ПОСТЫҢ ЧИЛЕГЕЛЕРІНЕ ӰЗІЛ ПАРАРҒА ПИРБЕСКЕ
18.09.2019
Хабарлар
Чонның чайаачызы. Таштып аймааның тайға-тасхыллар аразында Кулява сууҷахтың ікі чарында истіг ле орныхчатхан Мадыр аалда шор чонның культуразына чарыдылған фестиваль ирт парды
Пістің республикада шор чоны ӧӧнінде Таштып аймаандағы Мадырда, Индіркі Мадырда паза Аңчулда чуртапча. Асхыс аймаанда - Палыхтығ суғда. Тархынның салғахтары пу піске харындас чонны пістің чирзер ағыл салған. Амғы туста шорлар Хакасияның ӧӧн чуртағҷылары полчалар. Олох туста постарының чилегелерін ундубинчалар, пик тутчалар. Сыххан чирлерінең тастыхти даа полза, тіллерін, культураларын, кибірлерін тастабинчалар. Ағаа киречі полча родтар общиналары тӧстелчеткені.
Іди, пірігіп алып, шорлар постарының культуразын, кибірлерін тилідерге кӱстенчелер. Мадырда республика синінде ирткен шор чонның культуразына чарыдылған фестиваль 4-ҷі хати полды.
Мындағ пайрамның тӧстегҷілері полчалар Хакасияның национальнай паза территориальнай политика паза культура министерстволары. Фестивальда культура министрінің орынҷызы Лариса Юрьевна Киштеева, национальнай паза территориальнай политика министрі Михаил Анатольевич Побызаков араласханнар.
Постарының чайаачыларын кӧзідерге ыраххы тайға чиріндегі аалзар Асхыс аймаанаң килгеннер. Орындағы родтар общиналары прайзы полғаннар.
Фестивальны апарған Таштып аймаа устағ-пастааның культура пӧлиинің тоғынҷызы Светлана Геннадьевна Чебодаева.
Аалҷыларны алғыстирға пастағы сӧс пирілген Таштып аймаа пазының пастағы орынҷызы Георгий Гаврилович Тодиновха. Чооғында ол пір сағызынаң ӱлескен. Пу фестивальны аалда нимес, аймахтың кінінде иртір турарға. Анда чон кӧп чуртапча, аннаңар кӧрігҷілер саны ідӧк кӧп полар.
Шор чонның культуразына чарыдылған фестивальда «Талай суг» родтар общиназының араласчылары
Минің кӧрізімнең, пу орта чӧп. Посты кӧп чон алнында кӧзідерге кирек. Итсе, Мадырдағы Культура туразына кізі толдыра полған.
Культура министерствозы адынаң чоох тутхан Лариса Юрьевна Киштеева. Хайди ол таныхтаан, піс, хакастар, шорларнаң пір чонмыс. Че олох арада оларның постарының тілі, культуразы, кибірлері пар. Культура министерствозы шорларның пос оңдайларын хайраллап халарға полызығ пирерге кӱстенчеттір. Чон кӧглерін толдырҷаң инструменттер сыйлап пиртірлер. Оларнаң ойнирға ӱгреттірлер. Пір сӧснең, Хакасияда чуртапчатхан шор чон хайығ чох халбинчаттыр.
Хонҷых Асхыс аймаанаң килген аалҷылар адынаң алғыстаан Татьяна Михайловна Золотарева. Аның таниинаң, Асхыс аймаанда 500 артиинаң шор чуртапчаттыр. Итсе, халғанҷы чылларда оларның саны хызырыл партыр. Мында ӧӧн сылтағ чииттер ӱгренерге, тоғынарға парыбысханында осхас. Ниме ӧріндірче устағ-пастағдағы кізіні? Ол шор чонның тиліпчеткені. Улам чахсы чиит тӧл ӧткін араласчатханы. Паза Хакасияда шорларның ассоциациязы тӧстелгені.
Алғыстастар тоозылғанда, фестивальның ӧӧн чардығы пасталған. Программаны пастирға ӱлӱс тӱскен Писхамҷыдаң килген «Элим» шорлар общиназына. Ол чиит ӧме полтыр. Аны 2018 чылда ла тӧстеп алтырлар. Устағҷызы полча Вера Николаевна Орешкова. Асхыс аймаанаң килген аалҷылар шор чонның кип-азаан кӧзіт пиргеннер. Анаң «Карлыгаш» сарын ӧмезі постарының тілінең ікі сарын толдыр пирген. Хаҷан сценаа Самат Тинников сых килгенде, айа сабызы тыңыри тӱскен. Ол тиктең нимес. Аннаң хада «Комузум» сарынны толдырарға Кузбасстағы Б.Т.Штоколовтың адынаң хазна филармониязының солизі, шор чонның саблығ ырҷызы Чылтыс Таннагашева сых килген. Аннаңар чооғым сала соонда полар.
Мадырдағы «Мустаг» шорлар общиназы 2014 чылда тӧстелген. Аннаң устапча Надежда Ефимовна Карамышева. Ол уғаа иптіг, нымзах ӱннең шорларның «Аңналар суғ» чон сарынын толдыр пирген. Кӧӧ уғаа сіліг.
Палыхтығ суғдаң килген «Чылтыстар» родтар общиназы сценаа сығарға тимненчеткен арада, фестивальны апарчатхан Светлана Чебодаева шор чонның кибелізін хығыр пирген:
- Чахшы ӱгрен эне тилди, -
Койа Белчек маға айтты.
Керсе ааң сӧс - чӱрегімде.
Пилчам мен шор тили амды.
Улуғ тили кайчылардың.
Туған тили - пайы пистиң.
Пу сӧстер піди тілбестелчеттір:
- Учи родной язык, учи, -
Поэт Койа Белчек сказал.
Он мудрым был и много знал,
И не хотел, чтоб умирал
Родной прекрасный наш язык.
... Язык кайчи, Прошу - живи!
Пу хыйға сӧстернің соонда палыхтығ суғдағылар «Танец огня» теелбек кӧзіт пиргеннер. 4 хызыҷах, уғаа килістіре тонан салып, сценада айлахтанысхан. Кӧрігҷілернің кӧңніне кіргеннері ізіг айа сабызынаң кӧрінген. Андағ морсымнығ теелбек соонда олох хызыҷахтар холнаң палғалған платтарын кӧзіт пиргеннер.
«Чылтыстар» родтар общиназы Палыхтығ суғда 2014 чылда тӧстелтір. Устағҷызы Марина Азатовна Янина полча.
Кӧрігҷілер алнына пазох мадырдағылар сыхханнар. Светлана Ивановна Чебодаева устапчатхан «Талай суғ» родтар общиназы 2015 чылда тӧстелтір. Фестивальға олар пір сарын паза теелбек тимнеп алтырлар. Оларға кӧрігҷілер ідӧк ізіг айа сабызын сыйлап пиргеннер.
Шор чонның родтар общиналарының аразында Аңчулдағы «Тамыр» иң улии тиирге чарир. Аны Борис Григорьевич Шулбаев 2008 чылдох тӧстеп алған. Пӱӱн оларның чоллары пасхазының хыринда сала узун. Аннаңар полар, аңчулдағыларның тимненізі дее сала кӧдіре пілдірче. Кӧзідімге, ағылған ниме-ноолары, кип-азахтары пай. Фестивальға олар «Кем иче» сарынны тимнеп алтырлар. Аны толдырған кічіг хызыҷағас Карина Шулбаева. Уғаа ачыныстығ полған кӧрерге Каринаҷахты.
Аңчулдағыларның соонда сценада Палыхтығ суғдаң килген «Айдас» родтар общиназы чайаачы узын кӧзіткен. Ол 2012 чылда тӧстелтір. Устапча аннаң Дмитрий Михайлович Сосконаков. «Пайрам» теелбекті кӧзіткен соонда, Ирина Сосконакованаң Валерия Шулбаева «Пӧре» паза «Эзен» сарыннарны толдырғаннар.
Фестивальда Индіркі Мадырдаң «Хызыл суғ» община пастағызын на араласча тіп чарлааннар. Аны 2018 чылда Владимир Михайлович Тоданов тӧстеп алтыр. Пу общинаның алнын Дмитрий Тоданов алған. Ол Таштып аймаанда чахсы таныс ырҷы. Аның толдыриинаң кӧрігҷілер «Ачынчам» паза «Тадар кыстар чакшы» сарыннарны истіп алғаннар.
Мыннаң общиналар кӧзідіглері тоозылған. Че фестиваль узарадылған. Мин соона артысхан чооғымны ам чоохтап пирим.
Саблығ ырҷы Чылтыс ТАННАГАШЕВА
Шор чонның пайрамының ікінҷі чардығын холға алған Чылтыс Таннагашева. Пӱӱнгі кӱнде ол Кемеров облазында позының адына турыстыра кізі полча. Шор чонның саблығ ырҷызы ырах чирлерге сабланча. Мадырдаңар хаҷанох искем паза пеер кил парарға тың сағынғам тіпче Кузбасстаң килген аалҷы. Пу фестивальда пол парғанына уғаа ӧрінчеткенін чоохтаан. Шорлар чирінде илееде мындағох пайрамнар, марығлар иртірілчеттір. Хысхаҷах чооғын тоозып, Чылтыс Таннагашева позының узын кӧзідіп пастаан.
Пу чазыма теере кӧп хайлапчатханнарны истерге киліскен. Че, ипчі кізі иреннердең пір дее халбин хайлапчатханда, прайзы даа алаң ас парған полар. Ікі хыллығ хомызын хағып ала чирінеңер, чонынаңар иптіг ле хайын ызып одырча. Хайхастығ!
Анаң хакас тілінең «Тадар чоным» сарынны сарнап пирген. Хайди таныхтаан Чылтыс Таннагашева, чон инструменттерінең ойнирға, хакас сарыннарын сарнирға аны ӱгреттірлер Сергей Чарковнаң Александр Саможиков.
Че иң хайхастығ, чапсыстығ полған, хаҷан шор чонның саблығ хызы «Тайға ӱннері» композициязын толдырғанда. Пасталған ол «нымах» тайға ағастары чилге сууласчатханынаң. Анаң тимір хомыс ӱні истіліп пастаан. Хайдағ сіліг кӧглер сығарча ол сын устың холында. Че анзы пасталғаны ла полтыр. Анаң тимір хомыс ӱнінің аразында тайға хустарының, аңнарының табыстары истіле тӱскен. Паза иссең, пӱӱр улчатханын сизінчезің, аймах хустар табызы истіл парча. Залда одырчатханнар тынмин даа исчеткеннер ол хайхастығ ӱннерні. Прайзының пір таңнастығ сурығ: «Хайди ол іди идіп алча?» Ниме тиирзің, сын ус! Кӧрігҷілерні піди хайхатхан соонаң чӱректі тибіретчеткен пасха даа сарыннарны пос тілінең толдыр пирген.
Кӧні чоохтаза, Чылтыс Таннагашева фестивальны уғаа пӧзік синге кӧдірібіскен. Ол шор чонның ӧсчеткен палаларына уғаа чарых кӧзідім полды. Че ол кӱн ӧӧн пайрам фестиваль полған нооза. Аның салтарлары поларға кирек.
Сӧс пирілген Михаил Анатольевич Побызаковха. Чооғын пастапчатханда, министр Чылтыс Таннагашеваның кӧзідиине теелбин пол полбаан. Хайди ол таныхтаан, шор чонның саблығ хызы позының чонының культуразын уғаа пӧзік синге кӧдір салған. Чииттерге аннаң ӱгренерге чӧп пирген.
Фестиваль салтарларына айланып, Михаил Анатольевич прай шор чонның общиналарын алғыстаан, мыннаң мындар ідӧк чахсы тиліп одырарға алғаан. Анаң полған на шор чонның общиназына ахчалығ сыйых читірген.
Фестивальның кӧзеңезі чабылар алнында Чылтыс Таннагашева пазох, сценаа сығып, сарнап пирген.
Іди, тасхар наңмыр даа тоолапчатса, Мадырда шор чонның пайрамы кӱӱлеп, суулап ирт парды.
Автор :
Георгий КУНУЧАКОВ Сомнар Виктор ПЕРМЯКОВТИ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде