ХАКАС ДРАМАТУРГИЯЗЫН ІСТЕСЧЕТКЕН УЧЁНАЙ
07.02.2020
Хабарлар
Таңда - Россияның наука кӱні. Нина Семёновна Майнагашева Хакасияның ӧӧн наука-істезігліг институдында тіл паза литература пӧлиинде илееде чыллар істен салған. Амды ол ХакНИИЯЛИ-ның директоры тоғызын толдырча
Нина Семёновна Майнагашеваның (хыс фамилиязы - Сазанакова) тӧреен-ӧскен чирі Таштып аймааңдағы Улуғ Арбыт аал полча. Тайға чирінде орныхчатхан кічіг аалыӌахта аның олған тузы ирткен. Іӌе-пабазының олар алтолаң полғаннар.
Хайди сағысха кирче наука тоғынӌызы, тӧреен аалында ол 3-ӌі классха теере ӱгренген. Соонаң ол ӱгренізін Арбыт аалда узаратхан, 9-10 класстарда - Кічіг Арбытта. Школа тоозып, ол ӧӧрезінең Хызылчардағы университеттің юридическай факультедінзер кір кӧрерге чаратхан. Ол туста пістің чир-суғӌыларыбысха сыныхтағларны Ағбанда тударға оңдай пирілӌең. Чоохтирға кирек, ол чылларда андар уғаа улуғ конкурс полӌаң. Пір орынға 20 кізі сыныхтағ тутчаң. Наа ла школа тоосхан хыстарға сынағларны чахсы иртібізерге пілістері читпеен. Че олар, хомзынмин, пасха институттарзар ӱгренерге кірібіскеннер.
Нина Ағбандағы ӱгретчілер институдының хакас кафедразынзар ӱгренерге кіріп алған. Анда ол наукаа тартыл сыххан. Пастағы наука статьялары аның чон педагогиказына теелгеннер. Педагогика наукаларының кандидады Клавдия Ивановна Султанбаева аның наукаа чайалғанын иң пурун сизін салған. Оларның курзы хазна сыныхтағларын тутчатханда, ХакНИИЯЛИ-ның тоғынӌызы Пётр Анисимович Трояков, институтсар киліп, чииттернің аразында науканаң айғазарға чайалған оол-хыстарны тілеен. Андада ол, чиит, ӧткін хыссар айланып, аны істезігліг институтсар тоғынарға хығырған. Нина Майнагашева Пётр Трояковтың хығыртиинаң чарасхан. 1994 чылда ол ӱгренізін хызыл дипломға тоосхан.
Чиит істезігӌіні тоғысха Яков Иванович Сунчугашев алған. Чоохтирға кирек, наа ла тоғынарға килген Нина Майнагашевазар кӧп хайығ салылған. Чиит хыстың пілізін сынааннар, істезігліг тоғыснаң айғазарға кӧңні пар ба тіп кӧргеннер. Нина Майнагашева хакас науказына улуғ хозым иткен істезігӌілернең хада тоғынарға маңнанған. Ол сағысха кирче:
- Мин ӧрінчем, Кузьма Михайлович Патачаковнаң, Валентин Абрамович Асочаковнаң, Ольга Петровна Анжиганованаң Ольга Васильевна Субракованаң Пётр Анисимович Трояковнаң хада тоғынып, оларның хыйға чоохтарын истерге ӱлӱс тӱскенiне. Олар амғы даа чииттерге кӧзідім полчалар. Паза піске ам даа кӧзідім полча хакас чонның фольклорын тирең істескен Валентина Евгеньевна Майногашева.
Ол туста фольклор паза литература пӧлиинең Пётр Трояков устапчатхан. Чиит наука тоғынӌызының алнында кӧп пӧгін турғысхан. Пётр Анисимович чиит хысха хакас литературазының драматургиязын істезерге чахығ пирген.
Істеніс чолы пасталған соонаң пір чыл пазынаң ХакНИИЯЛИ Илбек Чиңістің 50 чылына чыынды тимнеен. Андар Нина Семёновнаның Сергей Ильич Чарковтың чуртас чолынаңар, чайаачызынаңар статьязы кір парған. Ол аның пастағы наука тоғызы полған. Хайди таныхтапча істезігӌі, полған на статья сых парза, учёнайның чӱрее толча паза аның алнында наа пӧгіннер турыбысча.
Науканаң айғасчатхан кізее хайди даа, узын тилідіп, ӱгренізін узарадарға кирек полча. Аннаңар аның алнында аспирантурада ӱгренердеңер сурығ турыбысхан. Че Нина Семёновнаның оолағы кічіг полған. Чиит іӌе, палазын артызып, ыраххы городсар ӱгренерге парарға ынабаан.
Сидік 1990 чылларда науканаң айғасчатханнарға даа хатығ чуххан. Че хайди учёнай сағысха кирче, чал ахчазы сигізер ай тӧлелбин турған даа полза, наука тоғынӌылары, кӱннің тоғысха чӧріп, сағыстарын толдырып, тоғыстарын узарадып, чахсы тустар килеріне ізенӌеңнер. Нина Майнагашева, оларзар кӧріп, ідӧк ізеніснең тоғысха чӧрген.
Чылдаң чылға учёнайның узы тиліп турған. Чылда нинӌе-нинӌе статья чарыхха сых сыххан. Ипчі наукадаң пасха, ідӧк сӧбірезіне хайығ салӌаң. 2000 чылда аның кічіг оолғы тӧреен. Палаа пір час тол парғанда, ол Хакас хазна университедінзер аспирантуразар ӱгренерге кірібіскен. Филология наукаларының докторы Виктория Алексеевна Карамашева аның наука устағӌызы полыбысхан.
Тӧрт чыл ӱгреніп, ол хакас драматургиязына теелчеткен диссертация пазыбысхан. Улуғ хомзынысха, диссертацияны арачылирға тиксі Россия чоннарының литературазы кӧстегӌе учёнайлар чӧбі хызырыл парған. Аннаңар Нина Семёновнаның алнында аны хайда арачылирдаңар сурығ турыбысхан. Пір чыл пазынаң, 2006 чылда, ол, Москвазар парып, Тилекей литератураларының институдынзар тоғызын апарған. Анда пістің чир-суғӌыбыс саблығ учёнай, филолог Виктор Гацакнаң тоғасхан. Виктор Михайлович Нина Семёновнаа институтта тиксі Россия чоннарының литературазы кӧстегӌе учёнайлар чӧбі чабыл парған тіп чоохтаан. Ол чӧпсер кірген учёнайлар ах чарыхтаң парыбыстырлар. Оларның орнына кізілер табылбинча тіп хомзындырған ол чир-суғӌыбысты. Че андағ даа полза, наа чӧп тӧстелгенӌе диссертацияны оларда артыс саларға чӧп пирген. Іди аның тоғызы 2008 чылға теере анда чат салған. Ол чылда істезігӌі тоғызын Москвадаң Улан-Удэзер арачылирға апарған. Тоғызынзар пірее тӱзедіглер киріп, ол диссертациязын чахсы арачылабысхан.
2009 чылда учёнайның пастағы монографиязы чарыхха сыххан. Анда ол хакас драматургиязын істескен. 2013 чылда аның «Александр Михайлович Топановтың чуртазы паза чайаачызы» ікінӌі киндезі чарыхха сыхча. 2015 чылда «Хоос сӧске ӧкерсініс» ӱзінӌі киндезі чарых кӧрче. Ідӧк Нина Семёновна хакас тілі учебниктерінің авторларының санына кірче. Ол кинделердеңер чоох парғанда, Нина Майнагашева учебниктерзер андағ материалларны киргем, хайзын мин позымның палаларыма пирерӌікпін тіп таныхтаан.
Ирткен чылда Нина Семёновна Майнагашева Хакасияның ӧӧн наука-істезігліг институдының устағӌызының тоғызын толдырарға турғызылған. Таныхтирға кирек, Нина Семёновна амды прай институттың ӱчӱн нандырығ тутча. Ӱр ниместе оларның учёнайлар чӧбі ирткен. Анда наа пӧгіннер турғызылған. Оларның санында - хакас тілі сӧстерінің пілдіриин чарытчатхан хысхаӌах сӧстікті чарыхха сығарары, 7 - 9 класстарға Хакасияның тархынына чарыдылған ӱгредіг пособиелерін тимнеп салары, лексика-графическай паза фольклор программаларын тимнирі.
Хаӌан-да хол пічии фондының материаллары дисктерге хобырылған. Амды учёнайлар оларны саннығ кӧрімге айландырарға пӧгін турғысчалар. Че прай ол тоғыстарға ахча кӧп кирек тіп хомзыныснаң таныхтаан устағӌы.
Чооғын тоосчатханда, Нина Семёновна Майнагашева науканаң айғасчатхан арғыстарынзар айланған:
- Россияңың наука кӱні чағдапчатханда, мин ңаукаңаң айғасчатхан прай улусты ӱлӱкӱннең алғыстапчам. Тоғыстарың тӱзімнiг парзын, хазыхтарың пик ползын, чайаачы сағыстарың соолбазын.
Автор :
Ольга ТОМОЧАКОВА
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
| 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
| 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
| 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
| 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
