«ОТ ЫРЫ» ЧОННЫҢ КӦҢНІН КӦДІРЗІН!
16.06.2023
Хабарлар
Хакасияның культура министрі Светлана ОКОЛЬНИКОВА
«От ыры» фестивальның чиңісчізі, Туваның ырҷызы
Ай-кыс КЫРГЫСХА Гран-при читірче
Фестиваль. 10 – 12 июньда «От ыры» чоннар аразындағы алтынҷы фестиваль-марығ Хакас чирінде кӱӱлеп-суулап парыбысты
ААЛҶЫЛАР
«От ыры» фестиваль хазнабыстың ӧӧн ӱлӱкӱніне – Россия кӱніне – чарыдылча. Анда Россияның аймах регионнарының паза пасха хазналарның ырҷылары аралазадыр. Полғаны ла тӧреен тілінең пос чонының сарынын сыйлидыр. Тиктең нимес фестивальның тӧстегҷізі, Хакасияның чон артизі Герман Танбаев аны «От ыры» адап салған. Пу сынап уғаа чарых, чылығ, сіліг пайрам. Ағаа хоза, марығ хазыр, «ізіг» парча. Ӱлӱкӱнге прайзы хынча, аны чидікпин сахтапча. Ол кізі кӧңнін кӧдірче, ӧрініс сыйлапча, кӱс пирче.
«От ыры» фестивальның тархыны 1991 чылдаң пасталча. Пірсінде Ағбанның чиит ырҷылары постарының чайаачыларын город чуртағҷыларына кӧзіт пирерге сағыныбысханнар. Олар, Наа чылға сыйых идіп, махалығ концерт тимнебіскеннер. Чайаачы иир прайзының кӧңніне кірген. 1992 чылның июнь айында «От ыры» хакас эстрада сарыннарының пастағы марии республика синінде ирткен. 1994 чылда ол регионнар аразындағы фестивальға айлан парған. Іди Хакасиязар Бурятиядаң, Алтайдаң паза Тувадаң ырҷылар килгеннер. 2008 чылда фестивальда Россия регионнарының на нимес, че ідӧк пасха хазналарның марығҷылары араласханнар. Аннаң сығара фестиваль чардыхтарға чарылча. Пастап республика синінде, анаң тиксі Россия синінде, соонаң чоннар аразындағы синде иртче. Аннаңар ыраххы тоғызон чылларда тӧреен фестиваль пӱӱл чоннар аразындағы синде алтынҷы хати иртірілді.
Пӱӱл «От ыры» улам алғым таныхталды. Хакас чирінде Туваның, Тағлығ Алтайның, Кыргызстанның, Крымның, Азербайджанның, Белоруссияның, Казахстанның, Хыдаттың, Моол чирінің ырҷылары чыылыс парғаннар. Амды ізестіг чоохтирға чарир, иң чахсы артисттер, сценада сарнап, пӧзік сыйыхха турызар.
Пасха хазналардағы паза регионнардағы араласчылар Хакасиязар азынада киліп пастааннар. 9 июньда оларға Л.Р.Кызласовтың адынаң Хакас чир-суғ ӱгренҷең музейні паза Ирт тағдағы мемориал комплексін кӧзіткеннер. Анаң иирде Ағбандағы Преображенскай паркта флешмоб ирткен. Анда «От ыры» фестивальның марығҷылары Хакасияның ӧӧн городының чуртағҷыларына сарыннар сыйлааннар. Чылығ айас кӱнде улуғ фонтан хыринда флешмоб уғаа чахсы ирт парған.
10 июньда иртен С.П.Кадышевтің адынаң чон чайаачызы кінінде Хакасияның культура министрі Светлана Окольникова, фестивальның «пабазы» Герман Танбаев, жюри кізілері, марығҷылар паза хабарҷылар тоғасханнар. Герман Гаврилович прайзын таныстырған.
– Тыва Республиканың чон артизі Альберт Кувезин амғы «От ыры» фестивальның жюри кнезі полчатханына мин тың ӧрінчем. Ол сынап тилекей «чылтызы» полча. Аны прайзы таныпча. Ол прай кӧг сарыхтарын пілче, – марығҷыларны жюри кнезінең таныстырған Герман Танбаев.
– Пу Олимп ойыннары полбаза даа, че чиит ырҷыларның чӱреенде ол тирең іс артызар. Ырҷылар марыға хайдағ-да наа паза хайхастығ, че олох туста профессиональнай кӧзідіг тимнеп килгеннеріне ізенчебіс, – теен жюри кнезі Альберт Будачиевич.
Ідӧк жюриге кіргеннер: Крым паза Татарстан республикалар искусствозының саблығ деятельі Исмет Заатов, Белоруссияның Могилёвскай облазы филармониязының сцена узы Ольга Горничар, Тилекейдегі национальнай культуралар палғалыстарының Хыдаттағы ассоциациязының кізізі Чагдарсурун, Башкортостан Республика культуразының саблығ тоғынҷызы Ранис Алтынбаев, Хакасияның чон артизі Герман Танбаев, Хакасияның чон артизі, Алтай Республиканың саблығ артизі Артур Марлужоков.
Пӱӱл Хыдаттың кізілері пастағызын на жюриде одырдылар. Танысчатхан туста Чагдарсурунның чооғын тілбесчі тілбестеп турған.
– Мині жюри поларға хығырғаннарыңа ӧрінчем. Пістің делегация сірерге сыйыхтар ағылған. Пастағы сыйыхты фестивальның тӧстегҷізіне адапчабыс, ікінҷізін – марығны иртірчеткен кізілерге, – теен Чагдарсурун.
Анаң ол моол каллиграфиязынаң пазылған пічіктерні читірген. Анда «От ыры» пазылған. От тоозылбас-парбас чуртасты таныхтапча, аннаңар марығның ады килістіре. Ідӧк пічікте Хыдаттаң килген делегацияның аттары пазыл парған.
Мындағ аарлығ сыйыхты алып, Хакасияның культура министрі Светлана Окольникова піске «От ыры» фестивальның музейін тӧстирге кирек теен. Ідӧк башкортостандағылар сыйыхтар читіргеннер.
– Мин Хакас чирінде пастағызын на полчам. «От ыры» пістің Башкортостанда ідӧк сабланча. Мин фестивальның музейіне ідӧк cыйыхтар читір пирерге сағынчам. Хакастарның паза башкирлернің кип-азаа тӧӧй. Мына министр Светлана Анатольевнаа мин башкир джигитті сыйлапчам, Герман Гавриловичке – башкир хысты, – теен Башкортостан Республика культуразының саблығ тоғынҷызы Ранис Алтынбаев, анаң национальнай кип-азахтығ кӧклӧлерні читірген.
– Хакасияда мин пастағызын на нимес. Хаҷан-да «От ырында» араласхам, сарнаам. Прай араласчыларға оң ползын! – хозылған Белоруссияның абахай ырҷызы Ольга Горничар.
ТАЛЛАҒЛЫҒ ЧАРДЫХ
«От ыры» фестивальның таллағлығ чардығы 10 июньда С.П.Кадышевтің адынаң чон чайаачызы кінінің улуғ залында ирткен. Анда 16 ырҷы паза Тувадағы «Кошкун» этно-рок ӧме араласхан. Иирні апарғаннар «АРОН» арт-резиденцияның устағҷызы Алексей Торбастаев паза абахай хыс Мария Лукина. Cценазар марығҷылар сыхханда, залдағылар оларны ізіг айа сабызынаң удурлааннар.
– «От ыры» марығ олаңай нимес паза хайхастығ чол ирткен. Хакасия алтынҷы хати Азияны паза Европаны піріктірче. Отыс азыра чыл аразына марығ-фестиваль позының кибірлерін таптап салған, ол чағын нанҷылар таап алған. Прайзына чидіг алғапчам! – алғас сӧстерін читірген Хакасияның культура министрінің орынҷызы Лариса Киштеева.
Кӧрігҷілерге фойеде флаерлер читіргеннер. Анда араласчыларның аттары пазылых. Марығның таллағлығ чардығы ирт парза, кӧрігҷілерге кӧңнілеріне кірген ырҷының адын ол флаерде таныхтап саларға киректелген. Мындағ оңдайнаң иң кӧп ӱн чыып алған марығҷы «Кӧрігҷінің хынызы» сыйыхтың ээзі полыбызар.
Таллағлығ чардыхта араласчылар ікілер сарын сарнааннар. Сценазар пастағы марығҷы Казахстаннаң килген ырҷы Диас Каримжанов сыххан. Ол «Екі жирен» казах чон сарынын толдырған. Кӧӧлҷе cарналчатхан ырны истіп, жюридегілер постарының паалағларынаң ӱлескеннер. Чиит оол пастағы сарынынаң 51 балл чыып алған. Ікінҷі сарынны «Кім білген» адалған. Ағаа жюри 55 балл пирген.
Анаң Хакасияның чиит ырҷызы, абахай, ніске пилліг, ӧтіг ӱнніг Мария Сиротенко «Нымырт ағазы» сарыннаң сыххан. Пу ырның сӧстері паза кӧӧ – Саяна Собуровани. Марияның толдырғанын жюридегілер 48 баллға паалааннар. Хакас филармониязының ырҷызы ікінҷізін сценазар сыхханда, хакас чонның «Чазы» сарынын читірген. Анзына 54 балл пиргеннер.
– Аарлығ жюри, ноға сірернің паалағларың аразында иң тӧбін 8 балл полды? – сурған иирні апарчатхан Мария Лукина.
– Техника саринаң ниме-де читпинче, – нандырған 8 балл турғысхан жюри кізізі Чагдарсурун.
Ӱзінҷі марығҷы Моол чирінең полған. Ырҷы Тэгшээ Цэцэндэлгэр, «Хайр татсан бусгуй» абахай хыстаңар сарынны толдырып, 55 балл тоғынып алған. Ікінҷі сарыны ідӧк пос чоныни полған, ол «Дэлгэр найрын хоймор» адалған. Анзына жюри 57 балл турғысхан. Хомай нимезӧк.
Пістің чир-суғҷыбыс Алина Канзычакова Россия культуразының саблығ тоғынҷызы, Хакасия искусствозының саблығ деятельі Игорь Боргояковтың «Изеннер» кӧгліг сарынын ырлаан. Жюри ағаа 48 балл пирген. Ікінҷі сарыны «Пір сурығ» адалған, сӧстері паза кӧӧ Жанар Дугаловани. Ол 50 балл чыып алған.
– Исмет-бей, Сірер турғысхан 8 баллны чарыт пиріңер, – айланған жюризер Алексей Торбастаев.
– Ырҷының ӱнінің кӱзі кӧмес читпеен. Ағаа хоза, мин тӱрк чоннар хайди сарнапчатханнарын исчем. Ырҷы тоң хакас тілінең арығ сарнап полбаан, – нандырған Исмет Заатов.
Пазох пір чир-суғҷыбыс Александр Кобежиков «Харағай» хакас чонның сарынын толдырған. Жюринің паалаанынаң ағаа 54 балл пирілген. Ікінҷі «Чыллар табырах хайылча» сарын 55 баллға паалалған.
Анаң сценазар пазох Хакасияның ӱчӱн турысчатхан чиит оол Айат Канысов сыххан. Ол Мария Янгулованың «Журавлиный клич» амыр сарынын читірген. Айат 50 балл тоғынып алған. Ікінҷі «Хара суғ» хакас чонның сарынына 54 балл пирілген.
Чиит оолның соонаң Хакасияның алнын алған ырҷы Татьяна Балахчина. «Ӧскен чирім» сарынын (сӧcтері – чонни, кӧӧ – Андрей Медоности) 53 баллға паалааннар. Ікінҷі «Кӱзее» сарынға жюридегілер прайзы онар балл пирген, іди Татьяна Балахчина 60 балл чыып алған.
Чир-суғҷыбыс Анастасия Иптышева сарнапчатханда, аның сценадағы кӧзідиин «Шейк» теелбек ансамбльы чазаан. Абахай хыс «Чигірен чорға» табырах ырны толдырған, сӧстері – М.Кильчичаковти, кӧӧ – Г.Челбораковти. Ағаа 48 балл пиргеннер. Ікінҷі «Чирім тынызы» сарынны (сӧстері паза кӧӧ – А.Саможиковти) «Чон кӧглері» ансамбль чазаан. Іди чиит хыс 56 балл тоғынып алған.
Анаң сценазар пазох Хакасияның ырҷызы сыххан. Андрей Томочаков «Іҷенің ыры» амыр сарынны кӧглеен, сӧстері – Валентина Шулбаевани, кӧӧ – Георгий Челбораковти. Жюридегілер чиит оолға 48 ле балл санап пиргеннер. Ікінҷі «Чир-суум» (сӧстері – Мария Кызласовани, кӧӧ – Анна Бурнаковани) сарынны 53 баллға паалааннар.
– Ноға хакас ырҷыларға тӧбін баллар пирчелер? – залда сыбыхтастар истілген. Че марығ – ол марығ. Жюриде кӧг искусствозын ӧтіре пілчеткен устар одырчалар.
Крым Республиканың ырҷызы Реян ХЫРЫМ ХЫЗЫ
Крым Республикадаң килген аалҷыны кӧрігҷілер ізіг айа сабызынаң удурлааннар. Реян Хырым Хызы хакас тіліне «Хурағанах» тіп тілбестелчеткен Крымдағы татарлар сарынын читірген. Абахай марығҷы сценада, Хара талайдаң тигірзер кӧдірілчеткен хуу хус чіли, теелбек салыбыс турған. Сіліг сарыны ӱчӱн ол 58 балл тоғынып алған. Ікінҷі андағох хайхастығ «Есмам» сарынына 59 балл пиргеннер.
Анаң Азербайджаннаң килген ырҷы Рашад Мовсумов «Сары гелин» сарыннаң сыххан. Ағаа 48 балл пиргеннер, ікінҷі «Эй эзис анам Азербайджан» сарынына – 49 балл. Кыргызстанның ырҷызы Арслан Турсуналиев, «Алато» тағдаңар сарынны толдырып, 52 балл алып алған. Ікінҷі «Ата-журт» тӧреен чирінеңер сарынға 54 балл пиргеннер. Беларусь Республиканың марығҷызы Валерия Шепелевич «Спі, малы сакол» пизік ырын сыйлаан. Аның толдырғанын пӧзік 59 баллға паалааннар. «Чырвоная ружа» сарынына – 54 балл. Хонҷых Туваның «чылтызы» Ай-кыс Кыргыстың «Мажалыкта» сарынына жюри 58 балл пирген, «Овур хадып чыдыр-ла боор» сарынына – 58 балл.
Тағлығ Алтайдаң килген ырҷы Дергелей Санинаны Хакасиядағы чайаачылар хаҷанох таныпчалар. Ол Ағбандағы музыка колледжін тоосхан. Дергелей, чир-суғҷызы Сергей Санашкиннің cарынын толдырып, 55 балл чыып алған. Анаң Роман Саланхановтың «Алтайдын арғымағы» сарынын ырлаан. Анзына жюри 52 балл пирген.
Хыдаттаң килген ырҷы Сычин-туа, пос тілінең ырлап, пастағы сарыны ӱчӱн 58 балл тоғынып алған, ікінҷізінің – 57 балл.
Прайзының соонда сценазар Тува Республиканың «Кошкун» этно-рок ӧмезі сыныхтағ иртерге сыххан. Аның хоос устағҷызы Роберт Салчак полча. Пастап олар, «Дынгылдай» сарынны толдырып, 54 балл алып алғаннар, ікінҷі «Сывырыпса» сарын ӱчӱн – 58 балл.
«От ыры» фестивальның таллағлығ чардығы С.П.Кадышевтің адынаң чон чайаачызы кінінде тӧрт час парған. Жюринің cананыстары паза хазыр ӱзӱріглері соонаң марығның ӧӧн чардығына сых полбааннар: чир-суғҷыларыбыс Алина Канзычакова, Андрей Томочаков, Мария Сиротенко паза Азербайджанның ырҷызы Рашад Мовсумов.
ГРАН-ПРИ КЕМНИ?
«От ыры» фестивальның ӧӧн чардығы М.Ю.Лермонтовтың адынаң Орыс драма театрында Россия кӱнінде ирткен. Пеер кӧрігҷілер уламох кӧп чыылысхан. Сизінгенде, Хакасияның прай даа пулуңнарының чуртағҷылары килгеннер. Фестивальға кил полбааннары, тізең, РТС телеканалның кӧні эфирін кӧріп, хынған ырҷылары ӱчӱн «ағырғаннар».
Россия паза Хакасия гимннері ойнаан соонаң «От ыры» чоннар аразындағы алтынҷы фестиваль-марығны Хакасия пазы Валентин Коновалов асхан:
– «От ыры» фестиваль Россия кӱнінде иртірілчеткені уғаа танығлығ. Анзынаң пістің хазна аймах культуралығ, киртіністіг, кибірліг чоныбыс хада-пірге пик ынағласчатханыбысты прай тилекейге кӧзітче. Марығҷыларға пӧзік чайаачы чидіг паза кӧрігҷілернің кӧңнілері чахсы ползын тіп алғапчам! Ӱлӱкӱннең!
Фестивальда ырҷылар марығның таллағлығ чардығында толдырған сарыннарын ырлааннар. Че амды оларға Хакасияның «Иренек хан» этно-рок ӧмезі хозылған. Таллағлығ чардыхта пу ӧме аралас полбаан. Андада олар Салехардта ирткен «Душа тундры» этнофестивальда улуғ аалҷы полғаннар.
Театрның улуғ залында «От ыры» фестивальның ӧӧн чардығында ыр-сарын ікі час чайылған. Марығ хазыр парған. Залдағы чон «Браво!», «Молодцы!» тіп хысхырысчатханнар. Соонаң жюри салтар иткен.
«Ізеніс» ӧнетін сыйых паза 30 муң салковайлығ сертификат хырғыс ырҷы Арслан Турсуналиевке читірілген, «Чібек чол» ӧнетін сыйых паза 30 муң салковайлығ сертификат – моол ырҷы Тэгшээ Цэцэндэлгэрге. ІІІ степеньніг диплом паза 35 муң салковайлығ сертификат алтай ырҷы Дергелей Санинаа пирілген, ІІ степеньніг диплом паза 40 муң салковайлығ сертификат – хакас ырҷы Анастасия Иптышеваа, І степеньніг диплом паза 45 муң салковайлығ сертификат – хыдат ырҷы Сычин-туаға. ІІІ степеньніг Лауреат дипломын паза 50 муң салковайлығ сертификатты белорус ырҷы Валерия Шепелевич алған, ІІ степеньніг Лауреат дипломын паза 75 муң салковайлығ сертификатты – Крымдағы татар ырҷы Реян Хырым Хызы, І степеньніг Лауреат дипломын паза 150 муң салковайлығ сертификатты – «Иренек хан» этно-рок ӧме. Флаерде артысхан ӱн пиріс хоостыра «Кӧрігҷілер хынызы» сыйых паза 70 муң салковайлығ сертификат чир-суғҷыбыс Татьяна Балахчинаға пирілген.
– Піс чахсы кибір чуртасха кир салғабыс. Чыл сай 12 июньда – Россия кӱнінде – хакас сценазында хазнабыстың хыри-пазы чох пулуңнарынаң паза хырығ озаринаң килген аймах чонның сарыннарын исчебіс. Культураларны піріктіргені – ол пістің хазнаның илбек кӱзі. Іди хада пик ынағласчатхан ӱчӱн прайзына алғызым читірчем, – теен министр Светлана Окольникова.
Анаң «От ыры-2023» марығның чиңісчізінің ады пілдістіг пол парған. Гран-принің ээзі – Туваның абахай ырҷызы Ай-кыс Кыргыс! Ідӧк ағаа 250 муң салковайлығ сертификат пирілген.
Ай-кыс Кыргыс кічігдең сығара федеральнай марығларда араласча. Ол «Синяя птица» паза «Голос. Дети» тиксі Россия синіндегі марығларда турыстығ тудынған. Телевизорҷа аны прай хазна кӧрген. «Ты супер!» марығда, тізең, хызыҷах чир-суғҷызы Денберел Ооржакнаң чиңісчі полыбысханнар. Амғы «От ырында» ол частаң прайзынаң кічіг араласчы полған.
Сомнар Дина КАРАМЧАКОВАНИ
Автор :
Татьяна ТЮТЮБЕЕВА
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 27 | 28 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
| 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
| 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
| 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
| 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
