ЛАТИНИЦАДАҢ ТОҒЫР ПОЛҒАН
23.10.2020
Хабарлар
2020 чыл - Хакас тілі чылы. Хакас пічиинің тӧстегчізі Михаил Иванович Райков 1868 чылда тӧреен, ӱреен 1930 чылда тіп таныхталча архив пічіктерінде. Че аның чуртас чолынаңар толдыра искіріглер чоғыл
Ол Ким губерниязының Хаас чазы думазындағы Райков улуста тӧреен. 1884 чылда, Минсуғ городтағы школаны тоозып, Хызылчардағы ӱгретчілер семинариязынзар кіріп алған. Андағы ӱс ӱгредіг чыл аразына Михаил Райков позын чахсы ла саринаң кӧзіткен - тудынғанынаң даа, ӱгреніске тартылызынаң даа.
Анаң аны Ким губерниязының Канск округындағы Ирбей аалдағы школазар ызыбысханнар. Анда ол, ӱгретчі полып, 1890 чылға теере тоғын салған. Ағбан пилтірінзер айланып, істеніс чолын 1893 чылға теере хакас школазында узаратхан.
1894 - 1898 чылларда Михаил Иванович Санкт-Петербургтағы университеттің іскеркі тіллер факультедіндегі араб-персид-турок-татар пӧлиинде ӱгредіг курстарын иртібіскен. Олох туста ол философияҷа паза юриспруденцияҷа лекцияларға чӧр турған. Михаил Райков ідӧк Орыс география пірігізінің Ким чоғар апарылған экспедициязында араласхан.
Че ол ученай чолынча парбаан. Аның кӧңні адвокат киреене чатхан. Іди М.И.Райков пастап Самаркандта, анаң Минсуғ уездінде юрист полған. Совет тузында, хайди алнында искірілген полған, ол хакас алфавидін тӧстирінде ӧткін араласхан. Ол хакас алфавидін латиницадаң сығарарға тоғыр полған. «Минсуғдағы татарларның ӱгредіг киреен нииктир ӱчӱн, оларны пос тілінең орыс букваларынаң пазарға ӱгрет саларға кирек. Олох букваларнаң олар, орыс тілін ӱгренчетсе, тузаланарлар», - тічең М.И.Райков.
Соонаң ол юриспруденциязар нандыра айланған.
1927 чылның июнь айында, ӱн пирер праволарын чох иттірген чир-суғҷыларын арачылаан ӱчӱн, Михаил Райковты национализмні кӧдірче тіп пыролабысханнар. Аннаңар аны ӱс чылға Ирбит городсар ызыбысханнар. Ызығ тузы ирт парғанда, ол Самаркандсар айланарға чаратхан. Че чол пара тың ағырыбысхан. Семипалатинскте тохтабысхан, андох 1930 чылда ӱреп парған.
Хакасиядағы «Мемориал» пірігістің сурынызынаң, Хызылчар крайы прокурорының 1999 чылның 29 ноябрьында алылған чарадии хоостыра, М.И.Райковты ахтабысханнар.
Автор :
Елена МАМЫШЕВА, тархын наукаларының докторы
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде