ТӦРЕЕН ЧИРІ ААРЛАСТА
19.04.2019
Хабарлар
Руслан ИВАКИН
Культура. Руслан Ивакин - Хакасиядаң сыххан кӧгҷі. Амды ол, аймах хазналарҷа чӧріп, хырығ озариндағы чонны хакас сарыннарынаң таныстырча. Ӱр ниместе аның ікінҷі альбомы сыххан.
КЕМ ПОЛАРЫ - КІЧІГДЕҢ
Руслан Охотскай паза Япон талайларынаң чуулчатхан Сахалин олтырыхта тӧреен. Анда кічіг оолағас, суғның кӱзін кӧріп, ибіркі чир-чайааннаң ӧкерсінчең. Че ағаа пис час полғанда, Ивакиннер чир-суунзар, Хакасияның Алтай аймаандағы Хызыл чазы аалынзар, айланғаннар. Мында оолағас чалбах чазыларнаң танысхан. Чайғызын чазыда олғаннарнаң чӱгӱріс чӧрчетсе, ол пазын чылығ таныҷах сыйбапчатханына тың хынчаң. Чир-чайаанның сілиине ӧкерсініп, аның чӱреенең кӧглер сығып пастааннар.
Хайди сағысха кирче ырҷы, кічігде, палаларны чыып, оларға концерт кӧзітчең полтыр. Пір хати ідӧк ойнапчатханда, ол, олғаннарнаң сценаа сыхчатса, аның ӱстӱне ах киреннің ӱреннерін тастирға сурынтыр. Кічіг арғыстары, аннаң тоғыр полбин, саблығ артистке чіли айа саап, Русланзар ах кирен ӱреннерін тастаптырлар. Оолахтың ырлирға паза аймах кӧг тиріглерінең ойнирға ӱгреніп алары тың килген. Че паланың улуғ хомзынызына, аалда музыка ӱгретчізі чох полған. Олғаннар уроктар соонаң школада теелбектенерге ӱгренчеңнер. Олар, чыылызар алнында, школада пол чууп алчаңнар. Теелбекчі ӱгренҷілер соонда кабинет хатабох прай кiрлен парҷаң. Аннаңар школада пол чуупчатхан ипчі оларға анда теелбектенерге чаратпачаң, ол кабинетті пиктеп салҷаң. Оолах-хызыҷахтар ах-тик ибзер нанҷаңнар.
Кічіг Русланның улуғ ӧрінізіне, аның іҷе-пабазы Минсуғзар кӧзерге чаратханнар. Анда оолағас музыка школазынзар теелбек кружогына чӧр сыххан. Че паланың ӧрінізі ӱрге полбаан. Оолахтың пабазынаң кинен пол парғанда, сӧбірее пазох Хызыл чазызар айланарға киліскен. Олох туста аалзар музыка ӱгретчізі Татьяна Викторовна Першина килген. Андада ол музыканаң, теелбекнең хатап айғас сыххан. Оолах, аймах марығларда аралазып, музыкада пастағы хаалағлар идіп пастаан. Ағаа 12 час полғанда, Татьяна Першина аалдаң кӧзібіскен. Андада саарбах Хубачарзар Наталья Яковлевна Ерахтиназар узын тилідерге чӧр сыххан. Іҷе-пабазы паланың чарадиинаң тоғыр полбааннар. Че оолахтары чазағ чӧрчеткеніне тың сағыссыраҷаңнар. Руслан, тізең, ол тусты хынып сағысха кирче. Аның чооғынаң, андағ сидіксіністер аның хылиин уламох тыытханнар. Чазағ чӧріп, оолах, тӧреен чирінің сілиине ӧкерсініп, чир-сууна чарыдылған кибелістер пас турчаң.
Школа соонаң ол Хакас хазна университедінзер ӱгренерге кірген. Анда «Эстрада кӧӧ» пӧлікте узын аннаң андар тиліткен. Ағаа Татьяна Алексеевна Маслова чахсы хабасхан. 2011 чылда кӱстенҷік оол ікі пӧзік ӱгредіг алып алған: экономика наукалары магистрінің паза немец тілі тілбесчізінің.
КӦСТЕГ ПИРГЕН КОМПОЗИТОР
Университетті маңнаныстығ тоозып, чайаачы оол Хакасияның хазна филармониязынзар тоғынарға кіріп алған. Ол «Регион 19» ансамбльда ырлаан. Пірсінде, концерт соонаң, ол композитор, Хакасияның чон артизі, Хакасия искусствозының саблығ деятельі Татьяна Шалгинованаң танызып алған. Ол тоғазығ Русланның чайаачызына улуғ алызығлар кирген. Татьяна Фёдоровна аны хакас сарыннарнаң, кибірлернең паза тархыннаң таныстырған. Хакас чонның культуразы оолның чӱреен аптаан. Паза ол музыкада пос оңдайын таап алған. Композитор Т.Шалгинова аның сарыннарына кӧглер чайаан.
Русланның чооғынаң, хакас композитор ағаа тузалығ чӧптер кӧп пирче. Хакас сарыннарын ол, аннаң хада тоғынып, ырлап сыххан. Ідӧк олар ікӧлең Германия посольствозына немец тілінең нинҷе-де ыр-кӧг пас салғаннар.
2014 чылда Татьяна Шалгинова чиит ырҷы Руслан Ивакинге паза ырҷы-поэт Батырхан Шукеновха «Туғаннар» сарынны пас салған. Пӱӱнгі кӱнде аны кізілер хынып исчелер.
УЛУҒ СЦЕНАЗАР ЧОЛ
Чиит кӧгҷі, чайаачызында пос оңдайын таап, Москвазар парарға пӧгінібіскен. Аны хазнабыстың кінінзер арғыстары, туған-чағыннары паза хада тоғынчатханнар чылығ сӧстернең ӱдескеннер. Чайаачы чииттерге Москвада орнығып аларға сидік. Кӧбізі, анда сидіксіністерні тобыр полбин, нандыра чир-суунзар айланча. Русланға даа хазнабыстың кінінде хатығ чуххан. Че хайдағ даа сидік туста ол улуғ сценазар пастаан чолынаң хыйа пазарға сағынмаан. Аннаңар чиит ырҷаа, сыдамах тудынып, пасха чайаачы оол-хыстар аразында пос орнын таап аларға кирек полған. Руслан аймах фестиваль-марығларда араласчаң: «Пастағы» телеканалның - «Ӱн», «Россия» телеканалның - «Живой звук», «Артист», «Чылтыс» телеканалның - «Наа чылтыс». Пӧзік синде иртірілчеткен марығларда аралазып, чиит кӧгҷі саблығ артисттернең танызып алған. Андағ танызығлар улуғ сценазар чолын пастапчатхан ырҷаа хаҷан даа тузалығ полча. «Живой звук» марығда Руслан саблығ кӧгҷі Батырхан Шукеновнаң танызып алған. Батырхан ағаа «Пічіктер» сарынын сыйлап пирген.
Кӧгҷінің таниинаң, аймах марығларда араласса, ырҷының узы тиліпче. Саблығ артисттер, продюсерлер чииттерге тузалығ чӧптер пирчелер паза сценада орта тудынарға ӱгретчелер. Ідӧк ол Москвада «Пастағы» телеканалның продюсерлер кінінде хоза ӱгредіг алған. Саблығ композиторларның, ырчыларның, артисттернің мастер-класстарына чӧрген.
Руслан Ивакин, кӧгҷі чолын улуғ сценада пастап, посха Gurude ат пирген. Ағаа аны таллап аларға композитор Татьяна Шалгинова полысхан. Ырҷы позының родын істескен. Пабазының саринаң аның ӧбекелерінің фамилиязы Грудининнер полтыр. Аннаңар Gurude ат аның чӱреене чатхан. Амды пістің хазнабыста кӧбізі аны Gurude чіли пілче.
Русланның этника оңдайынаң ырлапчатханы кӧп чонның чӱреен тибіреткен. Аның аймах хазналарда арғыстары пар. Ол, чорыхтарға чӧріп, пасха хан чирлеріндегі кізілерні хайди даа Хакасиянаң таныстырча. Чиит ырҷының чооғынаң, кӧбізі Хакасия соох чирде орныхча тіп сағынча, хайзы-да пістің чир-суубыс чыл ибіре харлығ полча паза пістің чуртағҷылар ах кииктернең чорыхха чӧрчелер тіп сағынча. Че Руслан оларға Хакасия сіліг чирде орныхчатханнаңар, чайғылар хайдағ полчатханнаңар чарыда чоохтапча. Оолның чир-суунаңар чоохтары арғыстарын тың чӧпсіндірче. Аннаңар, оларның маң тус полза, Русланны тӧреен чирінзер апар килерге сурынчалар. Ол полғанын на Хакасияның сіліг пулуңнарынҷа апар килерге кӱстенче.
- Мағаа 30 азыра хазнада концерт пирерге ӱлӱс тӱскен. Пасха хан чиріндегі кӧрігҷілер аймах чоннар культураларынаң хынып танысчалар. Хакас сарыннар, хакас кӧг тиріглерінің кӧӧ оларны хайхатча. Скандинав чиріндегі хазналарның паза Япон чуртағҷылары хакас кӧглеріне морсынғаннар. Андағы кӧрігҷілер социальнай сетьтер пастыра оларның чир-суунда концерт пирген ӱчӱн алғыстарын тӧреміл читірчелер. Андағ чылығ сӧстер мағаа аннаң андар тилирге полысчалар, - чоохтаан ырҷы.
2016 чылда Gurude, Италияда «Ас саннығ чоннар Евровидениезі» марығда аралазып, ікінҷі орынға турысхан. Ол марығда 10 хазна араласхан. Ырҷының чооғынаң, пістің хазнадағы паза хырығ озариндағы кӧрігҷілер тың пасхалалчалар. Россиядағы кӧрігҷі туюх, пос кӧңнін кӧзідерге чалтанча. Залда піреезі «Браво!» хысхырыбысса, прайзы андар, айланып, тоғыр кӧрче. Ол, уйат парып, анаң сым на одырарға кӱстенче. Европадағы кӧрігҷілер саңай пасхалар.
- Пір хати, Болгарияда концерт соонаң, корольның сӧбірезі, минзер пастыр киліп, алғызын читірген. Олар, постарын артыхха сананмин, олаңай кізілерӧк чіли тудынғаннар. Анзы мағаа хайхастығ пілдірген, - теен Руслан Ивакин.
НАА ТОҒАЗЫҒЛАР НАА ЧОЛЛАР АСЧАЛАР
Чайаачы кізі алнынзар ла хаалирға кӱстенче. Ол нимедеңер-де тӧреміл сағыссырапча. Руслан андағох кізі. Ікі чыл мының алнында ол, Казахстанда тоғыс хоостыра полып, Россияның саблығ спорт узы Илья Авербухнаң танызып алған. Саблығ фигурист Алматыда ХХVIII Хысхы универсиаданы азарында араласхан. Ол, Русланның кӧг-сарыннарын ис салып, аны универсиада чабылчатханына чарыдылған пайрамда аралазарға хығырған. Чир-суғҷыбыс ол чылда универсиаданы иртірчеткен город 2019 чылдағы универсиаданың ээзіне - Хызылчарға - марығның флагын читірчеткен туста позының сарынын ырлаан. Пӱӱл ол март айның пастағы кӱннерінде, Хызылчарда универсиада пайрамни азылчатханда, тиксі чыылған чонға хатабох хакас сарыннарны толдырған.
Илья Авербух - чайаачы режиссер. Аның ойыннары хаҷан даа пӧзік синде иртчелер. Аннаң хада кӧп кізі тоғынарға сағынча. Че полғанына ла андағ ӱлӱс тӱспинче. Русланға, тізең, Ильяның «12», «Ромео паза Джульетта» спектакльларында ырлирға оңдай пирілген. Ідӧк ол Джульеттаның пабазының рольын толдырған. Андағ шоуда араласханы аның узын тың кӧдірче тіп таныхтаан чиит ырчы.
Ідӧк кӧгҷі Авербухтың ӧмезінең хада аймах-пасха хазналарда пол килген.
ЧИР-СУУНДАҒЫ ПАСТАҒЫ КОНЦЕРТ
Чир-суғҷылары Интернет пастыра Русланнаң хаҷан Ағбанда концерт пирерзің тіп удаа сурҷаңнар. Аның тӧреен чирінде концерт пирердеңер сағыс хаҷанох полған. Че андағ оңдай пір дее табылбаҷаң.
- Минің пос тус уғаа асхынах. Аннаңар чир-суумзар, іҷе-пабамзар ааллап пар килерге маңнанминчам. Че, оңдай полза, Хызыл чазы аалзар мин улуғ ӧрініснең айланчам. Ибзер чол тутчатсам, чӱреем матап талбырапча. Андағ кӧңнілігде наа кибелістер кӧп тӧріпчелер. Іди мин «Ибімзер чол» сарынны пас салғам. Пістің пай тархыннығ чирібістең кӱс алынып алчам. Чуртас салғағынча «чӱзіп», майых парза, тӧреен чирінде полған на кізі кӱс алынча тіп сағынчам. Кічіг туста ойлап чӧрген чазыҷа пас пар килзем, чӱрееме истіг пол парча.
Ирткен чыл декабрьда іҷе-пабамда тынанчатханымда, Хакасияда концерт иртірерінеңер сағыс тӧреен. Ол сағысты толдырарға арғыстарым чахсы хабасханнар. Олар полбаан ползалар, минің пір дее ниме киліспесчік. Ағбанның чииттер ӧргезінің устағҷызы Андрей Серафимович Патрикеевке концерт иртірерге чаратхан ӱчӱн улуғ алғызым читірчем, - сағызынаң ӱлескен Ивакин.
Ағбанда концерт пирер алнында Руслан матап чӱрексеен. Ӧӧнінде аның чӱрексінізі «Іченің часказы» сарыннаң палғалыстығ полған. Аның чооғынаң, ол сарынны толдырчатса, пірее сӧс ундудыбызарынаң хорыххан. Че ол тӧреен чиріндегі пастағы концертін пӧзік синде иртірібіскен. Кӧгҷі ағаа чахсы тимнен салған. Чир-суғҷыларын ӧріндірерге кӱстеніп, ол нинче-де ле кӱнге ікі наа сарын пазыбызып, кӧрігҷілерні чапсытхан. Концертте аймах чоннарның кӧг тиріглерінің кӧӧ пірігіп, наа хайхастығ «ӱннең» сыхханнар.
АЛНЫНЗАР ЛА ХААЛИРҒА
Руслан Ивакиннің чайаачызы чон аразында кӧп талазығ тӧрітче. Ӧӧнінде ол орыс оол хакас сарыннарны ырлапчатханынаң палғалыстығ.Че кӧгҷі талазығларға хайығ салбасха кӱстенче. Паза чӱреене чатчатхан кирекнең аннаң андар айғазарға пӧгінче.
- Мағаа, Москвада репертуар алыстырыбызып, поп-музыканаң айғас сығар оңдайлар кӧп полған. Саблығ продюсерлер мині постарының ӧмелерінзер хығырғаннар. Ідӧк олар чалғызан даа сарнирға чаратханнар. Поп-музыканаң айғасчатханнарға чурт арендаа пирілче. Чолға хорадығларны продюсерлер ідӧк прай айландыр пирчелер. Пір сӧснең, поп-музыканттарның сидіксіністері асхынах. Че ол кӧстег минің чӱрееме чатпинча. Мағаа этническай сарыннарны ырлирға кӧңніме кірче.
Улуғ хомзынысха, радио, телевидение пастыра андағ ырларны истерге оңдай пирілбинче. Че Казахстандағы, Норвегиядағы, Арабтарның эмираттарындағы чон минің сарыннарымны радиоҷа исче. Аннаңар мағаа аннаң андар хаалирға кирек тіп сағынчам.
Майда музыканттарымнаң чир-суумзар «Чиңіс сарыннары» концертнең килербін. Аны Илбек Ада чаада араласхан ветераннарға чарыдарбын. Олардаңар піске ундударға чарабас. Олар піске чуртас пиргеннер. Концерттерім Ағбан, Абаза городтарда паза Нымырттығда иртер, - ӱлескен Руслан Ивакин.
Автор :
Ольга ТОМОЧАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы