ЧУРТ САДЫССА, НИМЕЕ ХАЙЫҒ АЙЛАНДЫРАРҒА?
08.12.2021
Хабарлар
Кізі паза аның тоғызы. Паалағҷы (оценщик) арам учурапчатхан профессияның санында. Инна Кирилловна Топоева паалағҷы тоғызынаңар паза сидіксіністерінеңер чоохтап пирген
Ағбан чуртағӌызы Инна Топоева - ис-пайны паалапчатхан кізі. Ол ікі чыл коммерческай компанияда тоғынған, анаң пос киреен азыбысхан. Законға алызығлар кирілген соонаң паалағӌыларға пос киреенең айғазарға чарадылбиныбысхан. Амды Инна Кирилловна пос алынӌа тоғынчатхан паалағӌаа саналча. Паалағӌы полып 18 чыл тоғын салған. Че пу кирекнең айғазар алнында ол ӱгретчі полып істенген.
- Инна Кирилловна, хайда тӧреезер, ӧскезер?
- Тӧреем Ис пилтірі аалда Кирилл Васильевич паза Мария Петровна Топоевтернің сӧбірезінде. Іӌе-пабам чарылыс парғаннар. Анаң Казанов аалзар кӧскебіс. Анда 8 класс тоос салғанымда, Калининдегі школада ӱгренгем. Алғыс ӱгретчілерге. Казанов аалдағы ӱгретчілер уғаа кӱстіг полғаннар, чахсы пілістер пиргеннер. Пасталығ класстар ӱгретчізі Лидия Прокопьевна Майтакова уғаа иптіг оңдайлығ паза кізі кӧңнін кӧдірчеткен кізі полған. Піске, ӱгреніп алзаң, мындағда тоғыста тоғынарзың тіп чоохтаӌаң. Палаларны іди ӱгренерге кӧӧктіріп алӌаң. Пасталығ школаны тоозыбысханыбыста, ол 7 классха читіре музыка урогын апарӌаң. Полғанынаң на сурӌаң: «Хайди ӱгренізің парча?» Тоғасса, пісті хуӌахтаӌаң. Чӱрекке чағын кізі полған. Ӱр ниместе 92 частығда ах чарыхтаң парыбысхан. Пасха даа предметтер апарчатхан (тархын, география, физика, математика) ӱгретчілер кӱстіг полғаннар.
Калининдегі школазар парғанда, анда ідӧк чахсы ӱгретчілер полғаннар. Ол туста ӱгретчілер тирең пілістер пирӌеңнер паза кізі чолын асчаңнар. Палаларнаң чоохтазып, кӧңнілерін кӧдірӌеңнер. Пістің класста кӧбізі пӧзік ӱгредіг алып алған.
- Школа тоозып, ӱгредииңерні хайда узаратхазар?
- Школа соонаң Ағбандағы ӱгретчілер институдында физика паза математика ӱретчізіне ӱгренгем. Общежитиеде чуртап, тоғынып ала ӱгренӌеңміс. Ол туста андағ оңдай кӧрілӌең. Чайғызын студент отрядтарында тоғынӌаңмыс. 3-ӌі курста ӱгренчеткенімде, сыныхтағларны азынада тудыбызып, чайғы тооза олған лагерьінде тоғынғам. Іӌе-пабаа тың ізенмеебіс.
- Істеніс чолыңар хайди пасталған?
- 1987 чылда институтты тоозыбысханымда, тӧреен аалым Ис пилтірінзер айланғам. Ол туста ӱгретчілерге чурт пирілбинібіскен. Кізілернең чоохтазып чуртирға киліскен. Анаң хазнада алызығлар пасталыбысхан. 1990 чылларда чал ахчазы сигізер ай тӧлелбеӌең. Ол туста школа директоры Леонид Карпович Тохтобин полған. Пістің школада интернат полған, анда хонӌых ааллардағы улуғ сӧбірелернің палалары чуртаӌаңнар. Леонид Карпович школада ӱгренӌілерні азырирына «Хызыл кірӧс» фондтаң ас-тамах алӌаң. Ол аар туста пістің тоғысчы ӧмені тут халған тиирге чарир. 1998 чылда Районода ӱгредіг киреенӌе ӧӧн специалист полып тоғынғам.
- Паалағҷаа хайди ӱгреніп алғазар?
- Паалағӌаа ӱгредіг апарылчатханнаңар чарлағны пастап 2001 чылда кӧр салғам. Тоғызымны алыстырардаңар ӱр сағынғам. 2003 чылда хатап чарлағ кӧр салғанымда, паалағӌаа ӱгренерге чарадығ алғам. Ол туста паалағӌаа ӱгренерге 48 муң салковай турған. Ол кӧпке саналған. Амды олох ахчаа ӱгреніп аларға чарир.
Очнай оңдайнаң Ағбанда Москвадағы паалағ институдының курстарында 8 ай ӱгренгем. Паалағӌы - уғаа хынығ паза олох туста нандырығлығ тоғыс. Ол пірікчеткен профессиялар санында. Пӱдірігӌі, бухгалтер, юрист поларға, экономиканы чахсы пілерге кирексің. Пастағы туста паалағӌы полып тоғынарға ниик полған. Ӱгреніп, лицензия аларға ниик пілдірген. Лицензия 1200 салковай турған. Амғы туста пу профессия аарлыға саналча. Ӱгреніп алзаң даа, ӱс чыл пазынаң пу специальностьча сыныхтағларны хатап иртерге киректелче. Мин андағ сыныхтағны ікі хати ирткем. Пастап 2017 чылда Новосибирскте, анаң - Москвада. Ікінӌі сыныхтағны пандемия тузында тударға киліскен. Тиксі Россияда 22 муң паалағӌыдаң алты ла муңы сыныхтағны маңнаныстығ иртібіскен. Сыныхтағлар ӱс кӧстегӌе полған: тибіреділчеткен ис-пайны паалиры (транспорт, ахча); тибіреділбинчеткен ис-пайны паалиры (чирлер, чурттар, коммерческай туралар); бизнесті паалиры. Пу прай ӱс кӧстегӌе сыныхтағны 6 муң паалағӌыдаң 16 ла проценті иртібіскен. Мин оларның санындабын. Амды прай пу кӧстеглерӌе тоғынчам.
- Халғанчы туста ӧӧнінде хайдағ сурығларча айланыстар полча?
- Пос киреен паалиры хоостыра айланыстар саны ӧс парған. Пос киреенің нинӌе-де тӧстегӌі полза, оларның пірсі ӱреп парза, ӱреен тӧстегӌінің бизнес чардығын паалабызарға киректелче. Пірееде аның чардығын наследниктері алчалар. Че албинчатсалар, пос киреенің чардығын санап, халған тӧстегӌілері наследникке ахча .тӧлеп пирерге киректер. Пірееде тӧлирге хынминчалар. Ӧӧнінде андағ кирек, пос кирее маңнаныстығ тоғынчатса, полча. Андада чарғы иртірілче. Чарғы піссер айланча.
Ідӧк чирлер хоостыра айланыстар кірче. Кӧзідімге алза, Пии аймаандағы Салғын аал хыриндағы аал хонии чирлерінде чуртағӌылар участоктары пар. Ол чирлерні хара тас аныпчатхан разрезтер пыласчалар. Кізілер, чир паазынаң чараспазалар, паалағӌызар айланчалар. Чарғаа даа чит парча. Че хара тас аныпчатхан компаниялар пай даа ползалар, чуртағӌыларға ахча тӧлирге хынминчалар.
Пу тоғыс оой нимес. Чарғы хоостыра чирнің паазын саназа, уголовнай нандырығдаңар пічік пасчабыс. Пар кізілер, хайзылары паалағӌыны пос саринзар тартып аларға кӱстенчелер. Аннаңар коммерческай организацияларнаң тоғынарға оой нимес. Чарғы, тізең, паалағӌыны таллапчатса, опыдын, пілізін кӧрче.
Пір туста . муниципальнай ӱлгӱлернең тоғынарға най аар полған. Ӱлгӱ алысчатхан туста паза ахча тӧлелбинчеткенде, сидік чухчаң.
- Чуртты ипотекаа алчатханнарға, паалағчы чіли, хайдағ чӧп пирерчіксер?
- Амғы туста кізілер ипотека кӧп алчалар. Наа чурт паазы 3 миллион салковай тур парча. Чурттың пір квадрат метр паазы 100 муң салковайға даа чит парча. Иргі тураларда квадрат метр 60-70 муң салковай турча. Тыхтағ иділбеен дее квартиралар ниик турбинчалар. Амғы туста пӱдіріг материалларының паазы ӧс парған, аннаңар чурт істінде тыхтағ иртірілбеен квартираларны кізілер аларға тың на хынминчалар. Ол хомай садылча.
Чииттерге хайдағ чӧп пирерӌікпін. Чурт алчатса, ахча асхынах полза, улуғ чурт аларға кӱстенмезіннер. Айда ипотека ӱчӱн нинӌе ахча тӧлирге киректелчеткенін санға аларға кирек. Тоғыс таа чох халарынаң хорғыс пар. Тӧлегнің сині улуғ полза, сӧбірелерге тӧлирге аар полар. Амғы туста ипотеканы читіре тӧлеелекке чуртты садыбызарға чарадылча.
- Чурт паазы тың ӧс парған. Нименең ол палғалыстығ?
- Прайзы сурча, ноға Ағбанда чурт паазы іди тың кӧдіріл парған. Хызылчар, Новосибирск городтарда чурттың паазы Ағбандағызынаң тың на пасхалалбинча. Кӧмес ахча хозып, пу улуғ городтарда квартира садызып аларға чарир. Ағбандағы пӱдірігнең айғасчатхан идінӌектерге пӱдіріге кӧрілген чир участогы арендаа тың аарлыға пирілче. Пір чылға аренда паазы 25 миллион салковайға чит парча. Кӧп квартиралығ тураны пӱдіргенӌе, ӱс чыл ирт парча. Іди 75 миллион салковай аренда ла ӱчӱн тӧлирге киліс парча. Пу ахчаны квартираларны алчатхан кізілер тӧлепчелер, ол чурт паазына кір парча. Аннаңар наа тураларда квартира паазы аарлығ. Ағаа хоза пӱдіріг материаллары кинетін ӧс парған. Мының алнында пӱдірілген кӧп квартиралығ тураларның хырығлары таныхталбаан. Ам ол хырығлар турғызылчалар.
- Чурт садысчатхан кізілерге хоза хайдағ чӧптер пирерчіксер.
- Чурт алчатханнарға тураның техническай паспортын кӧрерге чӧп пирчем. Мының алнында кӧп хадыллығ тураларда хадыллар аразы ағастаң пӱдірілген. Ӧрт сығысса, тураның істі прай кӧй парча. Ідӧк ағас іріктепче, чурт табырах иргіленче. Техническай паспортта тура хайдағ материалдаң пӱдірілгені пазыл парча. Ағбанда каркастығ туралар садылча. Піреезінің туразы каркастығ даа полза, тастынаң иптіг кӧрінче. Аннаңар чурт нимедең пӱдірілгеніне хайығ айландырарға кирек.
- Амғы туста паалағҷаа хайда ӱгреніп аларға чарир?
- Паалағӌаа онлайн ӱгренер оңдай пар. Кӧзідімге, Москвадағы паалағ институдында, Синергия университетте. Амғы туста паалағӌаа кӧп университет ӱгретче. Че ӱгренчетсе паза тоғынза, сиргек поларға кирек. Улуғ компанияларның, кізілернің ис-пайын паалирға кирек нооза. Мындағ профессияны алған кізілерге улуғ городтарзар тоғынарға парарға чӧп пирерӌікпін. Москва ибіре орныхчатхан кічіг городтарда паалағӌылар чоғыл. Прай паалағ Москвада иділче.
Автор :
Чоохтасхан Оксана ЧЕЛТЫГМАШЕВА
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
| 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 |
| 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 |
| 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 |
| 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
