ПОС ТІЛІН ТИРЕҢ ІСТЕСКЕН
20.05.2020
Хабарлар
2020 чыл - Хакас тілі чылы. Ольга Васильевна Субракова тӧреен тілін тирең істескен. Аның істезігліг тоғыстары наукаа улуғ хозым иткен
Ольга Субракова 1936 чылның ӱртӱн айының 21-чі кӱнінде ӱгретчі сӧбірезінде тӧреен. Аның пабазы Василий Петрович Субраков, пастағы хакас интеллигенттернің пірсі паза школа учебниктерінің пастағы авторы полған. Хаҷан ол педагогика техникумында тоғынчатханда, репрессияа хаптырып, пыро чох ызыға ыстырған.
Іди кічігдӧк, паба чох халып, Ольга Васильевна чуртастың сидіксіністеріне урунған, че, андағ даа полза, ол кічігдең ӱгреніске тартылған, пілізін алғыдарға сыбыра кӱстенҷең. 1952 чылда ол Ағбандағы ӱгретчілер училищезінзер ӱгренерге кіріп алған. Аны маңнаныстығ тоозып, 1955 чылда ӱгретчілер институдынзар кірібісче. Че ікінҷі курста ӱгренчедіп, ол Ленинградтағы хазна университедінің іскеркі факультедінзер «Тӱрк тіллернің филологиязы» специальностьча ӱгренерге парыбысча. Аны 1962 чылда тоозыбызып, Ольга Васильевнаа востоковед-филолог ат пирілче. Олох чыл чиит істезігҷі, чир-суунзар айланып, ХакНИИЯЛИ-зар тоғысха кірче. Анда ол пастап фольклор тілінеңер материаллар чыыпча. Анаң хакас-орыс сӧстікті хатап чарыхха сығарарға тимнегліг тоғыс апарча.
Ол арада чиит наука тоғынҷызы «Орхон памятниктерінің тілінде синтаксис палғалыстарын кӧзідер оңдайлар» статья тимнепче паза Хырғыс наукалар академиязының академик Игорь Алексеевич Батмановнаң хада «Хакасияның пурунғы пічіктері» тоғыс пас салғаннар. Ол тоғыс 1970 чылда чарыхха сыххан.
Чоохтирға кирек, Ольга Васильевна ХакНИИЯЛИ-даң пасха ідӧк Ағбандағы педучилищеде орыс тілінің паза литературазының ӱгретчізі паза Хакасиядағы радио комитедінде олғаннарға паза чииттерге чарыдылған кӧзідіглернің редакторы полып тоғынарға маңнанған.
1968 чылда ол хатабох Хакасияның тархын, литература, тіл, наука істезіг институдының тіл пӧлиинзер тоғынарға юрче. Анда ол істезігліг тоғыстарын маңнаныстығ апарча. Нинҷе-де чыл пазынаң ол тіл пӧлиинің устағҷызы полыбысча.
1979 чылда, «Алыптығ нымахтарның тілі» тема хоостыра диссертациязын маңнаныстығ арачылабызып, Ольга Субраковаа филология наукаларының кандидады ат пирілче. Соонаң ол «Хакас тіліндегі хадыл предложение» темаҷа улуғ тоғыс пас салған. 1993-1994 чылларда істезігҷі Ольга Васильевна Турциядағы учёнайларның хығыртиинаң тӱрк тіллерінің піріктірілген сӧстігін паза грамматиказын тӧстир тоғыста араласча.
«Н.Ф.Катанов. Таллап алған наука тоғыстары. Хакас этнографиязының паза фольклор тексттері» аның улуғ тоғызы 2000 чылда Анкарада хакас, турок паза орыс тіллерінең чарыхха сыххан.
Соонаң саблығ чир-суғҷыбыс «Сибирьде чуртапчатхан тӱрктернің чирлері» Сибирьдегі диалекттер атлазын тимнир тоғыста араласхан.
Халғанҷы чылларда Ольга Субракова хакас тілінің сидіксіністіг сурығларынаң айғасхан. Тыс пілбес істезігҷі хакас тілінің тархынынаңар, диалекттерінеңер кӧп тоғыс пас салған. Ол санда «Хакас тіліндегі хадыл предложение», «Хакастарның алыптығ нымахтарының лингвистика саринаң пасхаҷыл оңдайлары» паза «Хакас тілінің синонимнері».
Тӱзімніг тоғынчатхан ӱчӱн 1991 чылда «Істеніс ветераны» атха турысхан. Ол тусха наука тоғынҷызы 90 азыра тоғыс пас салған. Ольга Васильевна тоғыстарында хакас тілінің лексиказын, грамматиказын, диалекттерін тирең істескен. Паза ол хакас тілі учебниктерін тимнирінде араласчаң. «Хакас-орыс» сӧстікті чарыхха сығарып алар ӱчӱн, ол кӧп кӱс салған. Учёнай сӧстіктің авторларының пірсі полча. 1996 чылда Ольга Субракова «Чоохтасчаң орыс-хакас» сӧстік чарыхха сығарған.
Таныхтирға кирек, ол, институтта даа тоғынып, кӧп аймах наука конференцияларында, семинарларында араласхан. Істезігҷі удаа наука статьяларын сығарҷаң, газетаа пасчаң паза радио, телевидение пастыра лекциялар чонға хығырҷаң.
Наукаа улуғ хозым иткен ӱчӱн ол Хакас Республика Правительствозының, Ӧӧркі Чӧбінің аарластығ пічіктерінең паза Тюрксой комитедінің Аарластығ пічиинең таныхтатхан.
Істезігҷі, наука тоғызын апарып, тирең пілістерінең чииттернең ӱлесчең. Ол оларны наукаа тартып одырчаң. Тоғыс соонаң ибзер айланза, Ольга Васильевна прай чӱреендегі паарсазын хыстарына читірҷең. Учёнай чон аразына турыстығ ікі хыс кир салған.
Автор :
Пётр БЕЛОГЛАЗОВ, ХакНИИЯЛИ-ның тіл пӧлиинің наука тоғынҷызы
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы