ХАҶАН ДАА АЛНЫНДА ПОЛ!
07.05.2019
Хабарлар
Наталья ТРУНОВА хызыҷаанаң хада, хости Эльза ЧЕБОДАЕВА паза Маина АХПАШЕВА
Марығ. Н.Ф.Катановтың адынаң национальнай гимназия-интернатта республика синіндегі хакас тілінің ӱгредіг программазын толдырчатхан ӱгредіг тоғынҷыларының мастер-клазы ирткен.
Таныхтирға кирек, хакас тілі ӱгретчілерінің марии 2008 чылдаң сығара иртче. Пӱӱл ол 11-ҷі хати республикада хакас тілінің ӱгредіг программазын толдырчатхан ӱгретчілерні чығды. Пастап пу марығда хакас тілі ӱгретчілері ле араласчаң полған ползалар, пӱӱл оларға пасталығ класстар ӱгретчілері паза олған садының воспитательлері хозылғаннар. Марығның ӧӧн пӧгіні - хакас тілінче ӱгредіг программазынаң тоғынчатхан чайаачы ӱгретчілерні іле сығарары, оларның ӱгредіг методиказын паза оңдайларын чахсыландырары. Аның тӧстегҷілері Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозы, республиканың ӱгредіг тилізінің паза квалификация кӧдірчең институт полчалар.
Іди марығның халғанҷы чардығына 10 араласчы сыххан. Прайзы олар - муниципалитет синіндегі марығ чиңісчілері. Ідӧк оларға марығның заочнай чардығын иртерге киліскен. Прай ол сынағлар соонаң иң чахсылары чарғыҷылар паза кӧрігҷілер алнында матлама тоғыстарын кӧзіткеннер.
Оларны Хакасияның ӱгредіг паза наука министрінің орынҷызы Юрий Сагалаков чылығ сӧстернең удурлап, таныхтаан:
- Пу марығның чиңісчілері Россия мариинда араласчалар. Пістің республикадаң парған ӱгретчілер анда постарын чахсы кӧзітчелер, тӧреміл пӧзік чидіглернең айланчалар. Ол, тізең, тілібісті кӧдірерінҷе хайдағ тоғыс апарылчатханын чахсы кӧзітче.
Таныхтирға кирек, ӱгретчі-араласчылар марыға чахсы тимнен килгеннер. Пастағы сынағдох олар, постарынаң паза тоғыстарынаң таныстырып, чыылысхан чонны чайаачы оңдайларынаң хайхатханнар. Кем тахпахтаан, кем теелбек салған, кем сыйыхтар сыйлаан, кем хыйға чооғынаң позына хайығ айландырған. Іди Таштыптағы 2 № ортымах школаның пасталығ класстар ӱгретчізі Наталья Степановна Чебочакова уғаа чахсы таныхтаан: «Ӱгредер алнында позың ӱгрен, сағаа киртінген ӱчӱн позың киртін, синің сооңча парған ӱчӱн позың алнында пол!»
Уғаа ӧңніг паза чапсых позының чуртазын кӧзіт пирген Ағбандағы «Василёк» олған садының воспитатель! Наталья Николаевна Трунова. Ол, чир-суубыста ӧсчеткен чахайахтарны алып, оларның полғанын на чуртазынаң палғалыстырған. Іди кӱн чахайағы чир-суун, тӧреен тілін таныхтапча. Ол чахайах пастыра ӱгретчі уғаа иптіг, чылығ сӧстернең пос тіліне хынызын искірген. Кӧӧк ӧдіктері - ол тоғыстағы олғаннар.
Оларны ӱгретчі пілістернең толдырча. Анзына киречі полып, сценазар хакас, орыс иркеҷектер сығып, хакас тілінең матлама чоохтанғаннар. Сиңне пазы, тізең, ол сӧбіре. Ӱс палалығ іҷе иркеҷектерінең хада ыр толдырған. Мындағ оңдайнаң Наталья Трунова «Палалар - ол чуртас чахайахтары» сӧстернің сынын кӧрігҷілерге хатап сизіндірген.
Амды наа технологиялар чуртаснаң пик палғалыс парғаннар. Пістің дее ӱгретчілерібіс чуртас алызығларынаң халбинчалар, олар тоғыстарында наа оңдайларнаң ӧткін тузаланчалар. Анзын араласчылар хакас тіліне ӱгредерінҷе мастер-класста кӧзіткеннер. Мында чыылыс парған чон мнемотехника, арт-технология наа оңдайларнаң танызып алғаннар паза кибірге кір парған, че наа кӧріснең пирілген оңдайлар кӧргеннер.
Чоохтирға кирек, марығда опыттығ паза істеніс чолын ӱр ниместе пастаан ӱгретчілер араласханнар.
Че, андағ даа полза, чайаачызынаң, узынаң, пілізінең пірсі пірсінең артых полған. Оларзар кӧре, сизінчезің, ӱгретчі кізі прай ниме ит полча! Улам на хаҷан ол аның хынчатхан тоғызы. Араласчыларға, тізең, ол хынчатхан тоғызы полчатханында ікінҷілес чоғыл. Хайди Пуланнығ кӧлдегі тиксі ӱгредігліг школаның хакас тілі ӱгретчізі Светлана Николаевна Чистанова таныхтаан:
«Тоғызым - ол минің чарых сузым!»
Ідӧк Шира аймааның Топанов аалдағы школаның хакас тілі паза литература ӱгретчізі Галина Николаевна Тюдешеваны таныхтирға сағынчам. Ағаа пу марығда иң не сидік полған полар, залда аның ӱчӱн «ағырчатхан» арғыс кӧрінмеен. Ол аймахтаң чалғызан килгенге тӧӧй полған.
Мындағ чӱрексіністіг туста «ағырчатханнарның» чылығ сӧстері, полызығлығ хайығлары уғаа аарлығ. Че, андағ даа полза, ол позын чахсы, турыстығ кӧзіткен.
Араласчылар ідӧк ӱгредіг системазына чарыдылған «тегілек стол» оңдайынаң ирткен чоохтазығда араласханнар. Пу чардыхта полған на ӱгретчі пос кӧрізінең, пілізінең ӱлескен паза чітіг сағызын кӧзіткен. Анзын, тізең, хатығ чарғы прай сизініп одырған.
Пу марығны кӧрерге илееде ӱгретчі паза воспитатель килген. Кем-де араласчы-арғызының ӱчӱн «ағырған» полза, пасхазы, республиканың иң кӱстіг ӱгретчілерінің тоғызын кӧріп, позына чапсых ниме тілеен.
Кӧзідімге, Ағбандағы «Алтын клӱзек» олған садының воспитательлері пу марығзар пілістерін алғыдар пӧгіннең килгеннер.
- Піс, олған садында тоғынып, палаларны хакас тіліне ӱгретчебіс, аннаңар піске пасхазы хайдағ наа оңдайларнаң тузаланчатханын кӧріп аларға хынығ полған, - тіпче Ольга Викторовна Карамчакова. Ідӧк Тарика Альбертовна Албычакова, ӧӧрезіне хозылып, таныхтаан:
- Итсе-де, пӱӱн кӧрген оңдайларнаң піс таныспыс. Че оңдайлар тӧӧй дее полза, полған на ӱгретчі оларнаң пасха тузаланча нооза. Анзынаң ол чапсых. Чоох чоғыл, пеер киліп, позыбысха туза ниме алып алғабыс.
Ідӧк чарғыҷылар араласчыларның ӱгредіг-методика паза наука тоғыстарының кӧзідиин паалааннар. Мында, тізең, Таштыптағы «Мӱндӱргезек» олған садының воспитательі Маина Андреевна Ахпашеваның кӧзідии прайзының хайиин тартхан. Феттең аппликация оңдайынаң чайалған хоостар, национальнай кип-азахтар, хакас аалыҷааның македі, ӱгредіг тузында киректелчеткен ниме-ноолар прай пос холынаң иділгеннер паза оларның полғаны ла хакас тілінең, культуразынаң палғалыстығ. Мындағ пай ӱгредіг материалынаң хайдағ даа палаа ӱгренерге хынығ полар, улам на кічіглерге.
Марығда прай араласчылар турыстығ полғаннар, че марығ марығнаң, чарғычыларға чиңісчіні табарға кирек. Іди салтарлар хоостыра М.Е.Кильчичаковтың адынаң Ӱс чулдағы ортымах школаның пасталығ класстар ӱгретчізі Алиса Филипповна Боргоякова «Народное признание» номинацияда таныхтатхан. Кӧрігҷілер аның тахпахтарға чарыдылған видео-урогын пӧзік паалааннар. Н.Ф.Катановтың адынаң хакас национальнай гимназия-интернаттың хакас тілі паза литература ӱгретчізі Наталья Сергеевна Манчилаева «Ӱгретчі - істезігҷі» атха турысхан, ідӧк национальнай гимназияның ӱгретчізі Светлана Михайловна Сагалакова «Ӱгретчі - новатор» полыбысхан. Олар ікізі чиит ӱгретчілер, че, андағ даа полза, марығда устарынаң арғыстарынаң пір дее халбинчатханнар. Таштыптағы «Мӱндӱргезек» олған садының воспитательі Маина Андреевна Ахпашева, тізең, «Ӱгретчі - дебютант» номинацияда утхан. Че иң чахсыларның санына кірген Улуғ Ноныптағы ортымах школаның хакас тілі паза литература ӱгретчізі Эльза Алексеевна Чебодаева, ол III орынға турысхан. II орынны национальнай гимназия-интернаттың ӱгретчізі Николай Тимофеевич Саражаков холға кирген. Чиңісчі Ағбандағы «Василёк» олған садының воспитательі Наталья Николаевна Трунова пол парған. Ол, воспитатель полып, сигізінҷі чылы тоғынча. Іди хынығ паза чарых кӧзідіглерінең, матлама мастер-клазынаң прайзын аптаан. Че, андағ даа полза, мындағ салтарға ол тимде полбаанға тӧӧй. Чиңісчі полыбысханын ис салып, Наталья Николаевна тың хайхаан. Амды ӱгретчі-воспитатель Хакасияны Москвада тиксі Россияның тӧреен тілі ӱгретчілерінің мастер-клазында кӧзідер.
- Пастағы орын аларбын тіп сағынмаан даа полғам, - частан парған харахтарын чысхлап, ӧрінізінең ӱлескен чиңісчі. - Мындағ марығда пастағызын на араластым. Анда аралазып, пасхазынзар кӧріп аларға сағынғам. Пу чылда марығнаң танызып алар пӧгін полған. Орын аларбын тіп пір дее сағынмаан полғам.
- Тимненіс хайди парған?
- Тимненіс хазыр парған. Хараа-кӱнӧрте узубаам. Тоғыстағылар ідӧк тимненерге чахсы полысханнар. Матап чӱрексеем, сағыссыраам. Че анзы тиктең полбиндыр! - теен ӱгретчі.
Хайди алнында таныхталған, пістің республиканың ӱгретчілері, тӧреміл тиксі Россияның тӧреен тілі ӱгретчілерінің мастер-клазында аралазып, аннаң матлама чидіглернең айланчалар. Аннаңар пӱӱнгі чиңісчібіс Хакасияны Москвада ідӧк турыстыра кӧзіт пиреріне ізенчебіс!
Автор :
Екатерина ИНДЫГАШЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |
4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде