ТАҢДАҒЫЗЫНА IЗЕНIС ПАР
Тоғыс чорығы. Хакасия пазы Валентин Коновалов Асхыс аймаандағы Тӧӧ пазы поселокта пол килген
«АЛАТАУ» КОМПАНИЯ
Амғы чорыхтың программазы улуғ полбаан. Хакасия пазы Валентин Коновалов «Алатау» тимір кине аныпчатхан рудниктің тоғызынаң хысхаҷахти танысхан, «Дельфин» бассейнде пол килген паза чуртағҷыларнаң тоғасхан. Аннаңар алғыда.
Тӧӧ пазы – металлургтар поселогы. Тархын танығларынаң, ол 1957 чылда тӧстелген. Илееде чыл чуртағҷыларның ӧӧн чардығы орындағы тимір кине аныпчатхан предприятиеде істенген. Совет тузында кізілер мында чахсы чуртааннар. 1990 чылларда прай хазнада хоных изелгенде дее, рудник тоғынған. Че 2010 чыллардағы сидікcініcтерге ол сыдабаан. Рудниктің паза поселоктың 2015 чыл «хара тузы» полча. Андада предприятие чабылған, кізілер тоғыс чох халғаннар. 4,5 чыл пазынаң Тӧӧ пазы наа тыныс алынған тиирге чарир. Иргі предприятиенің орнына мында «Алатау» компания тоғынып пастаан. Директор Юрий Соколовтың таниинаң, «Алатау» 2020 чылда майда азылған. Пастағы туста ӧмеде 57 ле кізі істентір. Пӱӱнгі кӱнде компанияда 273 тоғынҷы саналча, ідӧк подрядчиктер пар. Тиксі алза, предприятиеде 450 артиинаң кізі тоғынча. Оларның 95 %-і – Тӧӧ пазы, Пирікчул паза Палыхтығ суғ аалларның чуртағҷылары. Чал ахчазы ортымахти 40 муң салковайға тиңнелче. Ӱр ниместе предприятиенің устағ-пастаа чал ахчазын кӧдірібіcкен. Амды кізілер 50 муңа чағын чал ахчазын аларға киректер.
2015 чылда рудник тоғызын тохтатханда, мында тимір кине халбаан тіп искіргеннер. Тоғынҷылар аннаң чараспинчалар. Хайди таныхтаан директор орынҷызы Сергей Казарин, Тӧӧ пазы хыринда 40 чыл тимір кинені анирға чарир. Амғы туста ӧӧн тоғыстар Центральнай карьерде апарылчаттыр. Ол поселоктаң 35 километр оортах орныхча. Тоғынҷылар, карьерде кинені хазып, аны предприятиенің фабриказынзар (ДОФ) ағылчалар. Анда артых тастарны хыйа алып, тимір кине концентрадын сығарчалар. Концентратты «Евразруда» ОАО-ның Новокузнецктегі пӧлии садысча. Директор Юрий Соколовтың чооғынаң, чылда концентраттың сығарызы 850 муң тоннаа тиңнелче, че олар 5 миллион тонна сығарар оңдайлығлар.
«Алатау» предприятие прай налогтар тӧлепче, аның алымнар чоғыл. Халғанҷы чылда чахсы оборудование садызып аларға кӱстенгеннер. Рудникте наа экскаваторларнаң, самосвалларнаң тузаланчалар. Прай машиналар пістің хазнада сығарылғаннар.
Сизінгенде, предприятие ӱзінҷі чылы ла тоғынчатса даа, азахта пик турча. Анзы поселоктың таңдағызына ізеніс пирче.
«ДЕЛЬФИН» БАССЕЙН
Орындағы чуртағҷылар пу спорт объектіне махтанарға хынҷаңнар. Анзы тиктең нимес. 40 артиинаң чыл «Дельфин» Асхыс аймааның чалғыс бассейні полған. Ікінҷі бассейні Асхыстағы «Афалина» полча. Ол 2017 чылда тузаланысха кирілген. Че тыхтағ тоғыстары чох Тӧӧ пазындағы бассейн изел сыххан, піреезі кинеп парбазын тіп, аны 2018 чылда чабызарға киліскен.
Хакасия пазы Валентин Коновалов 2019 чылдох объектті нааҷылабызарға чахығ пиртiр. Республиканың физическай культура паза спорт министерствозы, кирек пічіктер тимнеп, пӱӱл узы-пазына сығып алды. Ведомство ахчаның ӧӧн чардығын «Демография» нацпроекттің «Спорт – чуртас сині» федеральнай программазы хоостыра киріп алған. Тоғыстар майда пасталғаннар. Оларны «Энигма» ООО апарча.
Валентин Коноваловха объектче экскурсияны спорт министрі Сергей Кочан иртірген. Чоохтирға кирек, «Дельфин» бассейн ӱc хадыллығ турада орныхча. Сергей Владимировичтің таниинаң, пӱдірігҷілер пастап тураның иргі ниме-ноозын сайабысханнар, хырын нааҷылабысханнар. 15 сентябрьға теере кӧзенектер турғызыбызарға киректер. Бассейн орнына амды улуғ оймах. Чон мында хайынмаан полза, пу кізі хайдағ ээн тура турча тіп cағынарҷых. Бассейн 6 чоллығ полар, узуны – 25 метр, тиреңi – 1,7 метр. Чыл пасталчатханда, тиксі тоғыстар 60 миллион салковайға турғаннар. Анзы читкiҷе нимес, че Россияның спорт министерствозы хоза 10 миллион салковай позыдарға тимде. Хайди таныхтаан Сергей Кочан, пӱдiрiгде бассейннең пасха спортзал полар. Cпорт объектін 1 февральда азарға пӧгінчелер. Кӧрілген ахча тураның тастын иптирiне читпес, ол сурығны алынҷа пӧгерлер.
ЧУРТАҒҶЫЛАРНАҢ ТОҒАЗЫҒ
Чорых тузында Хакасия пазы Валентин Коновалов орындағы чоннаң ікі хати тоғасхан. Пастап ол «Алатау» предприятие тоғынҷыларынаң чоох алысхан, анаң Тӧӧ пазындағы культура кінінде чуртағҷыларның сурығларына нандырған. Прайзын ӱс ӧӧн cурығ сағыссыратча: имнег кирее, чоллар паза полиция тоғызы.
Имнег кирее иң ағырсымнығ сурығ полтыр. 1960 чыллардох поселокта улуғ имнег туразы пӱдірілген, ол изел парир. Анда имҷілер тоғынарға ынабинчалар. Поселокта, тізең, улуғ частығлар илееде. Хайди даа санитарнай машина киректелче.
Пу сурығларға Валентин Олегович хазых хайраллаҷаң министр Олег Ананьевскийнең хада нандырған. Хакасияда имҷілернең сынап улуғ сидіксініс, саннар хоостыра, республикада 40 % специалист чидiспинчеттір. Министерство орындағы имнег туразында улуғ нимес тыхтағ тоғызын идерге тимде. Сынында наа тура пӱдірерге кирек. Ведомство 2023 алай 2024 чылларда кирек килізер тіп ізенче. Асхыс аймааның ӧӧн имнег туразының устағҷызы Людмила Кичеева Тӧӧ пазынзар терапевтті таап пиртір. Людмила Николаевна теен:
– Терапевт августтың халғанҷы кӱннерінде тоғысха сығар. Кізілер хирургты кирекcіпчелер. Пу чағында специалист табылары ікінҷілестіг.
Хакасияның хазых хайраллаҷаң министерствозы наа санитарнай машинаны Тӧӧ пазы поселокка сентябрьда читір пирер.
Пӱӱл республикада, ыраххы аалда чуртапчатхан улусха полызар пӧгіннең, имнег полызиин пирчеткен кӧс чӧрчеткен комплекстерні тоғындырып пастааннар. Пу программада аралазарға пӧгініп, ведомство кӧп кӱс салған. Ӱр ниместе Тӧӧ пазында тiс имҷiлерi пол килгеннер. Чуртағҷылар оларның тоғызына чӧпсінминдірлер. Чорыхха сыххан специалисттернің аразында хирург-стоматолог чох полған, таң. Кізілер тістерін cуурдыр полбааннар. Турғызылған даа пломбалар ікі кӱн пазынаң тӱс парғаннар. Амды имҷілерні сыныхтағ сағыпча.
Тӧӧ пазынзар парчатхан чол хомай. Тимірчолҷылар, тыхтағ тоғыстарын иртіріп, пу чолҷа сай тартханнар. Олар чолны саңай сайбап салтырлар. Орындағы чон, тізең, ирееленче. Амды чолны тыхтирлар. Хакасияның транспорт паза чол хонии министрі Дмитрий Василиадинің чооғынаң, алында ізестіг нимес подрядчик полған. Пасха организацияны тілееннер. Пу чолны иптиріне бюджетте ахча кӧріл партыр. 2024 чылда Тӧӧ пазында асфальт саларлар.
Тоғазығ тузында кізілер полиция хомай тоғынча тіп хоптанғаннар. Ӱс аалға – Тӧӧ пазы, Пирікчул паза Палыхтығ суғ – пір ле участковай. Ол тоғызын толдырарға маңнанминчаттыр. Оох-теек саайлар полза, ГИБДД-ны сахтап полбассың. Валентин Коновалов теен:
– Полиция тоғызы ӱчӱн Хакасияҷа МВД нандырча. Пу сидіксіністердеңер піс министерствоның устағ-пастаана иcкірербіc. Сизінгенде, оларның кізі чидіспинче. Кӧзідімге, Асхыс аймаанда ГИБДД-ның ӱс ле экипаж. Олар водительлерні сыныхтапчалар, прай саайларға чӧрчелер. Аалларда камералар турғызарға кирек полғаннар. Анзы полицияның тоғызын нииктирҷік.
Тоғазығ тузында чуртағҷылар ӧткін тудынған ползалар, «Алатау» предприятиенің тоғынҷылары туртухханнар. Анзына директор Юрий Соколов таа чапсаан. Хакасия пазы Валентин Коновалов прай сурығларға нандырарға тимде, аннаңар тоғазығларда сым одырарға чарабас.
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
28 | 29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 |
5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 |
12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 |
19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 |
26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 |