ПАСТАҒЫ ХАКАС СКУЛЬПТОР
30.04.2019
Хабарлар
Чоныбыс поғдархазы. Скульптор паза меценат Ирина Карачакова 70-ға чағын тоғыс чайап салған. Олар Россиядағы музейлерде хайраллалчалар. Чир-суғӌыбыстың Хакасияа сыйлаан XVII - XIX вектердегі шедеврлернің чыындызы - республиканың ӧӧн ис-пайы. 3 майда хакас чонның саблығ хызына 100 час толарҷых.
Скульптор Ирина КАРАЧАКОВА
САБЛЫҒ ӦБЕКЕЛЕР
Ирина Николаевна 1919 чылда Минсуғ уездінің Ағбан пилтірі волостьтағы Харот суғның хазында турчатхан Картиннер аалында тӧреен. Чайаачы устың ӧбекелері хаас пайлар Картиннер полғаннар. Пабазының ағазы Чирка Картиннеңер декабрист А.Беляев пасхан. Чирканың оолғы Николай Картин Ада чир-суубысха улуғ хозым иткен ӱчӱн император I Николайның сыйиина турысхан. Ағаа офицер мундирі читірілген. Тиктең нимес археолог Леонид Кызласов абахай скульпторны «халғанӌы хакас принцессазы» адаӌаң.
ХАТЫҒ ЧЫЛЛАР
Николай Николаевичнең Екатерина Парфеновна (хыс фамилиязы - Шадрина) Картиннернің сӧбірезінде пис пала ӧскен, Ирина очызы. Паба-іӌезі палаларына прай паарсас-хынызын читірӌеңнер, че оларның часкалығ чуртазын коллективизация сайбабысхан. Сӧбіре пазы, кізілерні чаллаан паза мал санын кӱснең хызырған ӱчӱн, «чон ыырӌызына» саналған. Картиннер Иркутск облазынзар ыстырғаннар. Анда, чобағларға сыдабин, Иринаның пабазы ах чарыхтаң парыбысхан.
1930 чылда, сӧбіре пазы ӱреен соонда, Картиннер Кемеровсар чол тутханнар. 1934 чылда, тізең, олар Ленин-Кузнецкий улуғ нимес шахтер городынзар кӧскеннер. Палаларын арачылир сағыснаң Екатерина Парфеновна оларны Карачаков фамилияа кир салған.
СЫН АРҒЫЗЫ - ХАДА ХОНҒАНЫ
Школаны Ирина 1938 чылда маңнаныстығ тоосча, пір чыл пазынаң ол Фрунзедегі хоос студиязынзар ӱгренерге кірібісче. Анда хакас хыс хоостирға ӱгренген, живописьте пастағы хаалағлар иткен. Ӱгредіг хоостыра студенттер аймах кӧзідіглерге тӧреміл чӧрӌеңнер. Оларның пірсі Украинадағы искусстваа чарыдылған. Анда Ирина Николаевна искусствовед, Орыс музейінің ӧӧн наука тоғынӌызы Георгий Козаченконаң танызып алған. Георгий Исидорович пӧзік ӱгредігліг, искусстваа пирін салған кізі полған. Ол немец паза француз тіллерін чахсы пілӌең, XVII - XIX чӱс чыллардағы саблығ хоосчыларның паза устарның тоғыстарын чығӌаң. Ирина Николаевнанаң Георгий Исидорович 1940 чылда хоных хон салғаннар, олох чыл Ленинградсар чуртирға парыбысханнар.
Ирепчінің пӧгіннер кӧп полған, че Илбек Ада чаа пасталыбысхан сылтаанда, олар Фрунзезер айланчалар. Эвакуация тузында Ирина Николаевнанаң танығлығ кирек пол парған. 1944 чылда часхызын Москвадағы скульптор С.Эпштейн, хакас абахайның омазына ӧкерсініп, аны модель поларға сурынған. Скульпторның тоғызынаң танызып, чир-суғӌыбыс пластилиннең пірее ниме чайап аларға чаратча. Тоғыс табырах парған, тӱрчедең Ирина Николаевна туған-чағыннарына, нанӌыларына «Автопортрет» пастағы скульптуразын кӧзіткен. Xакас хыстың тоғызы чайаачы устарны чапсытхан, олар ағаа мыннаң мындар узын тилідерге чӧп пиргеннер.
ӰГРЕДІГ ТУЗЫ
1944 чылда июльда Киргизияның Xоосчылар пірігізінің правлениезі Ирина Карачакованы тиксі Россиядағы хоос академиязынзар ӱгренерге ысча. Прай сыныхтағларны чалтырама тудыбысхан чиит чайаачыны И.Е.Репиннің адынаң живопись, скульптура паза архитектура институдынзар ӱгренерге алчалар. Скульптура факультедінде Ирина Николаевна пілізін саблығ совет устары Б.Е.Каплянскийнің, В.В.Лишевтің паза В.А.Синайскийнің устаанында алғытхан. Аннаң хада пір курста ӱгренген арғыстары И.Блюмель, Г.Ястребенецкий, Т.Мамедов, О.Эльдаров, В.Гордон соонаң саблығ скульпторлар пол парғаннар.
Ідӧк Ирина Карачаковаа Ленинградта ӱгренгені тузалығ полған. СССР-ның культура кіні, архитектура хумартхыларына паза музейлерге пай город ағаа пілістерін алғыдарға, сағыс-кӧрізін алыстырарға оңдай пирген.
ПАСТАҒЫ ЧИДІГ
1951 чылда часхызын чиит ипчі «Алишер Навои» диплом тоғызын маңнаныстығ арачылап алған. Олох чыл кӱскӱзін скульптураны Орыс музейде кӧзітчелер паза тиксі Союзтағы кӧзідіге сығарчалар. Тӱрчедең «Алишер Навои» тоғысты Львовтағы музей садызып алған, ол амға теере анда хайраллалча. Ирина Карачакованы, тізең, СССР-ның хоосчылар пірігізінің Ленинградтағы пӧлиинзер алғаннар.
ПОРТРЕТ - ӦӦН ЖАНР
Xакас чайаачы узын аймах жанрларда сынаан, че аның иң хынчатхан кӧстее портрет полған. Кізілер омаларын чайап, Ирина Николаевна оларның хылиин толдыразынаң кӧзіт пирерге кӱстенген. Тоғыстарның илеедезі чир-суғӌыларына чарыдылған. Оларның санында «Лейтенант Н.В.Картиннің портреді» (1954), «Н.Г.Доможаков» (1957) произведениелерін таныхтирға кирек. 1960 - 1970 чылларда таланттығ ипчі ученай Н.Ф.Катановтың, шахтер П.С.Балыковтың, чеені В.Т.Тараканованың, Совет Союзы Матыры М.И.Чебодаевтің паза В.Арыштаеваның портреттерін чайапча. Аның скульптуралары таңнатчалар, сағысха тӱзірчелер.
Матырларның кӧңнін паза сағыстарын чарыт пирерге кӱстеніп, Ирина Николаевна аймах материалларнаң тузаланӌаң. Мрамордаң, граниттең, холадаң пасха, аның ідӧк чистең паза алюминийдең чайалған тоғыстары пар.
Тиксі алза, Ирина Николаевна Карачакова 70-ға чағын тоғыс чайап салған. Аның скульптуралары Третьяков галереязында, Орыс музейде, Львовтағы хоостар галереязында, Чаа-имнег музейінде, Белоруссиядағы хоос музейде паза пасха даа учреждениелерде хайраллалчалар. Ідӧк чир-суғӌыбыстың тоғыстары Л.Р.Кызласовтың адынаң чир-суғ ӱгренӌең музейде пар.
Скульптор Ирина Карачакова, кічігдең сығара Xакасиядан тастыхти чуртаан даа полза, тӧреен чирінең, чир-суғӌыларынаң хаӌан даа пик палғалыс тутхан. Анзын чайаачы ипчінің тоғыстары паза сыйлаан XVII - XIX вектердегі шедеврлернің чыындызы киречілепче. Нинӌе музей чыындыны улуғ ахчаа садызып аларға сағынған, че скульптор ікі муң артиинаң хайхастығ искусство произведениезін чонына артысхан.
Ирина Николаевна 1989 чылда 25 августта ах чарыхтаң парыбысхан. Саблығ кізі Ленинградта ӱреен, че аның сӧӧгін Ағбанда чыып салғаннар. Xакас чонның хызы Xакасияның тархынында паза искусствода улуғ паза чарых іс артысхан. Аның чуртазы чиит улусха кӧзідім поларға кирек.
Автор :
Маина ЧЕБОДАЕВА, искусствоведение наукаларының кандидады
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы