МЫНДА ЧИИТТЕРНӀҢ АЛТЫН ПЕРОЛАРЫ ТЫЫПЧА
12.07.2019
Хабарлар
Ідӧк оларнаң хада Якутиядаң килген филология наукаларының кандидады, М.К.Аммосовтың адынаң Алтынзархы-Іскеркі федеральнай университеттің доценті Матрена Попова тоғынған.
КИЛЬЧИЧАКОВТЫҢ ТӦРЕЕН ЧИРӀ
... Прай даа чағында аймах кӧп ӱн
Чӱрекке ирке тарапча.
Кӱн тудылбаан ол харағайда,
Чирні ізітче салаа ӧтіре.
Орын таппаам тынанарға
Мӧгіс харағайны ибіре...
Мындағ сіліг сӧстернең «хоостаан» тӧреен аалын Михаил Кильчичаков. Тӧреен чир-суун ол хаҷан даа аарлаҷаң. Пӱӱл, аның 100 чазын таныхтап, пістің писательлерібіс поэттің тӧреен-ӧскен аалында пол килерге кӱстенчелер. Аннаңар Михаил Еремеевичтің адынаң музейде пӱӱлгі лагерьнің тоғызы уламох чонның хайиин тартча.
Литература лагерьі тоғынып пастаандох, хайди анда тоғыс парчатханын кӧріп алар ӱчӱн, Чоғархы Тӧӧзер чорыхха сыххабыс. Чоохтирға кирек, Михаил Еремеевичтің тӧреен аалы уғаа сіліг, истіг чирде орныхча. Тимір адыбыснаң чолда ойладып, піс андар чидіп аларына чидікпеебіс. Аалға чит париғаныбыста, олғаннар суға сомчатханы кӧрінген. Эк, сынап таа, хайдағ сіліг чир-чайаан мында! Харағайлар, хазыңнар кӧгеріс турчалар. Мындағ чирде хайди чайаачы оол-хыстар тӧрібес? Михаил Еремеевичке тӧреен чирі кӱс пирдең, тайға таны аның чӱреен амыратчаң. Амды, тізең, Чоғархы Тӧӧ чирінде чиит чайаачы тӧл кӱс алынча.
Аалзар кірібіскенібісте, ыраххыда ах тура паза танға чалбастанчатхан аймах ӧңніг флагтар кӧріне тӱскен. Лагерьзер читкенде, анда пір дее кізі кӧрінмеен. Сымзырых. Піс писательлер ибіҷекте поларлар тіп сағынғабыс. Пастағы ибіҷексер пастыр килгенібісте, Альбина Курбижекова, чиит тӧлні хакас кип-чоохтарынаң таныстырып, тахпах салчатханын ис салғабыс. Чиит писательлер аны ситкіп истіп одырғаннар.
Ибіҷексер кірзең, аалҷыларны М.Е.Кильчичаковтың улуғ портреді удурлапча. Аның сомын кӧр салып, ағаа изен пиргем. Чииттернің занятиезі тоозыл парғанда, мин пӱӱлгі лагерьнің араласчыларынаң танысхам.
ЯКУТИЯНЫҢ ООЛ-ХЫСТАРЫ
Ачых-чарых чайаачы якут студенттер пістің чир-суубыссар пастағызын на килтірлер. Оларға мында прай ниме чапсых пілдірче. Якут хыстарның кӧрізінең, мындағ лагерь Чоғархы Тӧӧде тоғынчатханы чиит писательлерге уғаа тӱзімніг. Сандаара Тобонова арғыстарынаң хада М.К.Аммосовтың адынаң Алтынзархы-Іскеркі федеральнай университетте 4-ҷі курста ӱгренче. Чайаачы оол-хыстар, институтта ӱгреніп, литература кружогына чӧрчелер. Анда олар аймах литература произведениелерін орта пазарға ӱгренчелер. Сандаара тӧреен чирінеңер, хыныстаңар кибелістер пасча. Аның ӧӧрезі Александра Иннокентьева кибелістер паза улуғ нимес чоохтар чайапча. Аның кӧрізінең, кибелістер пастыра кізее сағыс-кӧрізін хығырығҷыларға чахсы читір пирерге чарир. Чоохтарны пазарға сала сидік арах тіп санапча хыс. Аннаң хайдағ чоохтар пасчазың тіп сурғанымда, оларның кӧбізі хомзыныстығ тіп нандырған ол. Александра чоохтарында социальнай сурығларны кӧдірчеттір, ол санда сӧбіредегі сидіксіністерні.
ПСИХОЛОГ ПАЗА ПИСАТЕЛЬ
Якутиядаң килген чиит писательлернең чоохтазып алып, піс Тувадаң килген аалҷы Альберт Кызылоолович Мадыр-оолнаң танысхабыс. Альберт регионнар синінде иртірілчеткен лагерьде ікінҷі хати араласча. Ирткен чылда ол Тувадағы писательлер пірігізінің хығыртии хоостыра ааллап килген. Пӱӱл аны пазох хығырғаннарында, ол пір дее ікінҷілес чох пеер килерге чаратхан. 33 частығ ирен армияда служба иртчеткен туста кибелістер пазып пастаптыр. Андада чиит оол, тӧреен чирін, іҷезін сағысха киріп, кибелістер чайаптыр. Армия соонаң ол контракт хоостыра служба ирттір. Че соонаң Альберт, чир-суунзар айланып, пӧзік ӱгредіг аларға пӧгінібіскен. Ол, ӱр сағынмин, психолог специальностьха ӱгренерге чаратхан. Пис чыл хынған профессияа ӱгреніп, амды ирен школада психолог полча. Институтта ӱгренчеткенде дее, ам даа, школада тоғынып, кибелістер пазарын тастабинча. Ікі чыл мының алнында аның пастағы кибеліс чыындызы чарыхха сых парған. Амды ол, хакас писательлернің лекцияларын истіп, чайаачы узын аннаң андар тилідерге пӧгінче.
ТӦЛЛЕР ПАЛҒАЛЫЗЫ
Чоохтирға кирек, чайғы литература лагерьінде чуртас амыр, кӧӧлде, че олох туста пос оңдайли иртче. Чиит писательлер аймах кружоктарда араласчалар. Кӧзідімге, Валентина Шулбаева оларға драматургияның чазыттарын асхан. Ол оол-хыстарға кӧп тузалығ чӧп пирген. Аның таниинаң, пӱӱнгі кӱнде драматургтарға, критиктернің чӧптерін истіп, пос тоғызын арачылап алары иң сидік тоғыс полча. Аннаңар ол чииттерні, пьеса пасчатса, кӧп нимее хайығ айландырарға кирек тіп сизіндірген.
Ибіҷектернең хости орныхчатхан тӧрт чыллығ школада Альбина Курбижекова пасчатхан чайаачыларны аймах жанрлығ произведениелерні хайди орта тілбестирге ӱгреткен. Пір сӧснең чоохтаза, аар-пеер кӧрзең, улуғ тӧл чииттернең пілістерінең паза изебі чох чайаачыларынаң ӱлесче тиирге чарир. Таныхтирға кирек, хакас чонның турыстығ оолғы Михаил Кильчичаковтың чазыт сағызы толған. Саблығ писатель чайаачы арғыстарынаң хада хаҷанох Сибирьдегі чиит писательлерге кӱс алынып алҷаң орын кирек тіп сағынтырлар.
Нанарға тимненіп, машинабысха одырыбысханыбыста, харахха Михаил Еремеевичтің саблығ чалғыс харағайы тасталған. Ол пісті ӱдесчеткенге тӧӧй пілдірген.
Автор :
Ольга ТОМОЧАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы