Хакас Республиканың
онлайн газетазы

ПАРЫСТАР ОСЧЕ - БЮДЖЕТ ПРОФИЦИТТІГ

22.06.2022
Хабарлар
Сан пиріс. Хакасиядағы экономист паза аналитик Евгений Мамаев республика бюджеді пу чылның 3 айына хайди толдырылғанынаңар салтарлар иткен

Хакасия бюджеді 2022 чылның январь - майы айларына хайди толдырылғанынаңар теестегі сан пиріс сыххан. Таныхтирға кирек, ӧнетін чаа операциязы иртчеткен туста пістің хазнадаң тоғыр экономика санкцияларын кирерінің нинҷе-де салғағы читкен. Санкцияларны киргеннернің сағызынаң олар Россияның экономиказын изелдірерге, производстволарын паза тоғыс орыннарын хызырарға, бюджет паза чуртағҷылар парыстарын тӧбін тӱзірерге кирек полғаннар. Бюджет хайди толдырылғанынаңар мының алнындағы сан пирістерні ӧнетін чаа операциязы алнындағы экономика тибірестерін чіли кӧрерге чарир полған полза, амды полған на сан пиріс наа экономиканы паза кирілген санкцияларның салтарларын чарытча. Хакасия бюджеді 2022 чылның 1 июньына хайди толдырылғанынаңар сан пирістің ӧӧн чардыхтарын таныхтирбыс:

1. Январь - май айлар тузына бюджеттің тиксі парыстары таңнастығ 26,1 миллиард салковайға читкен. Ол, 2021 чылнаң тиңнестірзе,12 миллиард салковайға алай 84,4 %-ке кӧп. Талас чох, ол Хакасияның прай тархынында теестегі рекорд! 2018 чылны кӧрзе, андада парыстарның тиксі сині (11,49 миллиард салковай) пӱӱлгі ӧзістең дее ас полған. Олох туста таныхтирға кирек, 2018 чылда январь - май ӱчӱн Худайнатовтаң НДФЛ-ңа пастағы тӧлег кірген - 1,77 миллиард салковай (тиксі 5,4 миллиард салковай). 2017 чылда бюджетсер кірген ахча сині, кӧрілчеткен тус аразына, 9,4 миллиард салковай полған. Хайди піс кӧрчебіс, ол тустаң сығара парыстар ӱс хати ӧс парғаннар. Чылдағы планны алза (43,66 миллиард салковай), бюджет толдырылғаны 59,8 % полча. Олох туста календарь тузы 41,7 %-ке ле ирткен.
2. Май айға, хаҷан санкциялар, кӱс алынып, хазнаның экономиказына иң улуғ ӱрег идерге кирек полғаннар, республика бюджедінің тиксі парыстары 7 миллиард салковайға чағын ӧс парғаннар. Ирткен чылның май айында бюджетсер хай-хай ас ахча кірген - 2,9 миллиард салковай. Хайди кӧрчебіс, сағам таңнастығ хоос пӱтче - кирілген санкциялар тузында Хакасия бюджедінің парыстары уғаа чапчаң ӧсче.
3. Оӧн ӧзіс бюджеттің пос парыстарына килісче - олар ікі хати артиинаң ӧс парғаннар. 2021 чылда пу кӧстегҷе кірген ахча 9,2 миллиард салковай полған полза, пӱӱл - 20,4 миллиард салковай. Озіс 11,2 миллиард салковайға.
4. Иң улуғ хозымны, алындағы чыллардағыох чіли, парысха налог тӧлеглері пиргеннер. Олар 13,5 миллиард салковай пол парғаннар, пір чыл мының алнында 3,2 миллиард салковай полған. Озіс 10,3 миллиард салковайға алай 4,2 хати! Мындағ таңнастығ ӧзістің сылтаа тилекей рыногындағы хара тасха паза алюминийге пааларда чазынча. Хара тас паазы (фьючерс API2) пір тонна ӱчӱн 315 доллар тудылча, сағам аның паазын тың тӱзіреріне сылтағлар чоғыл. Ікі чыл мының алнында, тізең, хара тас паазы 50 доллар полған. Паалар ӧзізі пір чыл мының алнында пасталған, 2021 чылның майында 80 доллардаң пасти. Санкциялар киргені Россияның хара тазын тилекей рыногынзар читіреріне сидіксіністер сығарған, анзы пааларны сах андох 250 - 300 долларға теере ӧскірген. Ол тустаң аның паазы пір синде тудылча.
5. Улуғ бизнестің парыстарынаң пасха, кічіг бизнестің ӧзізі ӧріндірче - УСН-ча (нииктелген налог системазы) тӧлеглер, ирткен чылнаң тиңнестірзе, 195 миллион салковайға ӧс парғаннар. Пӱӱл кірген ахча сині 628 миллион салковай полған, алындағы чылда - 432 миллион салковай. Январь -апрель тузына ирткен чылнаң пасхалалғаны 133 миллион салковай полған полза, май айға ла 62 миллион салковайға хоза ӧс парған. Анзы кічіг бизнес амғы оңдайларда хомай нимес тудынчатханын кӧзітче. Пасха сурығ - хай син пик тудыларлар мындағ киректер. Че пу сурыға тус ла нандырығ пирер.
6. Чахсы ӧзіс кӧзітчелер акцизтер дее - ирткен чылнаң тиңнестірзе, ӧзіс 343 миллион салковайға. Олох туста пастағы тӧрт ай тузына ӧзіс 205 миллион салковай полған. Хайди кӧрчебіс, май айға ӧзіс 140 миллионңа салковай полған. Талас чох, анзы кӧбізі дизельге паза бензинге паалар ӧскенінең палғалыстығ. Че ідӧк пивоға акцизтер ӧзізі пілдірче (+10,5 %).
7. Федеральнай бюджеттең кірген ахчаларҷа даа пілдірте ӧзіс полғанын таныхтирға чарир - олар 737 миллион салковайға ӧс парғаннар (+14,9 %), 2021 чылдағы 4,96 миллиард салковайдаң 2022 чылда 5,7 миллиард салковайға. Ол федеральнай кіннең тоғыс тӱзімніг апарылчатханын киречілепче.
8. Хорадығлар 17,1 миллиард салковай полған, анзы, ирткен чылнаң тиңнестірзе, 2,6 миллиард салковайға кӧп (+18,1 %). Андада хорадығлар 14,5 миллиард салковай полған. Чыл планын кӧрзе, хорадығлар 36,6 %-ке толдырыл парған.
9. Хазна алымынңа чыл пасталғанынаң ол алыспаан, аның сині 23,3 миллиард салковай.
10. Бюджет профициді (парыстар хорадығлардаң кӧп полғаны) 9 миллиард салковай пол парған. Олох туста май айда профицит 1,6 хати (3,36 миллиард салковайға) ӧс парған. Ол ахчаның чардығы ниме-ноо паза полызығлар аларына иділген контракттарны тӧлиріне артызылған, чардығы хазна алымын планңа чабарына парар. Че ас нимес чардығы резерв полып халча, хайзы чылның халғанҷы чардығында парыстар тӱссе, бюджет хорадығларын тӱзімніг толдырарға киректелер.
САЛТАРЛАР: теестегі бюджет рекордтары турғызылған, Хакасияның бюджет парыстарының ӧзізі чапчаң парчатханы кӧрінче, бюджетте улуғ профицит тӧстелген. Тилекейде хара тасха паза алюминийге пӧзік паалар тудылчатханда, парыстарның амғы сині хайраллалар тіп ухаанчылирға чарир, санкциялар пазызы улам хатығлалбаза. Итсе, амох кӧрінче - тилекейде Россияның энергоресурстарын алыстырчаң нимелер табылбинча, хысхыны, тізең, пірдеезі чох итпеен.



Автор : Тимнеен Альберт ТОЛМАШОВ
←
  
  
→
Пн Вт Ср Чт Пт Сб Вс
28 29 30 31 1 2 3
4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17
18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30 31

Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
Кӱн сомы