АЙАС ТИГІР, АМЫР ХОНЫХ ӰЧӰН!
24.04.2019
Хабарлар
Майрастар аал чӧбінің ӧмезі кӧгліг ойыннаң аалӌыларны удурлаан
Чир ине-2019. Пістің республикада Чир ине ӱлӱкӱн 1995 чылдаң сығара таныхталча. 2003 чылдаң аны Хакасияның аймахтарында иртір сыхханнар. Іди ол кӧс чӧрчеткен пайрамға айлан парған. Пӱӱл Чир ине ӱлӱкӱнні Орджоникидзе аймаандағы Майрастар аалында таныхтадылар.
ЧИР ИНЕ ӰЛӰКӰН 22 АПРЕЛЬДЕ ТИКТЕҢ НЕ ИРТІРІЛБИНЧЕ. ПУ КӰНДЕ ТИКСӀ ТИЛЕКЕЙДЕ ЧОННАР АРАЗЫНДАҒЫ ЧИР ӰНӀ ТАНЫХТАЛЧА НООЗА. ХАКАСИЯДА ОЛ УЛУҒ ӰЛӰКӰНГЕ АЙЛАН ПАРҒАН.
МАЙРАСТАР ААЛЫНЗАР РЕСПУБЛИКАДАҢ ПАЗА АЙМАХТАҢ УЛУҒ ААЛҶЫЛАР ЧЫЫЛЫСХАННАР. ОРДЖОНИКИДЗЕ АЙМААНЫҢ ААЛ ЧӦПТЕРІ МАТАП ТИМНЕН САЛТЫРЛАР. ОЛАРҒА ПОСТАРЫНЫҢ ЧАЙААЧЫЗЫН, УЗЫН, ААЛЛАРЫНЫҢ ТАРХЫНЫН КИЛГЕН ЧОНҒА КӦЗІДІП, ЧИТІР ПИРЕРГЕ КИРЕКТЕЛГЕН. ИРТЕННЕҢ МАЙРАСТАР ААЛЫНЫҢ КУЛЬТУРА ТУРАЗЫНЫҢ АЛНЫНДА УЛУҒ ХАЙЫНЫС ПАРЧАТХАН. ААЛ ЧӦПТЕРІНІҢ ЧАЙААЧЫ ДЕЛЕГАЦИЯЛАРЫ АРАЗЫНДА «ААЛЫҶААМ» ПАЗА ОЛҒАННАРНЫҢ ХООС ЧАЙААЧЫЗЫНҶА «ЧИРІМНІҢ ПАЙЫ» МАРЫҒЛАР ИРТІРІЛГЕН.
Ӱлӱкӱнні С.П.Кадышевтің адынаң культура кінінің «Кӱн чахайағы» кӧг паза теелбектер ансамбльы асхан. Ӧменің теелбекчі хыстары чонны ирбен отнаң аластааннар. «Ӱзілбес тамыр ӱчӱн! Улуғларыбыстың кибірі, оңдайы хоостыра чир-чайаанға пазырып, амыр хоных сурыналар!» - мындағ сӧстер истілгеннер.
Чир ине ӱлӱкӱн пайрамни азылғанда, Орджоникидзе аймааның пазы Алексей Попков, прайзын чылығ алғыстап, чоох тутхан:
- Ноға пу ӱлӱкӱн пӱӱн мында таныхталча сурығнаң минзер чон айланча. Че Майрастар аалы хаӌаннаң хакас чонның чирі полған, ол тӧрт чӱс чыл артиинаң мында орныхча. Орындағы чон кибірлерні аарлапча.
Пӱӱн Чир кӱні таныхталча. Тиктең нимес піс аны Чир ине тіп адапчабыс. Чир піске кӧп ниме пирче нооза: тимір-тисті, тамахты, чир-чайаанны, арығ киині... Пістің аймахта хайхастығ орыннар кӧп! Сӱлектегі пурунғы пічіктер, Сундухтар, Майрастардағы иргі тигіриб паза пасхазы кӧп кізінің хайиин тартча. Прайзын мындағ чарых, чонға кирек ӱлӱкӱннең алғыстапчам!
- Піс прайзы чир ӱстӱнде чуртапчабыс, - чоохты узаратхан аймахтағы депутаттар чӧбінің кнезі Анатолий Тайченачев. - Мин муниципальнай пӱдістің аал чӧптерінің пастарын паза чонын пір ӧменең ӱлӱкӱнні таныхтирға чыылысханнары ӱчӱн алғыстапчам! Алынӌа таныхтирға кирек Татьяна Владимировна Канзычакованы. Ол, чонны піріктіріп, хакас кибірлерін хайраллир тоғысты ӧткін апарча. Майрастар пӱӱн чазағлығ турча. Прайзына пик хазых, толдыра паза пай чуртас алғапчам!
Таныхтирға кирек, ӱлӱкӱнге ӧнетін тыхтанған чіли айас паза чылығ кӱн турған. Майрастардағы Культура туразы алнында аалның улуғ-кічіг чуртағҷылары кӧглескеннер. Мындағ ӱлӱкӱн оларның чирінде пастағызын на иртче нооза. «Мының алнында хакас кибірлерінең иртірілчеткен ӱлӱкӱн мында таныхталғанын оңнабинчам, - сағызынаң ӱлескен аалның улуғ частығ чуртағҷызы Федосья Никитична Татарова. - Мин, Чир ине ӱлӱкӱн поларын кізілердең истіп алып, пеер маңзыраам. Хызым, ибде маң чохтанып, кил полбаан. Че тайаамны тудынып, хайди полза чидіп алдым.Пістің аалда мынҷа чон чыылысханы хайхастығ даа пілдірче. Хайдағ абахай оол-хыстар чон алнынзар сыхчалар! Пӱӱн хакас ырларын тосханҷа истіп аларбын».
- Мында уғаа ачых-чарых, сіліг чон чуртапчаттыр! - чоох тутхан Ағбандағы улуғлар чӧбінің кнезі Виктор Чепчигашев. - Мының алнында пу чирде поларға киліспеен, че сірернің чиріңер уғаа сіліг паза хайхастығ! Чуртазыңар чалахай часхы чіли ӧңнензін!
Ызых отха пазырып, аны азырир паза хазыңа чаламалар палғир кибір иртірілген. Аалҷыларны От инее Хакасияның саблығ артизі, алғасчы Кирилл Султреков пазыртхан. Отты «Чирім ӱннері» Орджоникидзе аймаандағы хакас кінінің устағҷызы Татьяна Канзычакова азыраан. Аны ӱс хати ибіріп, аалхы чон хазыңа чаламалар палғаан. «Чонға чон, изібіске ис, малға мал хозылзын!» - ызых отха пазырғаннар. Артисттер сценада ырлар толдырғаннар, теелбекчілер чон алнынзар сых турғаннар. «Кӱн чахайағы» ансамбльның, «Хайҷы» эстрада студиязының чиит кӧгҷілері, часхы кӧглерін сарнап, кӧрігҷілернің кӧңнін кӧдіргеннер.
«Аалыҷаам» марығда араласчатхан аал чӧптері нимее ле махтанарлар ни? Че оларның полғанына ла саблығ чуртағҷыларына, чайаачыларына, пай столларына махтанарға чарир тиирҷікпін. Копьевтағыларның ибіҷеенде кӧрчең-паалаҷаң ниме кӧп полған. Олар саблығ кізілернің сомнарын хыс салтырлар, спортта паза культурада пӧзік чидіглерге читчеткеннерні, адап, таныхтааннар. Спортта оларның тилекей чемпионнары пар полтыр. Артём Зенчурин брейк-дансча, Михаил Зенчурин чирдең холнаң кӧдірінерінде тилекей чемпионнары полчалар. Копьевта спортха улуғ хайығ салылчаттыр. Анда дзюдонаң , самбонаң, бокснаң, аар атлетиканаң айғасчалар.
Оолағас Евгений Берш чоннар аразындағы паза Россия синіндегі ырлар марығларының лауреады полча. Культурада оларның «Вираж», «Вариант» вокал ӧмелері, «Чулым палалары» пос кӧңнінең ойнапчатхан чон театры, «Вдохновение» теелбектер ӧмезі пар.
Полған на ибіҷекте жюридегі кізілерні ас-тамахха пай стол кистінзер иртіргеннер. Копьевта пос киреенең айғасчатханнар халас, тадылығ торттар тимнепчелер. Оларның постары сығарчатхан «Копьевское» колбаса парох.
Майрастардағы чайаачылар аалҷыларны ыр-сарыннаң удурлааннар. Олар матап тимнен салтырлар. Оларның аалыҷаанда улуғ частығларның, істеніс ветераннары Мария Андреевна Ботинаның, Елизавета Ивановна Усольцеваның, Николай Тимофеевич Коковтың, Владимир Петрович Машковтың сомнарын кӧрерге чарир. Идінҷектер Р.В.Канзычаковтың паза С.Н.Карпенконың сомнары анда полғанох. Кресен-фермер хониинаң Павел паза Андрей Доровойлар маңнаныстығ устап парчалар. Андрей Павлович ӱлӱкӱнге ӧскіҷеен ағыл килтір. Кізілер ачыныстығ Яшка кӱрең ӧскіҷекті сыйбастырарға хынғаннар. Аймах чирлерзер ойыннарнаң чӧрчеткен «Чазы ӱннері» хакас хоры Майрастардаң пасха парчан аймахты саблапча. Андар аал чӧбіне кірчеткен аалларның чайаачылары чӧрчелер.
Майрастар аалы 1650 чылда тӧстелтір. Пастағы хакастар 4-5 сӧбіре чуртынаң хоных пастааннар. Иргі тураларның паза хазааларның хырлары сызырнаң чабылғаннар, кӧзенектері мал істі-харнынаң тартылған полғаннар. Соонаң пеер ибіркі ааллардаң чон кӧскен. Анда тигіриб пӱдіргеннер. Чон аңнап, палыхтап, тамах паза мал ӧскіріп чуртаан.
Копьев аал чӧбінің ибіҷеен сырадаң тимнелген сиден ибірчеткен. Ана ол сиденде порчолар турғысчаң чапсых ідістерні кӧрерге чарир полған. Ваза орнына резина сапогтарнаң тузаланарға чарир полтыр. Мындағы чайаачылар ниме ле сағын таппиндырлар! Самоварларға слепелер кизіртіп, турғыс салтырлар, пір хыллығ балалайканаң ойнирға одырыбысхан кӧклӧ дее пар полған. Сомнарны алза, Илбек Ада чаа ветераннары паза істеніс ветераннарының омаларын кӧрерге чарир. Олар изен ниместер, че амғы тӧл оларны ундубинча.
Орджоникидзевскай аалда кибелістер пасчатхан Ирина Москалева чуртапча. Аның тӧреен чирі Казахстан полтыр. Хакасиязар 1992 чылда кӧстірлер. Андада Ирина 30 частығ полған. Ол кічігдең кибелістер пасхан. Амды аның чарыхха сыххан чыындылары пар. Ідӧк Ирина Москалева «Сибирячка» фольклор ӧмезінің хоос устағҷызы полча. Чир ине ӱлӱкӱнде аның тоғыстарының кӧзідии парған.
Хызыл ӱӱстегілер аалҷыларны, «Часка хаалхазы» алтынҷа иртіріп, халас-туснаң удурлааннар. Мында даа ачых-чарых сарыннар, ас-тамахха пай столлар полғаннар.
Ӱлӱкӱн соонаң майрастағылар аал чӧбі пазы Сергей Богдановха алғыстарын читіргеннер. Сергей Николаевичтің чахсы тоғынчатханын, чонға полызарға кӱстенчеткенін таныхтапчалар. Чир ине ӱлӱкӱнде «Аалыҷаам» паза «Чирімнің пайы» марығларда араласханнарны дипломнарнаң сыйыхтааннар.
Ойыннар тоозылғанда, чон таразарға маңзырабаан. Улуғлар паза чииттер, чоох-чаахнаң турғлап, сағыстарынаң ӱлескеннер. Майрастарда хакас чонның Чир ине ӱлӱкӱні ыр-сарыннаң иртті.
Республиканың халых пірігістерін паза устағ-пастағ кізілерін айраннаң сыйлапчалар
Автор :
Елена САГАТАЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
27 | 28 | 29 | 30 | 1 | 2 | 3 |
4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
Кӱн таңмазы