааӌыларны китеп алып, чаалазыға кірібісчеңнер. Анда нинӌе-де арғызым тынын пир салған. Оларны тӱгенӌі чолға ӱдезерге чӱрекке аар полӌаң. Чааӌылар турғызылған пӧгіннерні турыстыра толдырыбысханнар.
Мин служба иртчеткенімде, Ӱстӱнзархы Осетияда чаалазығ пасталыбысхан. 8 августта 2008 чылда чааӌыларны Цхинвалзар ызыбызарға чахығ пирілген. Соонаң мин Кабардино-Балкариязар ызылғам. Че пістің частьыбыс чох иділгенде, мин тынаға парыбысхам. Амды хадағӌы полып тоғынчам. Хада хонғанымнаң оолағас ӧскірчебіс. Кічігде суворовскай училищезер кіріп аларға сағынғам, ізенчем, оолғым минің сағызымны толдырар, - чоохтапча Рустам Канзычаков.
Митингке чыылысхан чон, кизек чаалазығларда чат халған чир-суғҷыларыбысты хумартхылап, мемориал комплексі алнынзар чахайахтар паза веноктар салғаннар. Олох кӱн Тимір чол бригадазы частьының культура туразында пайрамнығ концерт ирткен. Анда ӱгренҷілер Сергей Мишуткинні паза Никита Кульченконы чеестееннер. Ирткен чылда Мишуткиннер сӧбірезінің туразы ӧртке хабылған. Сергей туңмаларын арачылирға кӧйчеткен туразар кірібіскен. Ағаа полызыға арғызы Никита Кульченко килген. Сергей арғызынаң хада тоғыс айлығ оол туңмазын паза ікі хыс туңмазын арачылап халғаннар. Олар «Чалын чӱректер» марығның сыйиина турысханнар.
Автор :
Антон ТОПОЕВ Сом Дмитрий СУНЧУГАШЕВТИ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы