САБЛЫҒ ХАЙӋЫНЫ ЧОН УНДУБАЗЫН
17.03.2020
Хабарлар
Хумартхылас. Шира аймааның улуғлар чӧбі саблығ хакас хайҷы Семён Прокопьевич Кадышевке хумартхы тас турғызарына ахча чыыпча
Шира аймааның Чон депутаттары чӧбі саблығ чир-суғҷы Семён Прокопьевич Кадышевті хумартхылирдаңар чарадығ 1992 чылда алған. Хайҷының хола бюсты аймах кінінің Пастағы май ачығында турғызылар тіп кӧрілген. Че ол сағыс андада чуртасха кирілбин парған.
Аймахтың хакас родтарының улуғлар чӧбі ӱр чыллар соонаң, Депутаттар чӧбінің паза кӧп саннығ халых пірігістерінің хабазиин таап, ол сағысха хатап айлан килген. Саблығ нымахчаа хумартхы тас турғызарына ахча чыырға чарлалған.
Пӱӱл 14 сентябрьда Хакасия Семён Прокопьевич Кадышевтің 135 чазын таныхтир. Пайрамға тимненіс хыызында парча, ӧӧн кӧстеглерінің пірсі - нымахчыны хумартхылиры. Шира аймааның хакас родтарының улуғлар чӧбі ундудылған сағысты чуртасха кирер чӧпнең сыххан - Ширада Семён Прокопьевичке хумартхы тас турғыс саларға. Бюстты нимес, хайди пастап кӧрілген полған, толдыра скульптураны, хайзы хайчының хакас культуразын хайраллирына паза тилідеріне хозым иткеніне турыстығ полар. Макет Хакас Республика искусстволарының саблығ деятельі Вячеслав Кученовтың проектінче тимде, орын табылғанох - чатханнаң ойнапчатхан нымахчының фигуразы аймахтың библиотеказы хыринда орнығыбызарға кирек. Паза ол библиотекаа Семён Прокопьевичтің ады пирілер.
Ахчанаң сидіксініс полчатхан сылтаанда, хумартхы тасты турғызарынҷа пӧгінні толдырарына халых чонны - чахсы хайчатхан чуртағҷыларны паза идінҷектерні - тартарға чарадығ алылған. Чахсы пастаға ӱндезіглер амох табылча. Кӧзідімге, ахча чыыр тоғысха Чаа-тархын пірігізінің республикадағы пӧлии хозылған. Олох туста ахча ас нимес киректелче. Семён Прокопьевич Кадышевтің пластикриттең тимнелген скульптуразы 1 миллион 200 муң салковайға тур парар, холадаң толдырылғаны ікі хати аарлығ - 2 миллион 500 муң салковайға. Ахча кӧп арах чыыл парза, Чоохчыл аалдағы С.П.Кадышевтің адынаң тура-музейде хайчының бюсты хоза турғызылар.
Ахча «Шира аймааның Культура туразы» муниципальнай бюджет учреждениезінің счедынзар кірер, хоза искіріглерні РДК директоры Людмила Булатовадаң телефонча алып аларға чарир - 8-913-050-92-26.
Семён Прокопьевич Кадышев 14 сентябрьда 1885 чылда Кимдегі губернияның Ачых тура уездінің Хызылларның чазы управазының Тарчы аалыҷағында тӧреен - амды ол Хакас Республиканың Шира аймаа. Хайҷы узына ол пабазынаң ӱгреніп алған. Кадышевтер роды нымахчыларынаң тӧлдең тӧлге сабланчаң.
Хакасияның кӧп саннығ хайҷыларынаң Семён Прокопьевич иң не тың сабланған. Іди, кӧзідімге, 1954 чылда хакас фольклористтердең СССР-ның писательлер пірігізінзер ол иң пурун алылған. Аны 1958 чылда Ташкентте ирткен съездте Азияның паза Африканың писательлері искеннер. 1960 чылда Москвада востоковедтернің 25-ҷі конгрезінде хайлаан.
Аның репертуарында 31 алыптығ нымах полған, оларның 21-і пазыл парған. Чарыхха сыхханнар «Албынҷы», «Алып Хан», «Алтын Арығ», «Хан Киҷегей», «Ай Хууҷын», «Ах Чібек Арығ», «Кӧк Хан» паза пасхазы.
- Семён Прокопьевич чир-чайаан пирген хыйға паза илбек сағыстығ полған. 500 - 600 страницалығ текстті прай сағыста хайди тударға чарир - пір сӧсті дее ундубин. Пір нымахты ызарына, пір дее тынанмин хайлаан полза, ікі сутка парыбызарчых. Ол, тізең, отыс азыра андағ алыптығ нымах пілген! Анча кӧп алыптығ нымахты (полғаны ла 3 муңнаң 10 муңа теере сӧстіг), чӱзерлеп сӧспекті, сиспекті, кип-чоохты паза олаңай нымахты прай сағыста тутчаң. Ағаа хоза, олаңай ла нимес, пос оңдайынаң читірҷең! Олох туста Семён Кадышев кӧге чайалған кізі полған, позының аранжировкаларынаң тузаланҷаң, ол ырлар паза тахпахтар кӧп чайаан, - хайҷыны сағысха киріп, чапсыпчалар чир-суғҷылары.
Нымахчының саблығ чайаачы чолы пірееде чарых, пірееде чобағлығ чардыхтардаң пӱткен. Революция соонаң чох-чоостарны паза чалҷыларны Совет ӱлгӱзі ӱчӱн турызарға кӧӧктірген, соонаң ахтардаң тоғыр тирігліг кӱрезігде ӧткін араласхан. Хасхылар аалны чаалаанда, Семён Прокопьевичтің ипчізі Акулина ӧдірт салча - Кадышев тӧрт палалығ чалғызан халған: Николай, Степан оолларынаң паза Наташа, Таня хыстарынаң. Ипчізін чідір салып, ол тың чобалған, пис чыл пазынаң на хатап ипчі алған.
Илбек Ада чаа чылларында улуғ частығ Семён Прокопьевич аал чӧбі кнезі полып тоғынған - Чоохчыл аалдаң прай даа чиит иреннер, ол санда аның Николай паза Степан ооллары, чааға парыбысханнар. Пу аар туста хайҷы аалдағыларны кирекнең паза сӧснең часхарған. Піреезінің ибінзер чобағ килзе, Семён Прокопьевич чат халған чааҷыны хайлап сағысха кирчең. Улуғ оолғы Николайға чарыдылған чобағлығ хайын толдырарға киліскенӧк.
Семён Прокопьевичтің прай даа чуртазы Чоохчыл аалда ирткен. Хайҷы ах чарыхтаң 30 июньда 1977 чылда парыбысхан.
Семён Прокопьевич Кадышевтеңер сағыс Хакас Республиканың культура паза чон чайаачызы кіні адында хумартхылалған. Полған на кізі, Чоохчыл аалдағы тура-музейде полып, анда саблығ хайҷы хайди чуртаанын кӧріп алар оңдайлығ. «Шира кӧл» курорттың Культура туразын хайҷы омазын кӧзітчеткен мозаика чазапча. Паза республиканың аймах-пасха аал-городтарында орамалар аның адын ал чӧрчелер. Талазығ чоғыл, соондағы тӧллер саблығ чир-суғҷы национальнай культураны тилідеріне хайдағ улуғ хозым иткенін ундутпинчалар. Шира аймааның улуғлар чӧбі хумартхы тас турғызар пастағнаң сыхханы анзына чахсы кӧзідім.
Павел ОКРЕМО
С.П.Кадышевке хумартхы тас турғызарына ахча чығчаң реквизиттер:
Муниципальное бюджетное учреждение Ширинский районный Дом культуры.
Краткое наименование: МБУ Ширинский РДК
Платежные реквизиты: Получатель УФК по Республике Хакасия (МБУ Ширинский РДК л/с 20806Х09210)
Банк: Отделение - НБ Республика Хакасия г. Абакан
Сч. №:40701810600951000034
БИК: 049514001
ИНН: 1911006016 КПП: 191101001
Назначение платежа: пожертвование на памятник С.П. Кадышеву.
Директор МБУ Ширинский РДК - Людмила Александровна Булатова
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |
4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде