АНЫҢ ЧАЙААН КӦКЛӦЛЕРІНЕҢ ЧЫЛЫҒ СААПЧА
01.10.2019
Хабарлар
Пӱӱн - Улуғлар кӱні. Шира аймаандағы Хызыл чул аалның чоны, яблах хазып, чазыдаң от тартып, маңнанып таа алды.
Пу кӱскӱ тоғыстарынаң сала позып алған ир чон Хос хулахсар тайға хузуғын теерерге чӧрібістір. Аалда ипчілер, олған-узах паза ууӌалар ла халтыр
- Пістің Хызыл чул аал ус холлығларға пай, оларның аразында Нина Павловна Тугузова полча, - тіпче чиит клуб устағҷызы Ирина Николаевна Абдина, мині ус холлығ ууҷаның ибінзер ӱдесчедіп. - Аның ибі музей осхас, шкафтарындағы тасхахтарда сіліг кӧклӧлер толдыра.
Нина Павловна, тыморапчатхан даа полза, пісті чылығ удурлаан. Ол позынзар хабарҷылар сыбыра ааллап килчеткеніне кӧнік тее партыр.
- Пазох кӧклӧлерімні кӧрерге килдіңер бе? - сурча ууҷа, пісті залзар иртіріп. Ирина Николаевна сынны чоохтаптыр.
Нина Павловна шкафтарын асхандох, анда чӱзерлеп аймах сіліг кӧклӧлер турчатханын кӧр салғам. Анаң ууҷа пасха пӧліксер чіде халған. Ӱр дее полбинаң андартын харчахтар сығар сыххан. Ол харчахтарда ідӧк аймах кӧклӧлер толдыра. Шкафтарынзар сыыспинчатханнарын алынҷа чыыпчаттыр.
- Мына минің палаларым, - тіпче Нина Павловна, кӧклӧлерінзер кӧзідіп. - Олар аймах нациялығлар.
- Мында нинҷе кӧклӧ полар? - сурған миннен хада килген клуб устағҷызы Ирина Николаевна.
- Ікі чӱс азыра полар, - теен амыр чоохтығ ууҷа.
- Илееде кӧклӧ сыйлабысхам.
Тасхахтарда хакас, казах, украин, чуваш, орыс, якут, нанаец, белорус паза пасха даа нациялығ кӧклӧлер турғлапчалар.
- Пу чонның кип-азахтары хайдағ полчатханын хайдаң пілчезер? - сурғам мин. - Алай ӧнетін книга пастыра ӱгренчезер бе?
- Чох, ӧнетін книгалар хығырбаам, - нандырча Нина Павловна. - Телевизорҷа концерттерде аймах чон плесет салчатханын кӧріп, анаң кӧклӧлерге кип-азахтар тікчем. Пірсінде башкир хыс пос тілінең кибеліс чоохтапчатханын кӧр салғам. Анаң табыраанҷа аның осхас кӧгенегес кӧклӧҷекке тік сыххам.
Кӧклӧлер аразында ирепчілер, алтон сӱрместіг хыстар, ирге парчатхан ипчілер паза тӱӱрліг хамнар парох.
Нина Павловна Тугузова Шира аймаандағы Чабак аалда Абдориннер сӧбірезінде тӧреен. Іҷезі Аграфена Борисовна ус холлығ кізі полған. Ол хакас кӧгенектер, мелейлер, пӧріктер тікчең полған. Пабазы Павел Антонович Абдорин, тізең, аттарына изерлер паза чӱгеннер дее тікчең полтыр. Кічіг Нинаҷах, улуғларын кӧріп, хакас кип-азаан тігерге ӱгреніп алған, ол іҷезіне истер пызарға сыбыра полысчаң.
Олған тузы хынығ ирткен тіпче Нина Павловна. Мал-хойлар хадарҷаң одыр, пабазынаң хада тайғазар хузухтап-чистектеп чӧрҷең.
1969 чылда Чабактағы 8 класстығ школаны тоозыбызып, чиит хыс Нина комсомол путёвказынҷа Харатас городсар штукатур-малярға ӱгренерге парыбысхан. Ол чылларда пӱдірігҷінің тоғызы улуғласнаң тузаланҷаң.
Ӱгреніп алып, Нина Ширазар айланған, совхозта пӱдіріг цеғында істенген соонаң Тойымдағы совхозта пызолар кӧрген, анаң тоғысчыларға ас-тамах тимнеҷең. Тынаға сыхханнаң 10 чыл ирт партыр.
- Позымның сӧбіремні Виктор Курбанович Тугузовнаң хада тӧстеем, - стенедегі сомзар кӧзідіп, мӧңіс чоохтанған ууха. Сомда поғда, пӧзік, чітіг кӧрістіг ирен турчатхан. - Ол чуртас тооза Тойымдағы совхозта тракторист, анаң водитель полған. Пылтыр онкология ағыриинаң ӱреен. 44 чыл хада чуртап салғабыс.
Тугузовтар сӧбірезі пір хыс паза ікі оол ӧскір салған. Татьяна хызы Хызыл чул аалдағы ФАП-та фельдшер полча. Ол ідӧк сіліг поғолар салча. Анын тӧрт пала. Хомзынысха, Нина Павловна постаң оолға теере ӧскіріп алған Вадим паза Виктор оолларын чідір салған. Харах частығ ууҷа ир палаларынын сомнарын хонғаны Виктор Курбановичтің сомынаң хости іл салтыр. Чоохтасчатхан арада, сомнарзар нинче-нинңе хати пастырып, сыйбап сал турчатхан.
Анаң чоох кӧклӧҷектердеңер парған.
- Чабак аалда ӧкіс палаларның олған туразы полған, - сағысха кирче Нина Павловна. - Андағы хай пірее хызыҷахтар миннең пір класста ӱгренҷеңнер. Уроктар соонаң мин олған туразындағы палаларнаң хада кружоктарға чӧрҷеңмін. Іди кӧклӧлер чайирға ӱгреніп алғам.
- Кӧклӧлер нимедең иділчелер, Нина Павловна? - сурғам мин.
- Пастарын нымзах чаҷыннаң обойлар клейінең чапсырчам, - чоохтапча ус холлығ ууҷа. - Кӧксілері шампунь бутылкаларынаң иділче. Істінзер, сала аар ползын тіп, тазыҷахтар суххлап салчам. Холларын тимір эмектең итчем. Алюминий эмек киліспинче,
ол порт, сын парча. Иң ӧӧн тоғыс - кӧклӧлерге сіліг кӧгенектер тігері паза оларны чазиры. Омаларын олаңай сырнаң сырлапчам, хайзына ніске, хайзына тоғылах харахтар хоостапчам.
- Пу сіліг истерні, Ширазар алай Ағбанзар парып, садызып алча поларзар? - сурғам мин, кӧклӧҷектернің чарых ӧңніг кӧгенектерін кӧріп.
- Чох, мағаа истерні аалдағы ипчілер пирчелер. Прайзы кӧклӧлер итчеткенімні пілче. Пірееде, ибзер килзем, кірлесте пакет халған полча. Анда ипчілер киспес кип-азахтарын сух салчалар. Олар кӧклӧлерге кӧгенектер тігерге чарапча. Нинҷідең поғоҷахтар салчам. Мының алнында садығ тураларында нинҷі ниикке турҷаң, амды олар даа асхынах халыбысты. Кӧклӧлерге састарны чіпнең ӱр пирчем, пірее иргі палғаан кофтаны сайабызып.
Пір кӧклӧні чайирға тус ӱр парыбысча ба? - пілерге харасчам мин.
- Кӧклӧ чайирға одырыбыссам, мағаа харығ поларға чарабас, - хатхырча Нина Павловна. - Виктор Курбанович тее, изен-хазых полғанда, палаларға тiҷең: «Іҷеңерні пӱӱн паза кӧрбеспіс. Чiҷең нимені мағаа пызырарға килізер». Іди чоохтанып ала, ол кухняда хайынҷаң. Мин кӧклӧлер чайап сыхсам, чахсы сағыстарым тарап парбас ӱчӱн, ибде сымзырых поларға кирек. Кӧклӧні пір кӱнге тимнебізерге чарир. Че пірееде ӱс ай алай чарым чыл даа чайапчам.
- Аалда «Ус холлар» кружогын апаралар, Нина Павловна? - чӧптепче ус холлығ ууҷаны клуб устағҷызы Ирина Абдина. - Неделяда ікі хати кружок иртірзе, чарирҷых. Сірернең хоостыра позым даа кӧклӧлер чайирға ӱгреніп алархыхпын.
- Соонаң, Ира, - амыр ла чоохтан салған Нина Павловна. - Ам тыморапчам. Чазылып аларға кирек.
Піс парарға тимненібіскенде, Нина Павловна мағаа хакас ирепчі кӧклӧлер сыйлап пирген.
- Пу кӧклӧлер сағаа часка ағылзын, - теен ол. Кӧклӧлерні холыма алғанда, олардаң чылығ саапчатхан.
Автор :
Татьяна ТЮТЮБЕЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 |
2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 |
23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 |
30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
Кӱн таңмазы