ЧОНЫБЫСХА ЧООХ-КИБЕЛІСТЕР СЫЙЛААЛАР
21.08.2019
Хабарлар
Литература лагеры-2019. Пістің республикада ол чыл сай чайғы туста тоғынча. Пӱӱл ол ӱзінчізін ирт парды. Лагерьнің тоғызы писатель Михаил Кильчичаковтың пайрамнығ 100 чазына чарыдылған
Чайғының халғанҷы кӱннері чағдап таа килділер. Кем-де, пу чалахай туста тынанып, кӱс алынып иртірген полза, кемге-де ол тузалығ ирткен паза ундулбас сағыстар сыйлаан. От айының ортызынзар Асхыс аймаандағы Чоғархы Тӧӧ аалда М.Е.Кильчичаковтың адынаң литература музейінде чиит чайаачыларның лагерьі тоғынған.
Анда Хакасияның, Туваның, Саханың (Якутияның), Хызылчар крайының чииттері араласханнар. Олар аймах тоғыстарда істенчелер, хайзы-да студент полча. Ӱгретчi паза шахтер, экскурсовод паза режиссер полчатханнар пар полғаннар. Че оларны прайзын литератураа хыныс піріктірче.
Чайаачы оңдайлығ кізее хырығлар чох поладыр тіп чоох пар. Мындағ литература лагерьінде наа пазып пастапчатханнарға пероларын аймах кӧстеглерҷе чітідерге оңдай пирілче. Хакасияның саблығ писательлері паза аалҷылар мастер-класстар, семинарлар иртіргеннер. Хакас паза якут чоннарның литературазынҷа лекциялар хығырылғаннар. Чиит улус писатель Михаил Кильчичаковтың чуртас чолынаң чағын танысхан.
Тузалығ искіріглернең чон алнынзар филология наукаларының кандидады, литературовед, ХакНИИЯЛИ-ның ӧӧн наука тоғынҷызы Нина Майнагашева, филология наукаларының кандидады, Россиядағы М.К.Аммосовтың адынаң Алтынзархы-іскеркі чоннарның федеральнай университедінің доценті Матрёна Попова сыхханнар. Практика тоғыстарын литература устары Валентина Шулбаева, Юрий Иванов, Юрий Черчинский апарғаннар. Пу тоғыс алынҷа чииттернең паза ӧменең иртірілген.
Хакасияның чииттерін алза, пӱӱлгі лагерь тоғызында хынып паза ӧткін араласханнарны адап пирерге кирек: экскурсовод Артур Мамышев, режиссёр Артём Охальников, магистрлер Карина Кулумаева, Татьяна Чепсаракова, студент Светлана Акатова паза пасхазы. Лагерь читі кӱн тоғынған соонаң анда араласханнар таныхтааннар: «Пу кӱннер хуюн чіли чӱрек-чаныбысты тибіреттілер, сағысты хайнаттылар. Чайаачы салғахха хаптырып, хазыр суғда полған осхаспыс. Амды, тус чідірбин, сағызыбысты чачында проза, поэзия, драматургия тілінең читір пирерге кирек...»
Артур Мамышев «Хуртуйах тас» тигір алтындағы азых музейнің хайа-тастардағы искусство пӧлиинің экскурсоводы полча. Ол литература лагерьінің тоғызында хынып араласхан, сағыстарынаң ӱлескен:
Мағаа Чоғархы Тӧӧ аалдағы писатель Михаил Кильчичаковтың адынаң литература музейінің тоғызында аралазарға пастағызын на килісті. Мындағ улуғ ӱлӱс тӱскеніне ӧрінчем. Пу лагерьде чиит писательлер паза поэттер араласханнар. Олар мының алнында аймах литература марығларының чиңісчілері полғаннар. Хонҷых регионнардаң килген чииттернең танызып аларға чапсых полған.
Тӧӧ чирі пісті уғаа чахсы удурлаан. Михаил Еремеевичтің чалғыс харағайы алнынзар аалдағы парчан чон чыылған. Лагерь тоғызын азып, улуғ ойыннаң Хакасияның чон артизі Герман Танбаев устапчатхан «Хайҷы» ӧме сыххан. Оларның сарыннарын истіп, кӧбізінің чӱрее-чаны чайаачы тоғысты пастирға азылған полар.
Удур-тӧдір танысхан соонаң, ӱгредіг пасталыбысхан. Аны пістің саблығ писательлер Альбина Курбижекова, Александр Чапрай, Нина Майнагашева, Валентина Шулбаева паза пасхазы апарған. Ӱгредіг, тізең, тӧрт ӧӧн пӧлікке чарылған: поэзия, драматургия, проза, тілбестег. Мин тілбестег пӧлиинде араласхам. Альбина Васильевна Курбижекова пасчатхан чайаачыларны хоос произведениелернің аймах кӧрімнерін орта тілбестирге ӱгреткен. Піске хоос паза строкалығ тілбестег нименең пасхалалчатханы оңарылыстығ пол парган. Кӧні чоохтаза, пу тоғыс мағаа чағын паза кӧңніме кірче.
Мының алнында «Хуртуйах тас» музейнің наука тогынӌызы Леонид Горбатовтың кӱстенізінең, М.Е.Кильчичаков пасхан тӧрт чоллығ кибелістернің чыындызы сыххан. Ол «Олған-узахха тахпағастар» тіп адалча. Ідӧк пу кинде писательнің 100 чазына чарыдылып тимнелген. Мин ол кибелістерні тілбестир киректе араласхамох.
Лагерьде тоғыс кӱнӧрте апарылған, че кӱн тағлар кистінзер одырыбысса, оол-хыстар от хыринзар наа кибелістерін, чоохтарын хығырарға чыылысчаңнар. Іди чыылы-зып, чайаачы тоғыстарынаң ӱлескеннер. Олох арада гитара пастыра ырласханнар. Ноға-да пір дее туртухпин оларнаң хада сарыннар толдырғам.
Иирлерде чыылысчаң орын уғаа истіг тимнел партыр. Надежда Никифоровна паза Максим Романович Боргояковтарны музей чирінің сын ээлері полчалар тиирҷікпін, олар аалҷыларны чахсы удурлапчалар. Пазағы кӱнінде олар пісті аарлар турчатхан орынзар апарғаннар. Анда мӧӧт хайди алылчатханын кӧзіткеннер. Им оттарны чейге хайди орта теерерге паза хайнадарға чоохтааннар. Прайзын мӧӧттіг чейнең сыйлааннар. Тӧӧ чирі пасха чирлердең килген аалҷыларның кӧңніне тың кірген полар, аны чуртастарында ундубастар. Михаил Кильчичаков хайдағ чирде тӧреен-ӧскен, анда чӧріп, чайаачы тогыстарын пасханын сизінген поларлар.
Чиит чайаачыларның тоғызы тоозылчатханына олар улуғ нимес ойын тимнебіскеннер, анда постары артисттер полыбысханнар. Мин пу ойында Михаил Кильчичаковтың чиит тузындағы омазын чайаам, кибелістерін хығырғам. Ооллар паза хыстар хыныстаңар, чаадацар, тӧреен чир-суғларынаңар кибелістерін толдырғаннар.
Литература лагерьінің тоғызы тоозылғанына Хакасияның культура министрі Леонид Ерёмин килген. Министр мындағ чайаачы тоғысты тӱзімніг апарчатханнары ӱчӱн алғыс сӧстерін «Хуртуйах тас» музей тоғынҷыларына, Хакасияның литераторлар туразына паза писательлер пірігізіне читірген. Ідӧк Хакасияның литераторлар туразының устағҷызы Надежда Бурнакова чииттерге сыйыхтар пирген,
Пу мероприятиеде араласхан соонаң пір дее хорыхчаң ниме чох полтыр тіп сағынчам. Мының алнында пірее кибеліс, нымах алай чоох пас салзам, хайдар оларны идербін, кемге кӧзідербін тіп сағынҷаңмын. Че пістің писательлернең чағын танызып алғанда, сағызым алыс парған. Олар чағбан чӱректіг, пасхазына полызар оңдайлығ полтырлар. Полызығ алай чӧп кирек полза, хайдар айланарға амды пілчем. Прай хакас оол-хыстарға мындағ мероприятиелерде, пір дее туртухпин, аралас турарға чӧп пирчем. Постың чайаачы тоғыстарыңны чонға читіріңер.
Мині Тӧӧ чирінің сіліг тағлары, чазылары паза тайғазы аптап алған осхас. Музейні саблығ писателыбістің адынаң тиктең нимес адап салғаннар нооза...
Автор :
Елена САГАТАЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы