Хакасия позын хазнада турыстыра кӧзітче
02.08.2023
Хабарлар
Хакасия пазының орынҷызы Михаил Побызаков
Азых чоохтазығ. Хакасия пазының социальнай сурығларҷа орынҷызы Михаил Побызаков интервью пирген
– Михаил Анатольевич, Сірер Хакасия пазының орынҷызы полып пір чылға чағын тоғын парирзар. Сірер айғасчатхан сурығлар саны уғаа кӧп. Пастирбыс ағырсымнығдаң – хазых хайраллирынаң. Имҷілер чидіспинчеткені – кӧп регионның сурии. Пу сурығны пӧгерінде Хакасияның правительствозы халғанҷы чылда хайдағ тоғыс апарған? Хайди ол тоғысты паалапчазар?
– 2022 чылда Хакасия правительствозы хоза хабазығлар кирген, оларны алчатханнар саны алғыдылған. Имҷілерге тӧлеглер сині кӧдірілген, аалларҷа чӧріп тоғынчатханнарға хоза тӧлеглер кирілген, декрет отпускынаң ирте сыххан ӱчӱн ідӧк. Кӧстегліг тимненіс хоостыра ӱгренчеткен студенттер саны чыл сай ӧсче, алынҷа имнег специальностьтарынҷа студенттерге стипендияа хоза тӧлег ікі хати ӧс парған.
Хакасия правительствозы имҷілерге чурт пирер сурығны пӧкче. 2022 чылда республиказар килчеткен имҷілерге чурт садызар регион программазы тоғынып пастаан, 100 миллион салковай позыдылған, 30 азыра квартира садызылған. 2023 чылда пу кӧcтеге 173 миллион салковай кӧріл парған. Наа чурт программазы сылтаанда піс имҷілерні Хакасияда артысчабыс. Республикада 10 чыл тоғынған соонаң олар чуртха приватизация идіп аларлар.
Пӱӱл мобильнай комплекстернің имҷілеріне ай сай хоза тӧлеглер пирілче, 50 муң кізее теере саннығ муниципалитеттерде табырах имнег полызиин пирчеткен специалисттерге пирілчеткен тӧлеглер сині кӧдірілген. Хакасияда республика бюджедінең хирургтарға, анестезиологтарға паза акушер-гинекологтарға тӧлег сині 2 миллион салковайға тиңнелче. Ам имҷілерге прай хабазығларның 13 кӧрімі пирілче. Хакасия правительствозының тоғызы сылтаанда пістің регионнаң парчатхан имҷілер саны хызырылча. Хакасияның хазна имнег учреждениелерінзер пӧзік имнег ӱгредігліг 140 специалист тоғысха кіріп алған. 2022 чылда республиканың учреждениелерінзер 2021 чылдағызынаң 25 специалист кӧп тоғысха кірген.
– Улуғ имнег пӱдіріглерін кӧрібізербіс, ол санда олғаннар хазиин хайраллирын. Олғаннар – Хакасияның таңдағызы нооза, оларның хазии улуғларның холында. Пу кӧстегҷе правительствоның хайдағ чидіглері пар?
– Чон хазиин хайраллиры, имнег полызиин пӧзік синде пирері Хакасия правительствозының ӧӧн тоғызының пірсі полча. Наа имнег объекттерін пӱдіреріне чылдаң чылға федеральнай ахча кӧптең кӧпке тартылча, позыбыс таа кӧп ахча ағаа позытчабыс. 2022 чылдағы иң улуғ объекттер: онкодиспансернің ӱр сағаан радиология корпузы пӱдіріл парды (ағаа 1 миллиард азыра салковай хорадылған). Ол Хакасияның чуртағҷыларына ла полызар кін нимес, ідӧк хонҷыхтарыбыс Хызылчар крайына паза Туваға полызар.
Пылтыр Асхыста сменада 200 кізі иртер олған поликлиниказы пӱдіріліп пастаан. Анда тоғыстар тоозыл парирлар. 2024 чылда сентябрьда объект пӱдіріл парар. Ағаа тиксі 400 миллион салковай позыдылча. Пӱӱл андағ ікі поликлиника пӱдіріліп пастаан – Ағбанда (Арбан микрорайон) паза Харатаста. Полғанына ла 490-ар азыра миллион салковай позыдылча.
Республиканың олған имнег туразының ӱс корпузында тиксі тыхтағ тоғыстары апарылча, анда ідӧк компьютер томографын турғызар орын полар. Ол Хакасияның палаларына пӧзік технологиялығ имнег полызиин пирерін алғыдар, палаларға анда истіг полар. Пу проекттің паазы 790 миллион салковайға тиңнелче. Прай адалған мероприятиелер чуртасха кирілзе, олғаннарның хазии чахсы хайраллалар.
– Хазых хайраллирының пастағы полызығ пирҷең чардығын нааҷылир программа чуртасха хайди кирілче? Пір чыл аразына правительство хайдағ тоғыс апарған?
– Федеральнай паза регион программаларынҷа 2022 чылда республиканың аалларында 5 амбулатория, 4 ФАП паза 7 фельдшер пункты пӱдірілген. 13 имнег организациязы пӱдіріл парған, лицензия алып, чонға имнег полызиин пирче. Пӱӱл ыраххы аалларда 7 объект пӱдір салары кӧрілче.
2022 чылда прай ФАП-тар тоғызын узаратханнар, оларға аар-пеер чӧрҷең 8 пункт хозылған, олар 100-тең асхынах кізі чуртапчатхан аалларда имнег полызиин пирчелер. 5 чыл аразына 26 наа объект пӱдіріл парған (7 – тиксі пӱдірілген, 12 модульнай амбулатория паза ФАП), 81 – тиксі тыхталған. Хакасияның правительствозы улуғ хайығ айландырча имнег учреждениелерінің оборудованиезін паза техниказын нааҷылирына. Участковай имнег тураларының паза амбулаторияларның автопаркын кӧп хосчабыс: 2022-2023 чылларда имнег организацияларына 72 транспорт алылған, ол санда 21 табырах имнег полызииның «В» класстығ автомобильі.
– Сірер, регион пазының орынҷызы полып, ӱгредіг ӱчӱн нандырығлығ полчазар. Халғанҷы туста хайдағ чидіглерні таныхтирҷыхсар пу сферада?
– Хакасия правительствозы ӱгретчілерге хабазар оңдайларны кӧӧлҷе пирче. Хакасия пазының пастаанҷа аалзар тоғынарға кӧс парыбысхан ӱгретчілерге квартира пирер программа позыдылған. Олар регион бюджеді ахчазына алылчалар. Пӱӱл 59 миллион салковайға 19 квартира садызып алары кӧрілче. Пазағы чылда ӱгретчілерге ипотекаҷа пастағы взнос тӧлирінҷе хабазығ пирер чарадығ алылған. Ідӧк ааллардағы ӱгретчілерге хоза тӧлег пирердеңер план тудылча. Хакасия правительствозы ӱгретчілернің алчатхан чал ахчазын гарантиялығ идер ӱчӱн турысча, окладтың паза хоза тӧлеглернің палғалызын алыстырар тоғыс узарадылар (2022 чылда ол палғалыс 50% полған, аны 70% алыстырары пӧгінде.
Ӱгредіг учреждениелерінзер чиит специалисттер кӧп килчеткені таныхталча: пылтыр школаларзар паза олған садтарынзар 354 чиит ӱгретчі килген. Оларның окладтарына хоза 30 – 50% тӧлег пирілче. «Земский учитель» программаҷа аалзар кӧскен ӱгретчілерге подъёмнай ахча тӧлелче. Пылтыр сентябрьдаң ӱгретчілернің чал ахчазында гарантиялығ тӧлег сині 20% хозылған. Анзы ӱгретчілернің сурыныстарынҷа иділген. Октябрьда муниципалитеттерге чал ахчазын тӧлиріне хоза ахча ысхабыс. Іди президенттің Указында кӧрілген кӧзідімнерге чидіп, аннаң ас парыбысхабыс. 2023 чылда піс школа тоғынҷыларына тӧлеглер пирер субвенцияны 1 миллиард 361 миллион салковайға хосхабыс алай 2022 чылдағы планға 27% кӧп (4 миллиард 356 миллион салковайдаң 6 миллиард 356 миллион салковайға теере).
Хакасиядағы ӱгретчілернің чал ахчазы синінеңер чоохтаза, пу кӧзідімҷе 2023 чылның пастағы ӱс айының салтарларынҷа пістің республика СФО-дағы ӱс лидер-регион санына кірче. 2022 чылда 13 ӱгредіг программазын чуртасха киреріне Хакасия 2021 чылдағызынаң 1,3 миллиардха кӧп ысхан (14,6 миллиард салковай). Пылтыр наа школалар Ағбанда паза Пирікчулда пӱдіріл парғаннар, хоза 1000 орыннығ школа Ағбанда пӱдірілче, андағох школа – Хубачарда паза 825 орыннығ школа – Асхыста. Наа олған садтары Новокурскта, Ширада, Харатаста паза Асхыс посёлокта азылғаннар, Ағбанда ӱс часха читкелек палаларға «Сыбыҷах» олған садына хоза блок пӱдірілген.
5 школа паза 11 спортзал тиксі тыхталған. Республика бюджеді ахчазынаң 2023 чылда 39 школаны тиксі тыхтирына 74 миллион салковай позыдылған паза 19 олған садына 40 миллион салковай. 9 школада спортзаллар тыхталча. 2019 чылдаң сығара Хакасияда 7 школа паза 17 олған сады пӱдірілген, чӱc азыра – тиксі тыхталған. 2022 чылда 11 школада «Ӧзіс орны» кабинеттерде оборудование турғызылған, 19 школада – саннығ ӱгредіг кіннері. Амды 61 «Ӧзіс орны» тоғынча, 120 школада – саннығ кіннер.
Техникумнарда паза колледжтерде 11 наа мастерской тӧстелген, «Альтаир» таланттығ палалар кінінде наа оборудование турғызылған. Хакасия пазының чахиинҷа школаларның паза студенттернің спорт клубтары тӧстелче. Амды 155 клуб тоғынча, 2019 чылда 25 спорт клубы полған. Школаларда автобустар паркы нааҷылалча, 2022 чылда хоза 23 транспорт алылған.
Хакасияның правительствозы ӧкіс палаларға чурт пирер теесті хызырар тоғыс апарча. Ӧӧркі Чӧптің депутаттары Хакасияның правительствозы пирген тӱзедіглерні алыбысханнар. Анда чоохталча: 23 часха чит парған чиит кізілер постары чурт алар оңдайны таллапчалар – ӧнетін чуртты найм чӧптезиинҷе алай ахчалығ сертификат пастыра. Пӱӱл ӧкіс палаларға 500 миллион салковайға 200 азыра квартира алылар.
– Ам даа пір нандырығлығ кӧстег – социальнай хабазығ. Cоциальнай политиканы чуртасха кирерінде хайдағ салтарларға килчезер?
– Хакасияда хазна полызиин кирексіпчеткен кізілерге, сӧбірелерге хабазар прай 60 азыра оңдай тоғынча. 200 муңҷа кізі аймах социальнай тӧлеглер алча. Олар прай тузында пирілчелер. Республиканың правительствозы улуғ тӧлге полызарына алынҷа хайығ салча: хабазығ программалар комплексі чуртасха кирілче, хоза оңдайлар пирілче. Іди Хакасия пазының пастаанҷа пӱӱл июльдаң сығара «чаа палаларына» ай сай 500-ер салковай пирілче. Федеральнай синде андағ закон чоғыл. 14 муң азыра кізее ай сай республика бюджедінең 7 миллион азыра салковай тӧлелче. Ідӧк 9 майға «чаа палаларына» тӧлег сині 1 муңнаң 1,5 муңа теере салковай хозылған (пу хабазығ 2019 чылдаң тоғынча).
2023 чылдаң улуғ тӧлге хабазар наа оңдай тоғын сыххан: 50, 60 паза 70 чыл хада чуртаанын таныхтапчатхан сӧбірелерге 10-ар муң салковай тӧлег пирілче паза 70 часха чит парған кізілернің чуртын тыхтирына тӧлег пирері кӧріл парған. Пӱӱл Хакасия пазының чарадиинҷа республиканың город-аалларынҷа улуғ частығлар пассажирлер тартчаң прай транспортнаң (таксидең пасхазында) тикке чӧрер праволығлар. Сӧбірелерге, хайзыларында 2023 чылда пала тӧреен, ыңааҷахха кирек ниме-ноо аларына сыйыхтығ сертификат пирілче. Пӱӱл республиканың іҷе капиталына 8,3% индексация иділген. Ідӧк читі паза аннаң даа кӧп пала ӧскірчеткен 23 кӧп палалығ сӧбіре автомобильлер алып алған. Олар республика бюджеді ахчазына алылчалар.
Социальнай контракт пастыра кізілерге полызар программа чуртасха кирілче. Піcтің чуртағҷылар постарының cоциальнай паза экономика проекттерін чуртасха кирерге полызығ алар оңдайнаң чахсы тузаланчалар. 2022 чылда 2040 чуртағҷы 266 миллион салковайға cоциальнай контракт идіп алған.
Республиканың кічіг паза ыраххы ааллары хайығ чох халбинчалар. Валентин Коноваловтың пастаанҷа 1 июльдаң мал тутчатхан кічіг паза ыраххы аалларның чуртағҷыларына тӧлеглерге 20% индексация иділген. Ағаа хоза, программада ам 300-ке теере кізіліг ааллар араласчалар, мының алнында 200-ке теере кізіліг полған. Компенсация алчатханнар саны хозыл парған.
– Пір чылға культура сферазы хайди алыс парды?
– 2022 чылда 8 культура-тынағ организациязы тиксі тыхталған, ікі аалда Культура туралары пӱдірілче. Федеральнай программаларда аралазып, пӱӱл 6 объект пӱдірілче: Алтай аймаандағы Алтай паза Новороссийскай аалларда, Таштып аймаандағы Ибіг аалда Культура туралары пӱдіріл парған, Хубачарда паза Асхыста олғаннарға паза чииттерге культура-ӱгредіг кіннерін, Сорығда культура тилізі кінін пӱдіріп пастапчалар.
2022 чылда Хакасия хазнаның 32 регионнарының пірсі полыбысхан, хайзыларында федерация хабазиинаң Креатив индустриялар школалары азылған. Ідӧк Хакас искусстволар колледжі азылған, анда культура учреждениелеріне кадрлар тимнепчелер. Хакасия пазының чахиинҷа республикада аарластығ наа аттар «Чон хайҷызы» паза «Чон нымахчызы» тӧстелген.
Кибірліг национальнай культураны, чон ремеслоларын хайраллирына паза тилідеріне хайығ салылча. Чыл сай пӧзік синде иртірчебіс Чыл пазын, Чир инені, Тун пайрамны, Ӱртӱн тойын. Анда прай муниципальнай пӱдістер, национальнай диаспоралар араласчалар.
Хакасияның паза ЛНР-ның аразында палғалыстар тыыпча. Январьда Хакасиязар Лугансктаң культура паза искусство хазна академиязының студенттері килгеннер. Олар «Зори здесь тихие» операның актёрлар труппазына кіргеннер. Толдыра кізіліг кӧзідіглер Ағбанда, Омскта, Томскта ирткеннер. Майда Хакасия ӧмелері гастрольнаң «Зори здесь тихие» операнаң Лугансктағы драма театрының cценазында полғаннар.
– Физическай культура паза спорт сферазына республикада ахча позыдары чылдаң чылға ӧсче. 2022 чылда ол 1,5 миллиард салковайға теере ӧс парған. Анҷа ахча позыдылғанның салтарларынаңар чоохтап пиріңер.
– Кізілернің хазиин хайраллир, чуртас синін узарадар пӧгінні Хакасияның правительствозы тиксі пӧкче, ол санда физическай культураны паза спорт системазын тилідіп. Ағаа алынҷа хайығ салылча. 2022 чылда спортсменнерге паза тренерлерге хабазар оңдайлар алғыдылған. Чиит тренерлерге республика бюджедінең тӧлеглер киріл парған. Cпорттың национальнай кӧрімнерін тилідердеңер закон алылған. Cпорт НКО-ларына гранттарнаң хабазығ пиріл сыххан. Муниципалитеттерге пірге проекттер тимнелген – кӱрес залы, стадион, спорт площадказы. 2023 чылда ол проекттерҷе город-аалларда объекттер пӱдірілер.
Хакасия пазының чахиинҷа Ағбанда «Республиканың шахмат туразы» азылған. Анда наа компьютер техниказы турғызылған, іди онлайн-турнирлер иртірерге чарир. Спорт кӱрезінҷе республика кіні тӧcтелген. 2022 чылда 17 cпорт объекті пӱдірілген, тыхталған, нааҷылалған.
Хакасия пазының чахиинҷа муниципалитеттерде август тоозылғанҷа «Спорт тузы» 11 спортплощадка турғызылар: 10х15 м площадкада тренажёрлар, мультиштанга, воркаутха комплекс. Ағаа регион бюджедінең 19 миллион азыра салковай позыдылар. Андағ ікілер площадка Асхыс, Ағбан пилтірі, Таштып аймахтарында паза Ағбанда, пірер Алтай, Орджоникидзе аймахтарында паза Нымырттығда турғызылар.
Чуртағҷылар спортха тартылчалар. 2022 чылда физкультуранаң паза спортнаң сыбыра айғасхан 261749 кізі (53,7%). Тиңнестірзе, 2021 чылда – 250782 кізі (50,2%), 2020 чылда – 241045 кізі (48,2%).
2022 чылда хазнадағы марығларда пістің спортсменнер 80 азыра чиңіс тутханнар паза сыйыхтығ орынға сыхханнар. Хакасияның спортсменнері чоннар аразындағы марығларда 35 хати сыйыхтығ орынға сыхханнар. Таңдағызынаңар сағынып, піс 2028 чылда «Азия палалары» чоннар аразындағы марығлар иртірерге план тутчабыс.
Социальнай блокча салтарларны пӱкӱлее кӧрзе, таныхтирға сағынчам, неделя сай видеоконференц палғалысча регионнардағы киректердеңер, федеральнай программаларда аралазардаңар, ахча хайди хорадылчатханнаңар чыылығлар иртірілче. Хазнада Хакасия кӧп кӧзідімҷе турыстыра кӧрінче.
Сом «Хакасия» газета сайтынаң
Автор :
Тимнеен Николай Султреков
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
| 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
| 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
| 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
| 29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
