Кӱресчінің хумартхызына. Грек-рим кӱрезінҷе СССР-ның спорт узы Геннадий Тыгдымаев Хакасияның спортында улуғ іс артысхан

Чапчаң оолах

Кӱрес – чоныбыстың ӧӧн cпорт кӧрімі. Пістің ооллар, ай­мах-­пасха синде иртчеткен тур­нирлер­де кибіске сығып, Хакасияа нинҷе меда­ль ағылдылар. Оларның санында хайди даа Геннадий Тыгдымаевті адирға кирек. Чир-суғҷыбыс тилекей марииның пастағы ха­кас чемпионы полча.

Саблығ спортсмен 11 мартта 1957 чылда Георгий паза Галина Тыгдымаевтернің cӧбірезінде тӧ­реен. Пабазының туған-чағыннары Тӧӧ чирінең полғаннар, іҷезі – татар чонның хызы. Чиит туста ынағ ирепчі удаа кӧс чӧрҷең. Олар пір туста Тувада чуртаптыр­лар, анаң ӱс чулзар кӧстiрлер. Соонаң Ағбанда чурт салынғаннар.

Тыгдымаевтер тӧрт пала ӧскіргеннер, Гена ікінҷізі полған. Кічігдӧк ол  тыс пілбес оолах полтыр. Футбол, шайбалығ хоккей чахсы ойна­ҷаң. Аның арғызы, СССР-ның спорт узы Сергей Четверик сағысха кир­че:

– Генанаң хара кічігдең таныс­пын. Піс аннаң хада пір класс­та Ағ­банның 5 № школазында ӱг­ренгебіс. Амғы палалар телефон­нарынаң харах албинчалар, піс, тізең, орайға теере тасхар ойна­ҷаңмыс. Хоккей ойнирға сағынчатсабыс, суғ чайып, пустығ чазыны пос­тарыбыс тимнебісчеңміс. Футболның пос командазы пол­ған. 1971 чылда город синіндегі «Тууп мерчік» футболҷа марығда піc пастағы орынға сыххабыс.

ідӧк Геннадий Тыгдымаев саар­бах тузында арғыстарынаң хада тайғалирға хынҷаң полтыр. Сергей Ивановичтің чооғынаң, олар, хара таснаң таарлалған вагоннарға одырып, Ағбаннаң Хам­засха чидіп алҷаңнар. Хакас саарбах прайзынаң артых хузухтаҷаң одыр. Че аның ӧӧн хынызы грек-рим кӱрезі полған.

Пу спорт кӧрімінең чир-суғҷыбыс пасталығ класстарда ӱгренчеткенде таныстыр. Аның пас­тағы тренері – Афанасий Яковлевич Котожеков. Андадох оолахтаң чахсы кӱресчі cығар тіп пілдістіг полған. Чапчаң, табырах сағыс­тығ Гена кибісте «ыыр­ҷыларына» маң пирбеске кӱс­тен­ҷең. 7-ҷі класс­таң спортсмен тренерлер Михаил Боргояковтың паза Герасим Чебодаевтің устаа­нынаң харбазып пастаан. Саарбахнаң ӧӧнінде Герасим Борисович айғасчаң полтыр. Чиит тренернің холында узын таптап, ха­кас ӱгренҷі Сибирь марығларында позын турыстыра кӧзітчең. 1975 чылда, тізең, 18 час­тығ Геннадий Тыгдымаев  прайзын чи­ңістерінең хайхатхан.  

Танығлығ чиңістер

Чоохтирға кирек, 1970 чыллар Хакасиядағы грек-рим кӱ­ре­зінің тархынында пастағы улуғ чидіг­лернең танығлығ. М.И.Боргояков­тың ӱгренҷілері соон сӱрістіре марығларда ал­тын медальлар утып пастааннар. 1970 чылда Семён Ма­мышев СССР-­ның первенствозында 52 кг кӧдірімде пастағы орынға сых­хан. ікі чыл пазынаң Виталий Чебодаев ӱгренҷілер ара­зындағы РСФСР первенствозында чиңіс тутхан, чиит­тер ара­зындағы марығда, ті­зең, Александр Канзычаковха оң полған. 1973 чылда Александр, Семён Мамышев чіли, СССР пер­венствозын­да алтын медаль холға кирче. ідӧк Григорий Кулумаевті таныхтирға кирек. 1974 чылда чиит спортсмен РСФСР  ӱгренҷілерінің Cпартакиадазында 60 кг кӧдірімде прайзын чиңіп алған, тиксі Союзтағы Спартакиадада кӱмӱс призер полыбысхан.

Че Геннадий Тыгдымаев ар­ғыс­тарын ас парыбысхан. 17 час­тығ чир-суғҷыбыс тиксі Союзтағы Спартакиадада 45 кг кӧдірімде харбастыр. Анда Григорий Кулумаевнең хада ол РСФСР ӱчӱн турыстыр. Хазыр харбазығ­да хакас оол алтын медаль утып ал­ған. 1975 чылда наа чидіг: кӱресчі СССР первенствозында чиңіc тут­ча. Марығ Курганда мартта ирттір. Анда Геннадий Тыгдымаев пір ле оолны саннаң утхан, пасха­зын кибіске учаландырған. Пу чи­діг чир-суғҷыбысха «Ынархас» турнирге чол асча.

«Ынархас» марығ

«Ынархас» чоннар аразында­ғы марығда социалистическай хаз­наларның чиит кӱресчілері ара­ласчаңнар. 1975 чылда ол Румыниядағы Георгиу-Деж город­та ирткен, анда СССР-ның, Болгарияның, Венгрияның, Кубаның, Польшаның, Чехословакияның, ГДР-ның паза Румынияның иң кӱстіг спортсменнері устарын сынааннар. Оларның санында ха­кас оол Геннадий Тыгдымаев. Спортсмен хайди харбасханын «Румыниядаң – алтын медаль­лығ» пічіктең піліп аларға чарир. Ол «Ленин чолы» газетада 28 августта 1975 чылда сыххан. Автор – Михаил Боргояков. Михаил Игнатьевич пасхан: «Пастағызын на андағ улуғ марыға пістің ха­кас оолғыҷах пар килді. Гена кӱресчілерні дее, кӧ­рігҷілерні дее позының пӧзік узынаң хайхатхан». Саблығ тренернің таниинаң, марығ оңдайларынҷа турнирні иртірчеткен хазнаа ікі команда сығарарға чарадылҷаң. Аннаңар чир-суғҷыбысха кибісте ікі хати румыннарнаң тоғазарға килістiр. Ибде стенелер полысчатса даа, пістің оол чідірiнмеен, турнир ээлер­ін учаландырыбысхан. ідӧк Тыгдымаев, Кубаның, Болга­рия­ның паза ГДР-ның спортсменне­рінең харбазып, оларны чиңіп ал­ған. Чир-cуғҷыларының ӧрінізі пу чир полбаан.

Пазох пу чидіге Хакас автоном облазының грек-рим кӱресчілері 1980 чылда ла читкеннер. «Ынархас» турнирде СССР-ға алтын медальларны чир-суғҷыла­рыбыс Анд­рей Боргояковнаң Александр Талачев ағылғаннар. Боргояков 81 кг кӧдірімде харбасхан, Талачев – 60 кг кӧдірімде. Оларның cоонда чоннар аразындағы марығларда чиңіcтерінең олаңай кӱреснең айғасчатханнар ӧріндіргеннер. Че Геннадий Тыгдымаев тилекей марииның пастағы хакас араласчызы паза чиңіcчізі полча.

Сидіксіністер

Чиңіc cоонда прайзы таланттығ спортсменге улуғ марығларға чол азылар тіп cағынған. Че, хомзынысха, кирек сағыбаан оңдайнаң парыбыстыр. Хайди алында таныхталған, Тыгдымаев пӧзік чидіглерге СССР-ның спорт узы Герасим Чебодаевтің устаанынаң читкен. Герасим Борисович, чиит тее полза, олғаннарнаң чахсы пілісчең. Ол харбазарға, саарбахтарнаң айғазарға маңнанҷаң. Чиит тренернің чӱрек ағырии сы­ғыс килген. 1976 чылда ол ах чарыхтаң парыбысхан. Г.Б.Чебодаевке 26 ла час полған. Хынған тренері чох халып, Геннадий Тыгдымаевке хатығ чухтыр. істі чохтар 18 час­тығ оолнаң матап тартыстырлар. Хакас спортсменнің ӱчӱн саблығ тренер Геннадий Сапунов турыс поларҷых. Че  Герасим Чебодаев ӱреен чылда Геннадий Андреевичті Польшазар тоғынарға ызыбысханнар. Спортта, тізең, чуртас хысха. Прай нимені тузында идерге кирек.

Пасха чидіглер

Геннадий Тыгдымаев чоннар аразындағы марығларда паза араласпаан. Че 1979 чылда ол СССР чоннарының Спартакиадазында 6-ҷы орынға сыххан паза СССР­ның Тирігліг кӱс­терінің мариин­да алтын медаль утып алған. 1981 чылда, тізең, чир-суғҷыбыс РСФСР чемпионадында чиңіс тутхан.

Геннадий Георгиевич орында­ғы аал хонии техникумын тоосхан. Нинҷе-де чыл Ағбандағы 45 № ПТУ-да тренер полып істентір. Г.Г.Тыгдымаевке тренерлер Алексей Михайлович Тодозаковнаң паза Александр Михайлович Худяковнаң тоғынарға ӱлӱс тӱс­кен. 1980 чылларда училищеде спорт ӧмезін асханнар. Анда ӱгренгеннернің санында Владимир Покояковты, Сергей Смирновты, Валерий Чебодаевті адирға чарир. СССР-ның спорт узы, тренер В.П.Покояков саблығ cпорт­смен Геннадий Тыгдымаевті улуғ аарласнаң cағысха кирче. Хайди таныхтаан Владимир Петрович, Ген­надий Георгие­вич чииттер­ні пӧ­зік узынаң паза техниказынаң аптаҷаң. Чуртазының ӧӧн чардығын чир-суғҷыбыс бурильщик полып істенген. Аның ӱс пала. Геннадий Тыгдымаевке чуртас­та хатығ чуххан. Че ол ха­ҷан даа хоптанмаҷаң. Пӱӱл 28 августта ол ах чарыхтаң парыбысхан. Таң­да, 6 октябрьда, ӱрееннең 40 кӱ­ні полар. Геннадий Тыгдымаевтің ады Хакасия спортының тар­хынында хаҷанға даа халар. Кӱ­ресчінің чидіглері пасха спорт­смен­нерге чоннар аразындағы тур­нирлерге чол асханнар нооза. Хакас чонның сӧспек пар: ир кі­зі­нің істінде изерліг ат чызаан. Геннадий Тыгдымаев пу сӧстерге турыстыра кізі полған.