ЧӰРЕЕБІС СЫБЫРА СИННЕҢ ХАДА ЧАХАЙАХ ОСХАС ТӦРЕЕН ЧИРІБІС
14.08.2019
Хабарлар
ТАРХЫН ЧОЛЫ
Хайдағ даа танығлығ кӱн чит килзе, ирткен туссар харах тастап, ӧріністіг дее, хомзыныстығ даа чылларны сағысха кирерге килісче. Анзына чахсы сылтағ табылған - иргі сомнар пірсі пірсінің соонҷа иртісчеткеннер. Мына тимір тегілектіг пастағы трактор кізілерні матап чапсытча, олох туста чочындырча. Аннаңар даа, хара тӱдӱннең «тынчатхан» пасхаҷыл нимезер кӧріп, улуғ частығлар матап кірестенчелер.
Ханнығ чаа пасталған чыллар. Таштып чирінең 6480 кізі Ада чир-суубысты арачылирға парған. Оларның 1480 махачызы ибзер айланмаан. Тылда халған улус, Чиңіс кӱнін чағыннадып, хараа-кӱнӧрте тоғынған. Прай аар чӱк ипчілернің, апсах-инейлернің, саарбахтарның иңніне артылған. Чир-суғҷыларыбыс, прай совет чоны чіли тоғынып, сыдасхан. Анаң изелген хониибысты ойба-кӱлдең нааҷыли кӧдірген, кӧлей чирлерні тузаланысха кирерінде араласхан.
1960 - 1970 чылларда Таштып чирінде пастағы леспромхозтар тоғын сыхханнар. Олох туста Абаза-Ах тобырах чол пӱдірии пасталған. Аал хонииндағы алызығларны колхозтардаң совхозтар тӧстелгені киречілепче. Таштып аймаанда ӱс совхоз полған: «Абаза», «Таштып» паза «Арбыт». Иргі сомнарнын пірсінде тиксі Хакасияа, Сибирьге сабланған Султрековтарны кӧрерге чарир. Улии Семён Васильевич Істеніс Хызыл Знамязы паза Знак Почета орденнернең, кӧп медальнаң таныхтатхан. Оолғы Максим ідӧк чалтырама чидіглерінең махтаға сыхчаң, чиит механизаторлар аразында иртірілчеткен марығларда чиңістер тутчаң.
Мына Таштып суғҷа ағастар индірчелер. Хайдағ таныс сом. Піс, саарбахтар, чар хыринда тудыл парған тӧгелер аразында хармахтирға хынҷаңмыс. Анаң, суға сомчатса, чар хазындағы ағастарны ағысчаңмыс - улуғларыбысха полысчабыс тіп чоо ӧрінісчеңміс.
Анаң наа пӱдіріглер пасталыбысханнар. Партияның Таштыптағы райкомының пастағы хачызы Афанасий Кыжинаев ол тоғыснаң піліп устаҷаң. Амғы имнег туразы, школалар, Культура туразы паза даа пасха пӱдіріглер ол туста тимге сыхханнар. Аал хонии даа, леспромхозтар даа, Абазадағы рудник тее маңат чидіглерге читчеңнер.
АМҒЫ ТУС
Таштып аймаа пайрамнығ тӧреен кӱнін - 95 чылын - хомай нимес кӧзідімнернең удурлапча тиирге чарир. Анзын Таштып аймаа пазы Алексей Дьяченко пайрамға чарыдылған чооғында алғым чарытхан, киртістіг саннарнаң тузалан турған. Таныхтирға кирек, Таштып аймааның ӱлӱкӱні 9-10 августта ирткен. Анзы пасха аймахтар постарының пайрамнарын таныхтаанынаң кӧмес пасхалалча. 9 августта ӱлӱкӱн ӧӧнінде аймахтың Культура туразында ирткен.
11.00 - частаң пасталған пайрам
15.00 - часха теере тынағ чох парған. Оңарылыстығ, кізілерге, уламох улуғ частығларға, анҷа ӱр тус сыдазарға оой ла полбаан. Аннаңар тынанып аларға тасхар сыхчатхан кізілер удаадаң удаа кӧрін сыхханнар.
Алексей Александрович, тізең, пастағызын аймахтың пӱӱнгі чидіглерінеңер искірген. Ол чооғында Таштып чирінің тоғысха кӱс кізілерін махтаан, оларның кӧзідімнерінең таныстырған. Іди анда даа, Хакасияның прай аймахтарындағы чіли, ӧӧн хайығ чииттерге айландырылча. Пӧзік ӱгредіг алчатхан оол-хыстарны хығырып алары, тоғыс паза чурт пирері пастағы орынға сыхча. Хайда чииттер ӧткін хайынчалар, анда таңдағы кӱнге кӧстег, аалларда чуртас тохтабазына ізеніс. Таштып аймаанда, тізең, пос киреенең айғасчаң чахсы оңдайлар табарға чарир. Олох арада тустар палғалызы ундудылбинча. Іди наа ӧсчеткен тӧлні патриотизмге ӱгредерінде Сабланыс мемориал алғым тузаланылча. Хайди таныхтаан Таштып аймаа пазы, орындағы Сабланыс паркы Хакасияда иң пайға саналча паза кізілернің поғдархазы полча. Анзы сынап таа андағ, чон ағыны андар хаҷан даа ӱзілбинче.
Халғанҷы туста анда туризм маңат тиліпче. Тиктең нимес Таштып аймаа пістің республикада иң сіліг орыннарның пірсіне саналча. Тайғаларда кізілерге чахсы паза тузалығ тынанып алҷаң оңдайлар толдыра табылча. Хазна хайраллапчатхан заповедниктер саны асхынах нимес. Мында иң пастап «Хакасский» заповедникті адирға чарир. Ағаа даа ахча тоғынарға кирек, аннаңар туристтерні постарынзар тартчаң пасха-пасха оңдайлар таапчалар. Алексей Александрович, тізең, Таштып аалдаң ырах ниместе орныхчатхан, чыл ибіре тӱзімніг тоғынчатхан «Сюгеш» тынағ базаны кӧзідімге ағылған. Пос киреенең айғазарға сағынчатхан улус пасха даа оңдайнаң парыстанып аларға харасча.
АЛҒЫСТАСТАР
Хайдағ даа пайрам аарлығ аалҷылар чох иртпинче. Мында даа кирек андағ оңдайнаң парған. Таштып аймааның чуртағҷыларын танығлығ кӱннең алғыстирға 9 августта килген республика пазының орынҷызы Юрий Курлаев. Юрий Николаевич, чон алнынзар сығып, Хакасияның пазы Валентин Коноваловтың адынаң алғыстас сӧстерін читірген. Аның соонда республика устағҷызының алғыстас пічіктерінең илееде кізіні таныхтаан. Оларның санында харах имҷізі Антон Бутанаев, медсестра Анна Баганова, тренер Константин Тодозаков паза даа пасхазы полғаннар. Юрий Курлаев прайзына наа чидіглер алғаан.
Тӧреен чирінің пайрамын таныхтарға ідӧк килген Хакасияның Оӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев. Владимир Николаевичтің кӧңні-чӱреен иргі сомнар кӧзідии матап тибіреткен осхас. Ол позы ирткен тустың киречізі нооза. Илбек Чиңіс соонаң чаа махачыларын ӱгренҷілер хайди удурлаҷаң полғанын, чон хонии хайди кӧдіріліп пастаанын, Таштып чирінің устағҷыларының чидіглерін сағысха кирген.
Владимир Николаевичтің соонаң Алтай, Шира, Асхыс аймахтарының пастары паза депутаттар чӧптерінің кнестері чоох тутханнар, сыйыхтар читіргеннер. Іди Асхыс аймааның пазы Абрек Челтыгмашев, Таштып чирінде тӧреенін искіріп, чыылысхан чонны матап чапсытхан. Амды Алтай аймаандағы Хубачарда чуртапчатхан кибелісчі Геннадий Маерков Таштып чирінең пик палғалыстығ полтыр. 1954 чылда Таштыптағы школада ӱгренчеткен 7 класстағы оолағас,
орындағы чирнің сілиин махтап, кибеліс пастыр. Аалҷылар аны таштыптағыларға сыйлап пиргеннер. Геннадий Матвеевич позын айа сабызынаң чылығ удурлаанына матап ӧрін партырҷых. «Миннең хада ӱгренген кізілер парох полтыр», - чалахай ӱннең хормачыланча чайаачы ус улуғ поғдархаста.
Таштып аймаа пазы полған Василий Шулбаев ирткен тусты сағысха кирген, хайдағ наа пӱдіріглер пасталғаннаңар, толдыр полар пӧгіннер алыл турғаннаңар чоохтаан. Анаң, Владимир Николаевич Штыгашевтің сӧстеріне хозылып, читкен чидіглерде тохтабасха алғаан. Аның соонаң Василий Иванович Хакасияның Улуғлар чӧбінің адынаң Антон Султрековха, Полина Миягашеваа, Юрий Тюмерековха «Чахсы киректер ӱчӱн», Иван Бутанаевке «Род поғдархазы» орденнер читірген, Таштып аймааның чуртағҷыларын пайрамнаң алғыстаан.
Василий Шулбаевтің соонда Хакасия правительствозының министерство-ведомстволар устағҷыларының орынҷылары чон алнынзар сыхханнар, Таштып аймааның чуртағҷыларын пайрамнаң алғыстааннар, сыйыхтар читіргеннер, чылығ сӧстер чоохтанғаннар.
95 КІЗЕЕ СЫЙЫХ
Аалҷылар алғыстарын читірген соонда...
*************************************************
Материалларны интернет пастыра толдыразынаң хығырарға сағынчатхан улусха "Хабар" газетаның PDF-кӧрiмiне пазын саларға чарир. Чарым чылға 200 салковай ла.
Чол мында - http://khakaschiry.ru/gazetaa-pazynys.php
Материалларны интернет пастыра толдыразынаң хығырарға сағынчатхан улусха "Хабар" газетаның PDF-кӧрiмiне пазын саларға чарир. Чарым чылға 200 салковай ла.
Чол мында - http://khakaschiry.ru/gazetaa-pazynys.php
Автор :
Анатолий СУЛТРЕКОВ, Георгий КУНУЧАКОВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы