СИННӀГ НИМЕ СИНӀНДЕ ПОЛАДЫР
03.12.2019
Хабарлар
«Хан сын» ӧменің солизі Нина ИДИМЕШЕВА
Культура. В.Г.Чаптыковтың адынаң Хакас филармониязының «Хан сын» фольклор ырларының ӧмезі «Синніг ниме синінде» ойынны турғысхан
Философтар кӧрізінең кӧрзе, «Синніг ниме синінде» теен чоох хоостыра аймах сағыстар тӧріпчелер. Хакас чонның андағ тахпағы даа пар полтыр. «Піс пу ойынны тахпахха салылған хакас чонның хыйға чооғы хоостыра адап салғабыс, - чоохтап пирген Хакасияның чон артизі Нина Идимешева. - Кізілер удаа идер нимені тузында итпинчелер. Чииттер, тізең, киректерні соона салдырарға хынадырлар. Че соонаң орай даа пол парадыр. Аннаңар тузында удур-тӧдір улуғлазарға, хынызарға кирек полча».
Чон тахпаанда мындағ сӧстер пар: «Сегірзе, сегіріп алалар, хынза, хынып аларға...» Мына пу тахпахтаң ыр-сарыннар иирі пасталған. Ӧменің солизі, сыңырос паза сіліг ӱнніг Хакасияның чон артизі Нина Серафимовна Идимешева, «Синніг ниме синінде» тахпахты толдырып, чалахай иирні асхан. Ӧменің араласчылары, хакас кӧг тиріглерінең ойнапчатхан устар Россияның паза Хакасияның саблығ артизі Евгений Улугбашев, Ирина Боргоякованаң Татьяна Майнагашева, Аржан Туденев полчалар. Олар чатхан, хомыс, тӱӱр, ыых, хобырах кӧг тиріглерінең айдас ойнапчалар. Хакасияның чон артизі Мария Янгулова ойында аралазып, аны апарған. Ідӧк филармонияның «Кӱн сузы» ӧмезі кӧглер хоостыра сіліг теелбектернең сых турған.
- Пӱӱл піс Михаил Кильчичаковтың 100 чазын, пайрамнап, алғым таныхтадыбыс. Пу иирде аның чатхан кӧглерін паза тахпахтарын истіп аларзар, - искірген Нина Идимешева.
Хакасияның саблығ оолғы, поэт Михаил Кильчичаков, 6 частығ полғанда, «Айтыста» чиңісчі полған. Андағ кізі тахпахтарның узы полчатпас па. Евгений Улугбашев Михаил Кильчичаковтың чатхан кӧглерін толдырған. Нина Идимешева «Пай хазың» тахпахты ырлаан. Поэт пос чонынаңар хыныснаң тахпахтаңаң. Амды чайаачы ӧмелер аның сӧстерін піске читірчелер. Тахпахтапчатхан арада Нина Серафимовна кибірли «Андағ нимес пе? Я, андағ!» чоохтанчатханына кӧрігҷілер «Андағ, андағ!» тіп ӱндесчеткеннер.
«Кӧк тасхыл» кӧг хоостыра «Кӱн сузының» теелбекчі ооллары чапсых теелбек кӧзіткеннер. Таныхтирға кирек, Хакас филармониязында фольклор кӧглеріне теелбектер чайир чолны азып алғаннар. Олар кӧг-тахпахтарны чазапчалар, пайытчалар. Мындағ ойыннарны чонға кӧрерге хаҷан даа чапсых поладыр.
«Синніг ниме синінде» ойын тузында композиторлар Юрий Киштеевтің, Георгий Челбораковтың, музыканттар Евгений Улугбашевтің, Аржан Туденевтің кӧглерін толдырғаннар. Евгений Улугбашевтің «Чирімнең тоғасчам» сарыны ырнаң, хайнаң паза табырах чоохтаныснаң пайыдылған. Евгений Александрович хайлапчатса, кӧрігҷілер тынмин даа одырчатханға тӧӧйлер. Аймах оңдайнаң ӱзігі чох хайлап сыхса, илбек тыныстығ ырңы полтыр тіп хайхапчазың.
Иирні ырҷы Мария Янгулова «Ой, атасы, ой, аладыр», «Ойаң хаал ӧскен чирлерде», «Саралӱӱс» хызылларның сарыннарынаң чазаан. Нина Идимешева хай пірее сарыннар хайди тӧстелгеннеңер хынығ чоохтар искіредір. Ол чалғыс хазыңнаңар кибеліс пас салған, ағаа кӧгні Юрий Киштеев чайаан. «Таштып паза Харағай паары ааллар аразында чол хастада чалғыс хазың ӧсче, - чоохтаан Н.С.Идимешева. - Чолда парчатханнар аның алтында наңмырлығ алай ізіг кӱнде тынанҷаңнар. Пірсінде анда Пекун паза Николай иреннер тоғас партырлар. Хазың алтында одырчадып, Николай тидір: «Кӧрчезің ме, хазыңның пазында сеек одырча». «Кӧрчем», - нандырған Пекун. «Аның пір харағы чоғыл, я...» - теен. Іди ікі чой ирен тоғастыр. Че ол хазың чыллар тобыра хайди ӧскен, ідӧк ле ӧсче, хайда турған, андох ла турча».
Тахпах-сарыннар иирі «Алтын чечпе», «Чоным чахсы» чон ырларынаң тоозылған. Тоғыс соонаң килген кӧрігҷілерге чалахай иир чахсы тынаныс сыйлаан.
Автор :
Елена САГАТАЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде