МАХАЧЫ ЧААЛАСХАН IKI ХАРЫНДАСТЫҢ ӰЛӰЗІ
11.03.2020
Хабарлар
Илбек Чиңістің - 75 чылына. Кӱннер, айлар, чыллар соон сӱрістіре алызып одырчалар. Туснаң хада піснең ветераннар анымҷохтасчалар. Илбек Чиңісті чағыннатхан чааӌылар асхынахтаң асхынах халып одырчалар. Пӱӱнгі чооғыбысты Спирин харындастарға чарытчабыс
ШИРА ЧУРТАҒӋЫЗЫ, ИЛБЕК АДА ЧАА ВЕТЕРАНЫ НИКОЛАЙ ВАСИЛЬЕВИЧ СПИРИН ПӰӰЛ ПАЙРАМНЫҒ 95 ЧАЗЫН ТАНЫХТИР. ОЛ ХЫЗЫНАҢ ХАДА ЧУРТАПЧА. НИКОЛАЙ СПИРИННІҢ ӰС ПАЛА, СИГІС ПАРХА ПАЗА 15 КӦРГЕНЕК. УЛУҒ СӦБІРЕ, ЧЫЛЫҒ ИБ, УЛУҒ ЧАСТЫҒ КІЗЕЕ ПАЗА НИМЕ КИРЕК ТИИРҶІК КӦБІЗІ. ИТСЕ-де, ВЕТЕРАННЫҢ ЧӰРЕЕНДЕ АНДАҒ ЛА АМЫР НИМЕС. АНЫҢ УЛУҒ ХАРЫНДАЗЫ МИХАИЛ СПИРИН ЧААДАҢ АЙЛАНМААН. АННАҢ КӦРІСПЕЕНІНЕ, ХАДА УЛУҒЛАНМААНЫНА НИКОЛАЙ ВАСИЛЬЕВИЧ АМ ДАА АЧЫРҒАНЧА. ОЛАРНЫҢ АРАЗЫ АЛТЫ ЧАС ПОЛҒАН. ОЛАР ІКӦЛЕҢ КІЧІГДЕҢӦК ИРЕЕЛЕНІП ӦСКЕННЕР. ІҶЕЗІ, ТИФНЕҢ АҒЫРЫП, АХ ЧАРЫХТАҢ ИРТЕ ПАРЫБЫСХАН, ПАБАЗЫ, ТІЗЕҢ, КУЛАККА САНАЛЫП, ЫЗЫҒА ЫЗЫЛҒАН.
- Михаил харындазым іҷе-пабамны чахсы оңнаҷаң, мин, тізең, пір дее оңнабинчам. Кічіг тусты сағысха кирзем, хараам алнында олған тураларындағы ла чуртас турыбысча, - чоохтапча Николай Васильевич.
Іҷезінің паза пабазының туған-чағыннары чох полған полар, неке, аннаңар ікі харындасты пірдеезі олған туразынаң албаан. Оларны пір олған туразынаң пасха олған туразынзар апарҷаңнар. Ол туста анда палалар хатығ хылыхтығ полҷаңнар. Тудыс-хабыс, хырыс-табыс удаа пол парҷаң. Аннаңар Михаилге позының паза туңмазы ӱчӱн удаа турызарға килісчең. Олған тураларында чуртап, оолахтарның хылыхтары тыып парған.
- Кічігдең ала пос позыбысха ізенерге кӧнік парғабыс, пасхазына маң пирбеске кӱстенҷеңміс, - сағысха кирче Николай Васильевич.
Олған туразынаң сыхханда, Михаилнi армияа апарыбысханнар. Андада харындастар халғанҷызын кӧріскеннер...
- Ол мағаа армиядаң пічіктер ысчаң, «Тӱрчедең килербін, туңмаӌаам» пасчаң ол. Мин аны матап сахтаӌаңмын, пу чир ӱстӱнде паза чағын кізі чох полған нооза. Че піске тоғазарға паза киліспеен... - харах чазын чысхланча улуғ частығ аға.
1941 чылда, Илбек Ада чаа пасталыбысханда, Михаилні армиядаң фронтсар апарыбысханнар. Андада Николайға 16 ла час полған.
Николай паза пасха даа колхоз тоғынҷылары чаа пасталыбысханнаңар хыра тоғызы тузында піліп алғаннар. Аалдағы оолахтар пілінгеннер, чааға парарға оларның частары читкелек, че андағ даа полза, чааҷы комиссариадынзар фронтсар сурынарға чӱгӱргеннер.
«Хыра паза от тоғызында істеніңер, оолахтар, анзынаң сірер фронтха чахсы полыс пирерзер, тузы читсе, сірерге дее повестка килер», - нандырғаннар саарбахтарға.
Сынап таа, 1943 чылда Николайға 18 час толғанда, ағаа Новоселовтағы чааҷы комиссариадынаң хығыртығ килген. Аны паза даа пасха оолларны чааға Ачинсктең Новосибирсксер апарғаннар.
- Піске наа кип-азах, кӧп нимес чиис пиріп, Москва саринзар ысханнар. Чолда пісті фашисттер ат сыхханнар, пістің, тізең, оларға удурласчаң мылтыхтарыбыс таа чох полған. Чааӌыларның кӧбізі, фронтсар чидерге дее маңнанмин, тынын пир салған, хайзы тың палығлатхан. Хазых халған 90 кізінің тӧртін, ол санда мині, 105-ӌі атығӌы полкының 1-ғы Прибалтийскай фронтынзар алғаннар. Пасхазын ӧӧнінде пехотаа ысханнар, - чоохтапча ветеран.
Николай Васильевич фронтха наа ла читкенде, аның Михаил харындазы ікі-ӱс чыл фашисттернең хатығ харбазығ апарчатхан. Ол 110-ҷы атығҷы дивизияның 1289-ҷы атығҷы полкында снайпер полған. 1942 чылда Калуга облазындағы Тулизово аал хыринда фашисттер чазынғаннар. Оларны сизін салып, Михаил Спирин, андар чалғызан парып, атарға чахсы орын таап, сахтаан... ӱр сахтаан. Аның пӧгіні - чазынчатхан фашисттерні прайзын чох идерге. Тус читкенде, ол пӧгінін толдырыбысхан. Тиксі 26 немецті чох идібіскен. Махачы тудынған ӱчӱн, ағаа «За отвагу» медаль читіргеннер. Хорғыс пілбес хакас чааҷы ідӧк пасхазынаң хада нинҷе-нинҷе хати атакаа чӧрген, сыбыра прайзының алнында чӱгӱрчең. Ыырҷыны чох идердеңер ле сағынҷаң. Ӱс хати палығлатхан даа полза, имненген соонаң хатап фронтсар айланарға харасчаң. Аның атхан уғынаң пір дее фашист хазых халбаҷаң. Тиктең нимес ол 1942 чылда «За боевые заслуги» медальға турысхан.
1943 чылда Хакасиядаң парған чааҷыдаңар «Красноармейская правда» газетада піди пасханнар:
«Снайпер Спирин 110-ҷы атығчы дивизияның иң опыттығ чааҷызы полча. Ол узын сыбыра тилідерге кӱстенче. Фашисттерні істезіп, оларны сахтап, илееде тус чазынып одырча. Кӱнде ӱс-тӧрт хати атып, ол ікі-ӱс фашистті чох итче. Михаил позынаң хада блокнот ал чӧрче. Анда ол нинҷе ыырҷыны чох идібіскенін пасча. Немецтер, Спириннең хорығып, пастарын даа кӧдірерге чочынчалар».
Михаил Спирин фронтта фашисттердең тоғыр хатығ харбасчатханда, аның туңмазы Николай Васильевич 1-ғы Прибалтийскай фронтта чааласхан. Пір чыл пазынаң оларны Латвиязар ысханнар. Анда Николай Васильевич арғыстарынаң хада кӧп хадыллығ кірпис пӱдірігде оборона тутхан. Фашист позытхан ух аның сол иңніне тееп парған. Че хакас оол чаалазарын тохтатпаан, мылтығын оң холына алып, аннаң андар ыырҷынаң кӱрескен. Аның ухтары тоозыл парғанда ла, немецтер, аны абылап, пленге алғаннар.
Николай Спиринні палығлатхан чааҷылар госпитальынзар апарғаннар. Анда Николай Васильевич чіли палығлатхан чааҷылар илееде полған. Немецтер прайзына пір тӧӧй кип-азах пиргеннер, ӧдіктер, тізең, пирбееннер. Ол туста ӧдік иң кирексіністіг кип-азах полған нооза.
- Орған орнына піс оттаң иділген чадында чатхабыс. Палығларыбысты пірдеезі палғабаан, имнебеен. Тың палығлатхан чааҷыларның палығларынзар сеектер одырарға харасчаңнар, ол орын соонаң хуртап сыхчаң... Піди ирееленіп, илееде чааҷы ӱреен. Мин иңнімні оң холымнаң чаап, сеектерні хуйдырҷаңмын, - сағысха кирче ветеран.
Ӧзӧгіп, сухсап паза палығларға сыдабин, илееде чааҷы ӱреен. Ӱс ай пазынаң пістіңнер, фашисттерні абылап, плендегілерні сығарғаннар. Николай Спириннің холын имҷілер ал халған даа ползалар, ух сӧӧгіне тееп парғаннаңар, холы чахсы тоғынмин сыххан. Кинек пол парғанда, Николай Васильевичті фронтсар паза ыспааннар. Аны пасха чааҷыларнаң хада Болгариязар ызыбысханнар. Совет Союзы чааны утып алғанын Хакасияның чааҷызы чолда піліп алған. Николай Васильевич Спирин чаалазығда махачы тудынған ӱчӱн, «За боевые заслуги», «За победу над Германией» медальларнаң таныхтатхан. 1946 чылда хысхызын ол ибінзер айланған. Андада ол Михаил харындазы палығлатхан соонаң Литвадағы госпитальда ӱреенін піліп алған.
- Мин Латвияда чааласхам, Михаил харындазым - Литвада. Удур-тӧдір ырах полбиндырбыс, че тоғазарға киліспееніне тың ачырғанчам, - тіпче ветеран.
Харындазы чаада махачы снайпер полғанына Николай Васильевич матап поғдархапча, аннаңар пала-пархаларына удаа чоохтапча. Ідӧк ол Хумартхы киндеде харындазынаңар пазылғанын хыптынаң хыплап алып, аны хада ла ал чӧрче. Позы кинек пол парғанда, тоғынарға аар полған. Ширадағы «Восток» совхозта тынаға теере чабан полып істенген.
Илбек Чиңісті фронтовик полған на чыл сахтапча. Ширада иртірілчеткен парадта араласча. 9 Май соонаң 10 майда Николай Васильевичтің тӧреен кӱні. Хайди чоохтапча аның хызы, пу ікі кӱн ағаа уғаа танығлығ. Аннаңар 9 паза 10 майда ветеран хаҷан даа тоғынмаҷаң.
Пӱӱл февральда Ширада меспектіг хоккейҷе марығ ирткен. Ол Илбек Ада чаа ветераны Николай Васильевич Спиринге чарыдылған. Марығда пис ӧме араласхан - Асхыс, Шира, Тойым, Копьев паза Катанов. Пастағы орынны Асхыстағы «Тасхыл» команда алған.
Автор :
Оксана ИВАНДАЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы