ТӦРЕЕН ЧИРІБІСТІ ТИЛЕКЕЙГЕ САБЛАНДЫРЧА
15.03.2019
Хабарлар
Россияның паза Хакасияның саблығ артизі Евгений УЛУГБАШЕВ
Пайрамнығ тӧреен кӱні. Россияның паза Хакасияның саблығ артизі Евгений Улугбашев чоныбыс поғдархазы полча. Хайӌының кӱстенізінең хакас кӧглерін Францияда, Италияда, Великобританияда, Японияда паза пасха даа хазналарда искеннер. Ол, чир ибіріп, тӧреен чирін, хакас чонның культуразын тилекейге сабландырча. 12 мартта изебі чох таланттығ чир-суғӌыбысха 50 час толды.
Евгений Улугбашев ӱгретчілер сӧбірезінде тӧреен. Пабазы Александр Еремеевич ӧткін хылыхтығ кізі полған, ол школада істенген, аал чӧбінең устаан. Іҷезі Валентина Семёновна, хыс фамилиязы Кызылчакова, Истегі ортымах школада пасха хан тіллері уроктарын апарған. Олған тузын сағысха киріп, хайҷы чоохтапча:
- Прайзы мині Ис аалдаң сыххан кізее санапча, сынында тӧреен чирім - Пии аймаандағы Бондарев аал. Іӌем институтты пабамнаң пір чылға пурун тоозыбысхан. Ол позы Ӧлең чазыдаң, че пастағы туста пабамның чирінде тоғынарға чаратхан, аннаңар Бондаревте чуртаан.
Женяа пис ай толғанда, чиит ирепчі Ис аалзар кӧскен. Итсе-де, пастап Улугбашевтер Таштыпсар чол туттырлар. Совет тузында вузты тоозыбысхан улусха алған специальность хоостыра хайди даа ӱс чыл тоғыныбызарға киректелҷең. Александр Еремеевич істеніс чолын Таштып аймаанда пастирға кирек полған. Че ол туста Истегі школанаң аның чир-суғҷызы Фёдор Тюкпиеков устаан. Ол чиит ӱгретчілерні Ис аалзар тоғысха хығырған. Анда Улугбашевтер чурт салынғаннар, Женяның Слава паза Серёжа туңмалары тӧрееннер.
Евгений Улугбашевтің таниинаң, Исте чуртас хайнаҷаң. Кізілер ӧӧнінде совхозта істенгеннер, пик чуртааннар. Орындағы школада иртеннең иирге палалар табызы истілҷең. Анда олғаннарға аймах секциялар тоғынған. Ӱгренҷілер кӱреске, волейболға, хорға чӧрҷеңнер. Женяны, тізең, паба-іҷезі Ус чулдағы олған музыка школазының Истегі пӧлиинзер кир саларға чаратханнар. Аннаң таланттығ музыкант Александр Тоданов устаан.
- Пабамнаң іҷем, мині музыка школазынзар киріп, чайаачы ус поларға кӧстебееннер. Олар мині сіліг кӧглерге тартылзын, искусствонаң таныссын тіп сағынғаннар. Школада пала толдыра полған, олғаннар ӱбӱрҷең кӧг тиріглерінең, баяннаң ойнирға ӱгренҷеңнер. Ӱгретчілер кічіг чайаачылардаң ӱбӱрҷең музыка инструменттерінің оркестрін тӧстеп алғаннар. Мині баян клазынзар пирібіскеннер, ӱгретчім Фёдор Табаев полған.
Хакасияның делегациязы Казахстанда ирткен чоннар аразындағы фестиваль тузында. Алматы. 1993 чыл.
Кічігде музыкант поларға сағыс чох полған. Музыка школазынаң пасха грек-рим кӱрезінҷе секцияа чӧрҷеңмін. Аны саблығ тренер Александр Кильчичаков апарған. Ол кӧп оолға спортсар чол асхан. Кӱрезерге кӧңніме кірӌең, чир-суғҷым Вениамин полбаан полза, кӱзімні спортта сынирҷыхпын, неке. Пӱӱнгі кӱнде Хакасия культуразының саблығ тоғынҷызы Вениамин Боргояковты прайзы таныпча полар. Андада ол студент полған, мині Ағбандағы музыка училищезінзер кірерге кӧӧктіріп алған.
СТУДЕНТ ЧЫЛЛАРЫ
Музыка училищезінде Евгений Улугбашев 1984 - 1988 чылларда ӱгренген. Хакас оолны баяннаң ойнирға пастап Василий Зырянов ӱгреткен, анаң чиит кізі Владислав Галочкиннің холында узын таптаан. Пӧзік устығ ӱгретчілер чир-суғҷыбысха тирең пілістер пиргеннер, кирек чӧптернең полысханнар.
Ол туста училищенің прай студенттері «Кӱн чахайағы» ансамбльзар хайди даа чӧрерге кирек полғаннар. Оол-хыстар ырлаҷаңнар, теелбектенҷеңнер, музыканттар, тізең, оркестр тоғызында араласчаңнар. Саблығ артист чооғын узаратча:
- «Кӱн чахайағынзар» неделяда ӱс хати чӧрҷеңміс, полған на репетиция ікі час парҷаң. Оркестрде тӧрт чыл контрабаснаң ойнаам, баяннаң кӧглерні толдырарға опыттығ музыканттарға ла чарадылҷаң. Училищеде ӱгренчеткенімде, оркестрнең паза ансамбльнаң Павел Ким устаан.
Евгений Улугбашевтің ӱгретчілерінің санында хайди даа композитор Георгий Челбораковты адирға кирек. Хакас кӧгҷі музыка училищезінде чатхан уроктарын апарған. Евгений Улугбашев халғанҷы курстың студенті полғанда, Г.И.Челбораков аны драматург Михаил Кильчичаковсар хайлирға ӱгренерге ызыбысхан.
- Михаил Еремеевичтің тоғыс кӧп полған. Че хайди даа маң чохха тӱссе, ол миннең пір айҷа айғасхан. Андада кирек киліспеен тіп сағынғам. Ноғадаңар? Семён Кадышевнең Михаил Кильчичаков кӱӱледе оңдайнаң хайлаҷаңнар, мин, тізең, хырлаҷаңмын. Пір дее орта хайлап полбинчатханыма ачырғанғам, сынында хырлап хайлаҷаң полтырбын нооза. Че анзын ӱс чыл пазынаң на оңарып алғам.
ЧИИТ СПЕЦИАЛИСТ
Музыка училищезін тоозыбысхан чиит специалист тоғысха Ус чулдағы олған музыка школазынзар кірген. Ӧмедегілер таланттығ оолны чылығ удурлааннар, ол тоғысха кӧнігерге маңнанған, че ӱс ай пазынаң хакас музыкант армияа хабылған. Евгений Александрович сағысха кирче:
- Службаны иртчеткенімде, арғыстарым пістің областьта филармония азылғаннаңар искіргеннер, че, сынны чоохтаза, ол хабарға улуғ хайығ айландырбаам. Мині Ус чулдағы музыка школазында сағыпчатханнар, директор Владимир Албычаков тоғыс орнын тудар тіп молҷаан. Аннаңар служба соонда Ағбанзар читкенімде, музыка училищезінзер кіріп, анда ӱгренчеткен очы туңмам Сергейге тоғазып, ибзер табырах парыбызарға пӧгінгем.
Училищеде, тізең, Павел Михайловичке тоғас парғам. Ол мағаа «Ӱлгер» ансамбльзар музыканттар киректелче теен. Анаң минзер кӧріп тіпче: «Син, Женя, баяннаң ойнапчазың, ағаа хоза чатхан саап пілчезің, пар сурыныс пічиин пас, ікі неделя пазынаң филармониязар тоғысха сығарзың». Ӱгретчімнің сӧстерін истіп, пастап алаң ас парғам. Армиядаң айланып, паба-іҷеме тоғазарға даа маңнанмаам, мині, тізең, тоғысха сӱрчелер. Хайди поларзың, іди кӱстепчеткенде, филармониязар тоғынарға кіргем. Ол кирек 1990 чылда кӱскӱзін полған. «Ӱлгер» ансамбльда пастағы чылларда концертмейстер полып істенгем, ідӧк, чатханнаң ойнап, хайлирға пастаам.
КӰМӰС ТАЙ ХАМНЫҢ КӦРГЕНЕГІ
Хайҷы чолынзар кізілер аймахти кірчелер. Ӧӧнінде тахпахчы-хайҷыларның тӧлі хайлап сыхча, піреезінің тӱзіне хай ээзі кірче, чол асча. Евгений Улугбашевтеңер чоохтаза, ол кӱстіг хамның кӧргенегі полтыр. Аның ады - Кӱмӱс тай Сазанаков. Ол Таштып аймаандағы Улуғ Арбыт аалда чуртаан, кізілерге матап полысчаң, орындағы чон Кӱмӱс тай хамны амға теере аарласнаң сағысха кирче.
Евгений Улугбашев, службаны иртібізіп, Михаил Кильчичаковсар хатап айланарға пӧгінтір. Хомзынысха, 1990 чылда чайғызын саблығ драматург ах чарыхтаң парыбысхан.
- Че мағаа талаан полған, Михаил Еремеевич музыкант Сергей Чарковты хайлирға ӱгрет саларға маңнантыр. Арғызым миннең пілістерінең ӱлескен. Сергей хайлир орнына ноға хырлапчазың тіп мині хырысчаң.
1991 чылда піс гастрольларнаң Тувазар чӧргебіс. Анда хоомейҷiлернең тоғасханда, Сергей Чарков тува чайаачыларына мині пасхаҷыл оңдайнаң хайлапча тіп чоохтаан. Олар хайның пу кӧрімін тувалар «каргыраа» адапчалар тіп чарыт пиргеннер. 1992 чылда хонҷых республикада ирткен хайҷылар мариинда араласханда, мин хырлап хайлаан ӱчӱн лауреат атха турысхам. Соонаң хайдағ ла марығларда узымны сынабаам, че пу чиңіс амға теере мағаа аарлығ.
КОНСЕРВАТОРИЯДАҒЫ ӰГРЕДІГ
Узын тилідерге пӧгініп, Евгений Александрович ХакНИИЯЛИ-ның, Хакас радиозының чыындыларын істескен. Ол, Семён Кадышевтің кассетаа пазылған хайын магнитофон пастыра истіп, кӧглерні ноталарға пасхан. Ідӧк магнитофон пастыра чиит кізі саблығ хайҷы чіли чатхан хағарға ӱгренген. Е.А.Улугбашевтің таниинаң, композитор Александр Кенельнің істезігліг тоғыстары уғаа тузалығ полған.
Че чиит кізі сизінген, пілістерін алғыдарға кирек. Ол пӧгіннең артист 1994 чылда Курмангазының адынаң Казах консерваториязынзар ӱгренерге кірібіскен. Чир-суғҷыбыс таныхтапча:
- Казахстанда консерватория 1944 чылда тӧстелген, ол тилекейге сабланча. Мин узымны Казахстан культуразының саблығ деятельі, доцент Абдулхамид Райымбергеновтың холында тиліткем, хомыс паза домбра клазынҷа заочно ӱгренгем. Ӱгретчілер сурынызынаң сессия тузында студенттерні чатханнаң таныстырҷаңмын, аннаңар дипломда ідӧк хакас чон тирии кӧзіділ парган.
Пӧзік ӱгредігні мағаа хатығ 1994 - 1999 чылларда аларға киліскен. Паба-іҷем, сӧбірем полыспаан ползалар, сағынған сағызым толбасчых, неке. Аның ӱчӱн оларга улуғ алғызым читірчем. Абдулхамид Искаковичнең пик палғалыс тутчам. Ол Ағбанда иртчеткен Кенельнің адынаң тиксі Россия мариинда жюри тогызында тӧреміл араласча.
ФЕСТИВАЛЬЛАР, ЧОРЫХТАР
Евгений Улугбашев гастрольларға матап чӧрче. Ол хакас культуразынаң США-ның, Францияның, Италияның, Швейцарияның, Великобританияның, Японияның, Турцияның, Ортын Азияның чуртағҷыларын таныстырған. Россия регионнарынҷа, тізең, чир-суғҷыбыс читі кірести чӧр салған. Ол чоохтапча:
- Чорыхтарымны сағысха кирзем, пастағы гастрольлар иң танығлығ пілдірче. Таң андада чиит полғаным сылтаанда, таң кізі, аймах чирлерҷе чӧріп, кӧнік парча. Хырығ озаринзар пастағызын на «Ӱлгер» ансамбльнаң хада 1994 чылда чӧргем. Хада тоғынчатхан арғыстарымнаң концерттерні Бельгияда паза Голландияда кӧзіткебіс.
Японияда поларга ӱс хати ӱлӱс тӱскен. Пастағы чорых 1997 чылда полған. Вячеслав Кученов, Сергей Чарков паза мин хакас тахпахтарын, ырларын толдырғабыс.
1999-2000 чылларда Абдулхамид Райымбергеновтың хығыртиинаң «Илбек чазының кӧглері» чоннар аразындағы проектте араласхам. Аның араласчылары Казахстаннаң, Кыргызстаннаң, Туркмениядаң паза Хакасиядаң полғаннар. 1999 чылда піс Италиядағы кӧрігӌілерні тӱрк чоннарының кӧглерінең таныстырғабыс. 2000 чылда, тізең, Франциязар гастрольларнаң чӧргебіс.
Халғанҷы чорыхтардаң Канныда ирткен Россия искусстволарының фестивальын таныхтирға кирек. Анда Хакас филармониязының симфоническай оркестрінең хада алыптығ нымахтың ӱзіктерін толдырғам.
ӰГРЕТЧІ ТОҒЫЗЫ
Евгений Улугбашевті хайҷы чолынзар Георгий Челбораковнаң Михаил Кильчичаков киргеннер. Саблығ устарның «сын ӱгренҷізі» полып, чир-суғҷыбыс 15 чыл артиинаң ӱгретчі тоғызынаң айғасча, олғаннарға паза чииттерге хай искусствозынзар чол асча. Аның ӱгренчілерінің санында музыкант Вячеслав Албычаковты, «Кӱн чахайағының» устағҷызы Дмитрий Сафьяновты, «Тигір хуры» ӧменің устағҷызы Алина Туденеваны адирға кирек. Оларны хайҷы ХГУ-ның искусство институдында ӱгреткен. Пӱӱнгі кӱнде чайаачы ус, республиканың олған искусство школазында істеніп, хакас палаларны чатханнаң ойнирға ӱгретче.
Пайрамнығ чазынаңар сағыстарынаң ӱлезіп, Евгений Улугбашев таныхтапча:
- Чуртас табырах иртчеттір, киҷее ле музыка школазының иркінін алтаам, пӱӱн, тізең, 50 час тол парды. Санапчам, чидіглерім пар, че итчең тоғыс аннаңох кӧп. Хакасияда хайҷылар искусствозын мыннаң мындар тилідерге кирек. Ол сағыснаң 2017 чылдаң сығара хайҷылар ӧмезін тӧстирінең айғасчам. Кирек килізер тіп ізенчем. Ӱгренҷілеріме толдырҷаң произведениелер чидіспинче, аннаңар наа кӧглер пазарға киректелче.
Сӧбіремнеңер чоохтаза, палаларым Тимурнаң Карина - имнег вузтарының студенттері. Хада хонғаным Ирина Аркадьевнанаң ӧӧн пӧгінібіс - оларны, азахха пик турғызып, чон аразынзар кир салары. Позым, тізең, кӧп тоғынарға, хынығ проекттерде аралазарға, чоныма туза ағыларга пӧгінчем.
Автор :
Майя КИЛЬЧИЧАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |
4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде