ЧАЙАЛҒАН ХООСТАРЫ ХАРАХ ӦРІНДІРЧЕ
10.04.2019
Хабарлар
Раиса Антоновна ЮКТЕШЕВА
Ус холлығлар. Пии аймаандағы Хойбал аалда ус холлығ Раиса Антоновна Юктешева (Чичинина) чуртапча. Ол чібек хоостар салча, кибірліг хакас кип-азаан тігерінең айғасча.
Хыс пала кічігде, улуғ ӧзіп алза, нименең айғазарын, нимее чӱрее чадарын пілче ни? Ол тасхар ойнап чӧрче, чазыдағы порчолар, тізең, харах ӧріндірчелер. Холына толдыра чахайах ӱзіп алып, ічезіне сыйлап пирерге ибзер маңзырапча. Ізік иркінін алтап, хайхап парып, тохтабысча. Хайхастығ даа, че стенелердең хызычахсар холындағы осхас ӧң-пазы порчолар «харап» тур. Анзы іҷезінің паарсах паза сибер холларынаң тимнелген чібек хоостары паза поғолар.
Хойбал аалда чуртапчатхан Раиса Антоновна Юктешеваның ічезі паза чаҷалары ус холлығ ипчілер полғаннар. Пӱӱнгі чоохтың матыры кічігдең, іҷезі, аал чуртағҷыларының сурынызын толдырып, хакас кип-азаана чібек хоостар салчатханын кӧрҷең. Ӧңніг чібек чіптері тигір хуры чіли харах ойнатханнар.
- Іҷем, Мария Алексеевна Чичинина, хыс фамилиязы - Сагалакова, совхоз тузында кӧп кізее чібек хоостар тимнеен, - чоохтапча Раиса Антоновна. - Ол даа тустарда чонға кибірліг кип-азаабысты кизері кирексіністе полған Аннаңар ӱлӱкӱн кӧгенектерін чібек хоостарнаң чазирға кирек ле полчатпас па. Мындағ тоғыс ӱчӱн іҷем кізілердең ахча албаҷаң.
Іҷемнің пиҷезі Анисья Алексеевна Сагалакова - ус холлығ ипчі, ол Асхыс аймаандағы Калинин аалда чуртапча. Мин аның тоғыстарына чапсыпчам. Ол поғолар салча, чібек хоостар чайапча. Чаҷам ідӧк чахсы тахпахтапча.
Раиса Антоновнаа улуғлары чібекнең хоостааны кізіні имнепче паза амыратча тіп хаҷанох чоохтачаң полғаннар. Хайдағ-да тус аразына тимнелген истегі тимде хоосты кӧріп, пу кізі оларға ӧкерсінедір. Сіліг ниме тилекейні ал халар тиктең не тібинчелер нооза.
Хойбалның улуғ частығ чуртағҷызы 1987 чылда чібекнең хоостар салып пастаан. Аннаң пеер нинҷе тоғыс тимнелген, олар чонның кибірліг кип-азаан чазапчалар. Улуғ синніг поғоларын ус ипчі хыстарына паза пасхазына сыйлаан. Ідӧк хоос тоғыстары аймах паза республика пайрамнарының кӧзідіглерінде араласчалар.
Хайзы-да кічігдең хоос узанысха тартылча, пасхазы улуғлан парза пу кирекке чапсынча. Че хайдағ даа туста ӱгреніп алар оңдай пар. Раиса Юктешеваа ус холлығ полары улуғларынаң пирілген полар. Олардаң хойбалларның чібек хоостарының пурунғы ӱлгӱлері халғаннар. Амды ол хакас кӧгенектеріне моркамнарны паза иңнілерін тимнепче. Иргі ӱлгӱлер Раиса Антоновнада, ічезінең халып, хайраллалчалар. Іҷезінің чаҷазы Устинья Николаевна Карачакова полған, аннаң олар халғаннар.
Ідӧк Хойбалда хаҷан-да ӱлгӱлер хыплаҷаң ус Татьяна Николаевна Кочелорова чуртаан. Аннаң хойбалларның хоостары ибіркі чонға тараптыр. Ӱлгӱні, чаҷынны ікі хадыл пӱге тудып, пір орыннаң пасти хоос тоозылғанҷа хыптынаң хыплапчалар.
Чурт ээзінің столы ӱстӱнде ипти турчатхан чаҷын харачағаста хара истің чардыхтары чатчатханнар. Оларның піреезінде орнаменттің тастындағы хоозы чолалып-ибіріліп пасталыбысханын кӧрерге чарир. Хайзы хоостың пӱріҷектері аймах ӧңніг чібекнең чабылғаны харах ойнатча. Ӧңніг хоос салыларға пасталбаан истерде ах чіп чолы ла кӧрінче.
Полған на ус полар хоосты пос алынча тимнепче. Раиса Антоновна узанчатхан оңдайларынаңар чоохтап пирген:
- Амғы туста ӧӧн чідірбинчеткен, пик хара исті таап аларға оой нимезӧк. Мин мының алнындағы хара юбка-кӧгенектердең кирек чардыхтарны хыплап алчам. Андар хоосты кип-азах чуғҷаң сабыннаң сиип алчам. Анаң сабын чолы ӱстӱне ах чіп ӱзікти тартылча.
Пӱрлернің істіндегі чардығының ӧңнері моркамның ікі саринаң пір тӧӧй поларға киректер. Пастап чахайахтарны «ӧңнендірчезің», анаң - пӱрлерні, соонаң оларның аразындағы чолларны чазирға чарир. Пӱрлерні кӧк ӧңнің аймаанаң тузаланып, чаап турарға. Ноған кӧк, чарых кӧк, от кӧк паза пасха ӧңніг чіптер амды толдыра нооза.
Раиса Антоновна ипчілернің кип-азаа чахайахха пай ползын тіпче. Анзы пілдістіг, ипчілер чазанарға хынчалар нооза. Че ус холлығ кізі, иреннернің тадар кӧгенектерінде хоостар полза, пір дее хынминча. «Нинҷе пілчем, иреннер кӧгенеенің пілек ниині, мойдырығы, ээні, чыырындызы пасха ӧңніг иснең чабылҷаң», - тіпче ол.
Раиса Антоновна хада хонғаны Егор Егоровичнең тӧрт хыс паза ікі оол чон аразына кир салғаннар. Палалары аймах тоғыстарда істенчелер. Хыстары, іҷезі тіккен хакас кӧгенектерін кизіп, ӱлӱкӱннерде араласчалар.
Амды кибірліг кип-азаабысты полған на сӧбіреде кирексіпчелер. Ідӧк оларны тігерге ӱгренчеткеннернің саны хозылып одырча. Анзы чахсы кирек. Улуғларыбыс, тізең, чииттерге кӧзідім полып, устарынаң ӱлесчелер.
Автор :
Елена САГАТАЕВА, Сом Д.Сунчугашевти
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы