ЧАРЫХ ОМАЛАРЫ - ЧӰРЕЕМДЕ
15.09.2021
Хабарлар
Піске пасчалар. Пістің газетада минің чахсы таныстарымнаңар чылығ хабарлар сыххлапчалар, олар мағаа улуғ ӧрініс ағылчалар. Аннаңар оларнаң хада ӱгренген чыллардаңар пас пирерге чараттым
Пастап чылығ материал сыххан Антон Павлович Самриннеңер. Аның соонда ХакНИИЯЛИ-ның наука тоғынҷызы Ольга Петровна Шоева-Анжигановадаңар пазылған хабар хайиим тартхан. Халғанҷызын, тізең, Павел Иванович Конгаровтаңар материалны хынып хығырғам. Прай даа хабарлар чахсы таныстарымның пайрамнығ тӧреен кӱннеріне чарыдылған полғаннар.
Ольга Шоеванаң паза Антон Самриннең хада мин педучилищеде ӱгренгем, Павел Конгаровнаң - пединститутта. Амды сизініп одырчатсам, оларнаң хада ӱгренген, саблығ кізілерібістің чуртас чолынаңар пасчаң саннығ ла кізі халыбыстыр. Аннаңар, чӱреем пазын полбин, ручка холға алдым.
Педучилищезер 1952 чылда ӱгренерге парғабыс. Ханнығ чаа тоозылып, ӱр дее тус ирткелек полған нооза. Мині, 7 класс наа ла тоосхан хызыҷахты, улуғ абам паза улуғ ічем андар ӱгренерге парарға кӱстееннер. Ӱгретчі полып алзаң, арса, піс тее тадылығ сахарлығ чей ізербіс тіп чоохтанғаннар. Ол чылларда магазинде сахар садылбаҷаң полтыр, че ӱгретчілерге пирҷең осхастар.
Педучилищезер кіріп алғанда, общежитиеде чуртаҷаң орын пиргеннер. Че анда пір ле кізі узуҷаң орғаннар полғаннар, аннаңар піске ікілердең узирға чаратчаңнар. Ниме пісті тың хайхатхан: чуғачах тӧзек, андағох частых, чабынҷаң даа чорған чааҷы шинельі осхас материалдаң полған. Соонаң на піліп алғабыс, чаа чыллары тузында мында госпиталь полтыр.
Ікінҷі курсха килгенде, общежитиеде прай ниме алыстырылтыр. Тӧзек-частых таа нааҷылалтыр, орғаннар даа пасха. Итсе, піске, чаа палаларына, матап ӧзӧгерге киліскен. Хайди тидірлер андағ сидік тустаңар: кӧп чобағ кӧргебіс, кӧйее чалғаабыс, че ӱгренерін тохтатпаабыс.
Ол чылларда аалларда колхозтар полған. Кізілер ахча харахха кӧрбечеңнер. Тоғынған ӱчӱн тамахнаң санасчаңнар. Ол кирек кӱскӱде полчаң. Анаң на піске ибдең азых ағыл пирчеңнер. Итсе, экзаменнерні «4»-«5»-ке тудыбысхан студенттерге стипендия тӧлелҷең. Аннаңар, хаҷан пастағы курста ӱгренчеткенімде, хысхы сессияның экзаменнерін саңай «4»-«5»-ке тудыбысханымда, хайди матап ӧріндім. Часхыдағы сессияда 11 экзамен тударға киліскен. Ол сылтағнаң 5-6 час иртен турарға оңнығ аар нимес. Читінҷі экзаменге тимненчеткенде, кинетін не чир ӱстӱ харасхы пол парыбысхан. Аннаң андар ниме полғанын пілбинчем.
Оңарыл килгенімде, имнег туразында пол партырбын.
Анда хайдағ истіг! Азырапчалар, ӱгренерге, экзаменнер тударға кирек чоғыл. Имнег туразында чатчатхан кізіні ікінҷі курсха кир салтырлар. Че стипендия чоғыл. Амды чи хайди поларға? Ӱгренізімні тастабыссам, улуғ абамнаң улуғ іҷем сахарлығ чей іс полбастар. Чох, ӱгренерге парарға кирек!
Піс пір ынағ сӧбіре чіли чуртачаңмыс. Пір общежитиедебіс нооза. Піреезіне ибдең чіҷең ниме ағыл пирзелер, сах андох аны чиирге одырыбысчабыс. Соонаң прайзы даа чағын пиҷе-туңмалар чіли ынағлас парғабыс.
Антон Самрин піске 3-ӌі курста хозылған. Армиядаң айланған полтыр. Службаа хабылар алнында ол ікі курс тоозарға маңнантыр. Антон піске хозылар алнында группада пір ле оол полған. Амды Николай Кичеевнең Антон Самрин пол пардылар. Иптіг омалығ, сылағай сыннығ чиит оол піснең хада ӱгрен сыххан. Ӱр дее тус ирткелекте, ол Раиса Килижекованаң ынағласчатханын сизінгебіс. Тӧртінҷі курста кӧӧленісчеткен чииттер хоных хон салғаннар. Педучилище тоосханнарында, Уйбатсар тоғынарға парыбысханнар, тӧрт пала, ӧскіріп, чон аразына кир салғаннар.
Оля Шоева, хыйғаҷах хызыҷах, сыбыра чахсы ӱгренҷең. 4 курс тоосчатханда, хызыл диплом аларға орыс тілінең экзамен тутчатханда, пір ле алҷаас ит салып, ал полбин халған. Піс аның ӱчӱн хайди матап ачырғандыбыс. Аның ӧӧрезі Анфиса Карачакова ідӧк маңат ӱгренген. Ол, педучилище тоозып, илееде чыллар аалдағы школада тоғынған. Соонаң, Ағбанзар килібізіп, городта тоғын сыххан, ӱр тус «Чон кӧглері» ансамбльзар сарнирға чӧрген. Ағаа хоза, Анфиса Петровна таныстарына, ӧӧрелеріне сіліг поғолар салып, иптіг кӧрімніг сигедек-сикпеннер тігіп, матап ӧріндір турған. Ус холлығ кізінің кип-азаа хырығ озаринда даа тараан тіп чоохтасчалар. Россия президенті Владимир Путин Хакасиязар килгенде, ағаа пістің ӧӧребіс тіккен сигедекті кизірткен осхастар. Пістің улуғ хомзынызыбысха, хада ӱгренген ӧӧребіс пылтыр, ковиднең ағырыбызып, ах чарыхтаң парыбысхан.
Педучилищеде пісті чахсы ӱгретчі поларға прай саринаң маңат тимнееннер. Пір чыл тооза чистописание урогы апарылған. Анда сіліг пазарға кӧніктірчеңнер. Физкультура уроктарында, тізең, ипти теелбектенерге ӱгретчеңнер. Ідӧк пение уроктары кӧп полған. Анда ӧӧн хайығ чонның кӧг инструменттерінең ойнирға ӱгреніп аларына айландырылҷаң. Кем хайдағ музыка инструментінең ойнирын, ӱгредіг чылы пасталчатсох, кӧр салҷаңнар. Іди мағаа скрипканаң ойнирға ӱгренер ӱлӱс киліс парған. Андағ тимненіс тикке парбаҷаң. Піске школада пение уроктарын апарарға чарадылчатханын киречілепчеткен пічік пирілҷең.
Училищені 1956 чылда тоосхабыс. Хайзы пединститутсар ӱгренерге кірібіскен, хайзы школазар тоғынарға парғлабысхан. Че пістің группа уғаа ынағ полған. Удаа тоғасчаңмыс. Прайзын даа позының чуртынзар кирҷең Вера Ивановна Чебодаева. Мына хайда ӧрініс полчаң, саңай тосханча чоохтасхлап алҷаңмыс, сарнасчаңмыс. Амды педучилищеде ӱгренгеннердең кізі дее халбады полар, неке.
Мин пединститутсар 1957 чылда ӱгренерге кіргем. Анда тоғасхам Павел Конгаровнаң. Ол Шира аймаанаң полған. Ікінҷі курста ӱгренчеткенде, Зоя Амзаракованаң хоных хон салғаннар.
Павел Конгаровнаң піс 1960 чылда Москвазар сарнирға чӧргебіс. Ол туста Останкино чох полған. Аның орнында 7 хадыллығ Радио туразы турчатхан. Анда піс кӧглеен сарыннарны 10 кӱн грампластинкаа пасханнар. Павел Конгаров Николай Доможаковтың кибелізіне пазылған «Харағай» сарынны ырлаан. Кӧӧ Александр Кенельни полған. Хакас кӧгчінiң сіліг баритон ӱні оркестрнің музыканттарын даа, дирижёрын даа тың хайхатханын соонаң на піліп алғабыс. Уғаа пӧзік паалағ.
Андада Москвазар піс 30 кізі чӧргебіс. Ол син чонның аразында студенттер дее, артисттер дее, олаңай тоғысчылар даа полғаннар. Артисттер санынаң Алексей Щетинин паза Вера Чебодаева грампластинка пазарына улуғ хозым иткеннер. Саблығ хайҷыбыс Апанис Бурнаков чатханнаң ойнаҷаң, алыптығ нымахтарның кизектерін толдырҷаң. Пірее хати чатхан ӱні хоостыра чоныбыс хынчатхан Евдокия Тыгдымаева тахпахтарын толдырып пастабысчаң. Пединституттың студенттері санынаң Елена Топоева, Евдокия Карамашева ӧткін хайынғаннары сағыста халтыр. Хайди прайзыбыс таа маңат кӧглирге кӱстендібіс.
Іди піс Москвада 10 кӱн чуртаабыс, сарнирға чӧр турғабыс. Аның салтары - 60 минута ойнаҷаң грампластинка тимге сыхханы. Кӧглерні піске тиксі Союзтағы радионың оркестрі ойнап пир турған. Оркестрнің дирижеры даа, музыканттары даа пістің сарыннарыбысха тың хынғаннар. Сірернің кӧглеріңде кӧк тайға кӱӱлепчеткені, хазыр суғлар ахчатханы, хусхаҷахтар тапсасчатханы чахсы истілче тіҷеңнер.
Андағ оңдайнаң Павел Конгаровнаң хада ӱгренчеткен туста Москвазар сарнирға, грампластинка сығарарға чӧр килгебіс. Амды, хаҷан педучилищеде, анаң пединститутта хада ӱгренген арғыс-ӧӧрелерімнеңер пасчатханда, кӧңні-чӱреем тибірепче. Мин оларны сыбыра сағыста ал чӧрчем.
Автор :
Ефросинья ТИННИКОВА, тынағдағы ӱгретчі
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 1 | 2 | 3 |
Кӱн таңмазы