Узанҷаң пӧлии парына чӧпсінче
26.07.2023
Хабарлар
Кип-азах тікчең ус Елизавета Мишакова
ПОС КИРЕЕ: асчабыс, тилітчебіс, парыстанчабыс
Чайаачы ус. Асхыс аалда позына тоғыс таапчатхан Елизавета Мишакова ниикке чӧрҷең машина ээлеріне одырчыхтарны хакас хоостарнаң чазап пирче
Пу наада ус ипчінең танызып алғабыс. Ол Асхыс аалдағы чырғалда пӧлікті арендаа суурча. Узанҷаң пӧлікке кирек ниме-нооны чылларнаң алған, че ам даа хоза алҷаң тиріглер пар. Пу тусха теере Елизавета Сергеевна улуғ нимес киреен пос кӱзінең тилітче. Пістің хайиибысты, тізең, ол ниикке чӧрҷең машинаның одырчыхтарын хакас хоостарнаң чазапчатхан киреенең тартхан. Хайди наа сағыс тӧрееннеңер кип-азах паза пасха даа ниме-ноо тікчеткен уснаң чоохтазып алғабыс.
Чайаачы сӧбіре
Елизавета Пилтір аалда Кызычаковтарның сӧбірезінде тӧреен. Олған тузы андох ирткен. Аалдағох школаны тоосхан.
– Минің сӧбіремде прайзы тікчең: іҷем, пабам, ууҷам паза хыс туңмам, – чооғын пастаан Елизавета Сергеевна. – Аннаңар мин дее ол кирекке кічігдең хын парғам. Олған тузымда улуғларым узанған соонаң оох-теек ис кизектері хала парҷаң. Оларнаң мин кӧклӧлерімні тонандырҷаңмын. 1990 чылларда, тізең, сӧбіребіс ол кирекнең парыстанҷаң. Іҷемнең ууҷам садыға халаттар, иреннерге істіне кисчең кип-азах, тӧзек-частых тікчеңнер. Пабам унтыларны, маймахтарны паза тоннарны тікчең, іҷем унтыларны бисернең чазап пирҷең.
Амды Елизаветаның палалары чайаачы тоғысты таллап алғаннар: оолғы ағас киртчең усха ӱгренче, хызы – архитекторға.
Кип-азах тікчең ус
Школа тоозып, кемге ӱгренерге кірерін сағынып, Елизавета пастап кулинар-кондитерге ӱгренерге чараттыр. Чиис тимнирге хынҷаңох нооза, че кір полбаанда, пічіктерін кип-азах пысчаң паза тікчең усха ӱгренерге пирібістір.
Чиит хыстың ӱгредии ниик парған. Училищені тоосхан соонаң Ағбан городта ательезер тоғысха кірген, че, чал ахчазы тӧбіннеңер, анда ӱр тудылбаан. Рыноксар садығҷы поларға сығыбысхан, олох туста хынған киреенең айғас турҷаң.
– Мин позыма кип-азах тікчең машинкаҷах садызып алғам. Садығ аразында хоза чахығлар толдырарға маңнанҷаңмын, – сағысха кирче чиит тузын Елизавета. – Идінҷектер cӧгіл парған кип-азахты иптирге ағыл пирҷеңнер: тоннарны, кӧгенектерні, ыстаннарны паза пасхазын. Мин оларны ипти тағырап пирҷеңмін.
Ирге парыбызып, Елизавета Сергеевна 2005 чылда Пилтір аалда ателье азып алған. Тӧрт чыл аалдағыларға кип-азах тікчең устың полызығларын читір турған. Хада хонғаны тоғыс хоостыра Камчатказар парарға чӧптес салғанда, сӧбірезін хада апарыбысхан. Олар Вилючинск городта чуртааннар.
– Мин, килгендӧк, олғаннарның чайаачы туразынзар хоосчы-модельер тоғызына кірібіскем, – тіпче ус ипчі. – Піс аймах костюмнар чайаҷаңмыс. Олар Россия паза чоннар аразындағы марығларға ызылҷаңнар. Іди мин чайаан кип-азах Москвазар, Туниссер, Чехиязар, Германиязар ызылған. Тоғызым кӧңніме тың кірген. Олаңай ла халат алай ыстан тігерге хынығ нимес, пайрам-тойларға кӧгенектер, костюмнар тимнирі кӧңніме кірче. Хакасиязар айланарға чаратханымда, олғаннарның чайаачы туразынаң позыдарға хынмааннар.
Чир-суубыссар айланғанда, Елизавета Сергеевна пазох ателье азарға пӧгінген. Ол, прай кӱзін салып, сағызын чуртасха киріп пастаан. Идінҷек чіли санға турып, Асхыстағы чырғалда кип-азах садып пастаан. Чуртағҷылар, тізең, аның ус холлығ полчатханын пілгеннер, ідӧк ле чахығларнаң айлан турҷаңнар. Полиция формазын чахсы иптеп пілҷең. Ол киректі аннаң артых итчеткен кізі Асхыс ибіре чох полған.
Нымзах мебельні нааҷылап
Че чуртас Елизаветаны айабин турған. Позының «сыйыхтарын» хапчығазынаң кинетін не сығар килҷең. Іди ус ипчее Ағбанда даа, Хызылчарда даа тоғын чӧрерге киліскен. Че хайдар чуртас аны ағылбазын, хынған киреене ле урун парҷаң.
– Хызылчарзар вахтанаң гувернантка поларға парғам, – сағысха кирче чуртазының оой нимес тустарын ус ипчі. – Пірдең, мин городсар пір ле пічіктіг килгем. Паспорттығ ла. Килгенде, пастых миннең сурчатпас па: «Хайди мин сірерні тоғысха аларбын? Ӱгредииңер пар ба? Имнег сыныхтаан ирткезер бе?» Кирек пазын чарыт пиргенімде, кип-азах тікчең ус полчатханымны піліп, ол мині, ікі неделя тоғындырып алып, Хакасиязар пасха пічіктеріме ызыбысхан. Кип-азах тікчең усха аларға молҷаан. Іди мин анда кимелер, катерлер, яхталар одырчыхтарын нааҷылирға ӱгреніп алғам.
Тоғызына чӧпсінҷең, аннаңар даа ол анда 2017-2018 чылларда устағ-пастағнаң пілізізіп тоғынған. Анаң Елизавета Хакасиязар айланча. Ағбанда тохтап, наа тоғысха кірче. Одырчыхтарға ис тартарға ӱгреніп алғанда, мебель фабриказынзар тоғысха кірібіскен. Анда пу кирекнең уламох чахсы танызып алған. Аннаң пасха, ол гостиницаларның чахығларын толдырҷаң.
Узанҷаң пӧлии
2020 чылда Елизавета Пилтір аалзар айланча. Посха тоғыс таапчатхан чіли санға турып, кип-азах тігерге орын тілеп пастаан. Иң килістіре орын Асхыстағы чырғал істінде полчатпас па. Амды ӱзінҷі чылы ол узанҷаң пӧлиинде істен парча. Пӧлікте пысчаң паза тікчең чалбах столлар турча, оох-теек ниме-ноо витриналары пар. Пір стенее толдыра тасхахтар иділтір. Паза пір стене тӧзінде тимде тюль-шторалар ілінчелер. Тоғыс тиріглерін кӧргенде, хайдағ ла машинкалар турбинча.
– 22 класстығ промышленность машинказын пабам пирген, – таныхтаан ус ипчі. – Пу Подольскта сығарылған иргі машинка – ууҷамни. Мин аннаң тігерге хынчам. Ӱр ниместе наа промышленность машинказын садызып алғам. Ол халын истернең тоғынарға кӧрілген. Аннаң пасха, пастағы ательемнең халған олаңай тікчең машинка паза оверлок. Олар миннең хада Камчаткаа теере чӧргеннер.
Тікчең узын тилідіп, Елизавета Мишакова пӱӱнгі кӱнде азахта пик турчатханын паза амғы чуртазына чӧпсінчеткенін таныхтаан. Тоғыс читче: ол кип-азахты тігерге, хызырарға паза нааҷылирға алча, нымзах мебельнің изін нааҷылапча, шторалар тікче паза ниикке чӧрҷең машиналарның одырчыхтарын хакас хоостарнаң чазапча. Халғанҷы ікі кирек удур-тӧдір пик палғалыстығ тиирге чарир.
Хакас хоостығ одырчыхтар
Ниикке чӧрҷең машиналарның одырчыхтарын хоостарнаң чазапчатханын казахтардаң кӧріп алған. Олар андағ чехолларны сығарчалар.
– Мин дее одырчыхтарны іди чазап кӧрерге сағынчам тіп чарадыбысхам, – чоохтапча Елизавета Сергеевна. – Таксинең айғасчатхан танызым ниикке чӧрҷең машиназының кирек чох одырчығын пос кӧңнінең, соонаң айландыр пирерзің тіп, пирібіскен. Мин аның иргі изін хыйа алыбысхам. Наа исте одырчыхтың пилінде хакас хоосты, арған теердең пызып, тігібіскем, анаң прай чардыхтарны піріктірібіскем. Тимде одырчых узанҷаң пӧлікте турча, айланған кізілер анда одырчалар.
Пірcінде чиит ирен, ниме-де тіктірерге кіргенде, хакас хоостарнаң чазалған одырчыхты кӧр салған. Ол ағаа тың чапсаан паза сах андох машиназындағы одырчыхтарны ідӧк чазап пирер сурыныснаң айланған. Елизавета Сергеевна пу кирекке хынып чапсынған. Чазалған одырчыхтарын чиит ирен социальнай сетьтерзер сығар салтыр паза ус ипчінің страницаларына ссылка пир салтыр.
– Мин ол туста соцсетьтернең тың на чахсы тузаланмаҷаңмын, сом даа сығар полбаҷаңмын, – хатхырча ипчі. – Аннаңар ол мині Интернетте сабландырыбысхан тиирге чарир. Кізілер сығдырат сыхханнар, одырчыхтарын хакас хоостарнаң чазап пирер сурыныснаң айланып. Пола-пола мині соцсетьтерзер сомнар сығарарға ӱгрет салғаннар. Ам чапсых тоғыстарымны позымның страницаларымда сығар салчам.
Турциядаң ызылған истер
Нымзах мебельнең тӧреміл тоғынчатхан ус истернең ідӧк чахсы таныс: нааҷылирға ӧнетін кӧрілген истерні аларға киректелче. Ағаа хоза, ус ипчі, андар айланчатханнарның хорадығларын ӱзӱрлир пӧгіннең, мебель истерінең пасха, штораға кӧрілген истернең тузалан турҷаң. Кізілерге ӧӧні – cіліг паза пик ле ползын. Аннаңар Мишаковазар айланчатхан чуртағҷыларның ол даа, пу даа истерні таллап алҷаң оңдай пар.
– Штора-тюль тігерінең мин айғаспасчыхпын даа, сынап истер мебельге паза одырчыхтарға чарабаан ползалар, – таныхтаан ус ипчі. – Мебельге истернің чалбағы сала хысха паза пір метр паазы пӧзік. Штора истерінің чалбағы – 2 метр 80 сантиметр, паазы даа ниик.
Наа кирекнең айғазып пастаанда, истер уламох кирексіністе полыбысханнар. Аннаңар ол истерні сығарчатхан пірігістернең кӧні тоғынчатхан кізілер киректелген. Оларны Елизавета Сергеевна соцсетьтерде таап алған. Хызылчардағыларнаң хада иптіг тоғын парча. Че истерні тілепчеткен кізее ол сурығнаң айғасчатхан кізілернің паза ӧмелернің страницалары тӧреміл учурапчатпас па. Интернет іди салыл парған нооза. Іди ол пірcінде Турциядағы фабриканың кізізіне тоғас парған. Истерні кӧріп, саңай хыныбысхан. Ағаа хоза, паазы даа пӧзік полбаан. Іди ол пасха хан чиріндегі фабрикадаң истерні чахирға чаратхан.
– Банксар парғанымда, кассирлер истер ӱчӱн ахчаны алар кізіні матап сыныхтааннар паза миннең хайдағ пӧгіннең ол син ахчаны ысчазар тіп сурғаннар. Прай чарыт пиргем. Ахча ызыл парған. Істімде, тізең, ікінҷілес тӧреен: «Пу кізі мині алаахтыр салза чи?» Пір ай иртті – ол кізідең сағба чоғыл, ікінҷі айы парча – сымзырых. Сағынчам, кирек хомай, сынап таа кӱҷӱрге урунғанға тӧӧйбін. Че ікі ай ирткенде, мағаа таныс нимес номер сығдыратхан. Москвадаң. Чахаан нимелерні Москвадаң Хакасиязар ызарға транспорт полызығлары ӱчӱн нинҷе-де муң тӧлеп пирерге кирек тееннер. Сағынчам, чӱс муң азыра салковай пир салғанда, пу нинҷе-де муң салковайны айастығ даа нимес. Тӧлебіскем. Пірее неделя ирт парғанда, транспорт компаниязынаң таарлағны алып аларға чарир тіп сығдыратханнар. Сала маңзыри Ағбанзар ойлатхам. Хада пірдеезін дее албаам. Килзем, килкім не хаптар. Тоғынҷылар оларны машинама таарлап пиргеннер. Асхыссар килгенде, піc, оларны азып, истерні рулоннарнаң тазаабыс. Ӧрінгенім пу чир полбаан! – чарытхан чігленістіг кирекке кіргенін Елизавета Сергеевна.
Турциядаң килген истердең тюль-шторалар тігілген, олар ам даа садығда пар. Чардығы мебельні паза машина одырчыхтарын нааҷылирына паза чазирына парыбысхан.
Тоғыс тузы паза наа сағыстар
Елизавета Мишакованың прай киректерін санға алып, хайди оларны толдырарға тус таапчатханына чапсып, анзын кӧні сурғам.
– Неделя пасталчатса, мин оох-теек тоғыстарнаң айғасчам. Чуртағҷылар андада ӧткін хайынчалар, итчең паза чахыҷаң сурығларнаң удаа айланчалар. Кізілер дее анзын пілчелер, – нандырған суриима Елизавета Сергеевна. – Неделяның халғанҷы кӱннерінде – пятницада, чечіме кӱнде, пірееде позырахта даа – мин машина одырчыхтарын хакас хоостығ истернең тартчам. Андада чырғалда сала амыр полча, узанҷаң пӧліксер кізі дее тың кірбинче. Чахығлар кӧп полза, іҷем полысча. Мин хакас хоостарны, тимнеп, иске прай хаптыр пирчем паза Ағбанзар ызыбысчам. Ол, тік пиріп, истерні Асхыссар нандыра ыс пирче. Мағаа аны одырчыхха ла тартыбызарға халча.
Ус ипчінің ам даа толбаан сағыстары пар. Оларның пірcі – чібекнең хоостапчатхан машинка алып алары. Чуртағҷылар, машина одырчыхтарын арған теердең тігілген хоостарнаң чазирынаң пасха, машинкада чібекнең хоостап турған полза, чахсы поларҷых тіп удаа айланчаттырлар. Улуғ нимес пос киреен тӧстир ӱчӱн Елизавета Мишакова кӧп сидікcіністі тобырған, че сағызын чуртасха киріп алған. Тус, тізең, парча. Кемге дее ол аарлығ пілдірче. Елизавета Сергеевнаа пу чыллар аразына, алтынзар учуғып, кӧдіріліп, тус тикке парғанға тӧӧй. Че пӱӱнгі чуртазына ипчі чӧпсінче.
– Иң аарлығ кізілерім – минің палаларым, оларның ӱлӱзі, талааны ла ползын, чайаачы кӧңнілері пар, – таныхтапча іҷе.
Ізенербіс, Елизавета Мишакованың кирее тӱзімніг парар, мыннаң мындар алғып ла одырар.
Сом авторни
Автор :
Наталья Сюптерекова
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 27 | 28 | 29 | 30 | 1 | 2 | 3 |
| 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
| 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
| 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
| 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
