НИМЕЕ ХОМЗЫНҒАН ПИСАТЕЛЬ
10.09.2021
Хабарлар
Сағысха кирiп. Пӱӱл писатель Николай Тиниковтың пайрамнығ тӧреен кӱні, 95 чазы, таныхталды. Аның чайаачы тоғыстарын кізілер хынып хығырчалар. Книгаларының ӱзіктері ӱгредіг программаларына киріл парғаннар
Николай Егорович Тиников писатель полчатханын кічігдеңӧк сығара пілчеңмін. Аның кибелістерін, чоохтарын, нымағастарын «Ленин чолы» газетада хығырып алчаңмын. Харағай паары аалда тӧреен-ӧскен дее ползам, илееде чыллар Мадыр аалда чуртирға ӱлӱс тӱскен. Пабама тоғыс чох пол парғанда, тӧреен чирібісті артызып, аалычаабыстаң тибірирге киліскен.
Мадыр, тізең, улуғ аал полған. Анда ӧӧнінде шорлар паза орыстар чуртачаңнар. Школада хакас тілі апарылза даа, улуғ хайығда полбаан. Орындағы олғаннар книгалар сағай диалектінең пазылған тічеңнер. Пістің ӱгретчібіс Пётр Тенешев, студент полғандох, «Кӱн чахайағы» ансамбльда ӧткін араластыр. Аның холында ӱгренгенімні ам даа улуғ алғыснаң сағысха кирчем.
Школадағы библиотекада полған хакас книгаларны прайзын даа хығыр салғам. Олох чылларда «Ленин чолын» хығырып пастаам. Пірсінде хада ӱгренчеткен Терентий Боргояковнаң газетабыссар кибеліс пазыбызарға чаратхабыс. Ол туста сыхчатхан газетадағы «Тас оолах» пулуңассар ниме-ниме пасхабыс - пілбес, че редакциядаң кӧк ӧңніг конверт-нандырығ чиде тӱскенін хайди ундир. Редакция устағҷызы Семён Константинович Добров мағаа журналистиказар кӧстег иткен тізем, пір дее саба полбас. Тиктең нимес пу хынығ, чоныбысха кирек улуғ тоғысха прай чуртазымны чарыт салғам тиирге чарир. Пуох тоғыс сылтаанда мағаа Тувада, Тағлығ Алтайда, Казахстанда, Моол чирінде, Москвада полып аларға ӱлӱс тӱскен.
Тоғызымох хоостыра Хакасияның саблығ кізілерінең танызар, чоохтазар оңдай табылған. Іди пістің писательлерібіс Николай Доможаковтың, Михаил Кильчичаковтың, Моисей Баиновтың паза даа пасхазының хыйға сӧстері паза чӧптері сағызымда хаҷан даа чуртирлар. Улуғ кибелісчі Моисей Баиновнаң мағаа пір кабинетте, одырып, тоғынарға киліскен.
Пу хабарымны ноға писатель Николай Тиниковтаң пастадым? Ибдегі архивімде хасхланчадып, аның хырых чыл мының алнында чарых кӧрген статьязына урун парғам. Аны ол «Паалалча ба кізі тоғызы» адап салтыр. Пастағыох сӧстерінең писатель хомзынызын искірче: «Мағаа сыбыра даа ачырғанарға киліс турадыр орыс писатель полбааным ӱчӱн. Ноға? Позының чирінде тоғызын паалат полбаан орыс писательлер, пасха чирзер парыбыссалар, постарының тілінең книгаларын чарыхха хайди даа сығарып алчалар... Пос чирінде таланттығ кізее чайаачы чолын табарға сидік. Кӧп хакас, пос чирінең тастых орыннарда тоғыс таап, анда туза ағылча».
Амғы туста мындағ нимелер полчатханын истерге киліспинче. Че олох туста хайзы оол-хыстарыбыс Москвадаң алай Санкт-Петербургтаң айланарға хынминчалар. Пір чахсы таныстарымның ооллары кирі іҷе-пабазынзар отпускка ла кил парчалар. Мында оларны кӧнізінең пыролап таа полбассың. Паза мындағ сағыс тӧріпче: пӱӱнгі кӱнде таланттығ чииттерібіс тӧреен чирінде тоғыс чох халбасчыхтар. Хомзыныстығ даа пілдір парча, хаҷан Ағбан городтың алай Хакасияның администрациязында хакас кізілер саннығ ла полза.
Писатель Николай Тиников пістің арабыста хаҷанох чоғыл. Че хаҷан ол хазых полғанда, Хакасиядағы писательлер пірігізінде аны кӧрерге киліспеҷең. Таң ол, орындағы устағҷыларнаң чағыннас полбин, тіл алыспаҷаң, анзын пілбинчем. Минің ибдегі библиотекамда хайраллалчатхан «Ах тасхыл» альманахтарда аның кибелістері, баснялары, чоохтары удаа сых турҷаң полтырлар.
1982 чылда Николай Егорович Хакасиядағы книга издательствозында «Кӱн сузында» паза «Тіріг кізі ӧлбеҷең» повестьтерін сығарыбысхан. Итсе, мағаа уламох аарлығ паза танығлығ аның 1977 чылда сыххан «Кавристің кӧглері» киндезі. Чазырбаспын, мағаа олғаннарға пазылған повестьтің ӧӧн матыры махачы паза кӱлӱк оолағастың чуртазы-ӱлӱзі тың на аарлығ пілдірбинче. Ол чыл пістін сӧбіреде тың сахтаан оолғыбыс тӧреен. Піс аны Каврис адап салғабыс.
Совет ӱлгӱзінің чыллары тузында сӧбірелерде хакас аттығ палалар саннығ ла полған. ЗАГС-тарда даа пу кибірге удур парарға тың на хынмаҷаңнар. Піске дее Ағбандағы ЗАГС-тың тоғынҷылары «Ноға Каврис, Гаврил нимес?» сурығлар пирглееннер. Че піс чарадиибысты алыстырарға сағынминчатхабыс.
Амғы туста удаа истерге килісче хакас аттығ оолағастарның илеедезі сабланысха сыхчатханы: Айдас, Аймир, Азархан, Алато, Акай, Арчымай, Артас, Арамис, Кадыр, Камзар, Камат, Картас паза даа пасхазы. Хызыҷағастар даа постарының хакас аттары ӱчӱн сала даа арынминчалар: Азарика, Айана, Айза, Саяна, Карина паза даа пасхазы.
Пістің чонда хыйға чоох-сӧспек пар: «Пабаң-іҷең пирген ат - худай пирген ат». Аннаң уйадарға чарабас, чуртас чолынҷа турыстығ апарарға паза ӱлӱстіг поларға кирек.
Автор :
Михаил ТОРБОСТАЕВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 |
2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 |
23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 |
30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы