Ізіктері хаҷан даа азых
18.08.2023
Хабарлар
Музей устағҷызы Елена Барашкова аалҷыларны хакас ас-тамаанаң таныстырча, амзаттырча
Культура. Таштыптағы чир-суғ ӱгренҷең музей аал чуртазында ӧткін араласча. Ыраххы чирлердең килген аалҷылар хайди даа анда пол килерге кӱстенчелер. Музей тоғызынаңар устағҷы Елена Барашкова чоохтап пирген
– Елена Васильевна, пу музей хайдағ чылдаң сығара тоғын парир?
– Музей 1996 чылда азылған. Ол совет тузында полған гостиница туразында орныххан. Ам анда чайаачы олғаннар кіні. 2008 чылның 12 июньынаң сығара музей амғы турада орныхча. Пу уғаа иргі тура, ол 1908 – 1913 чылларда пӱдірілген, мында церковно-приходской школа полҷаң. Аннаңар ол культура ис-пайы объектіне саналча. Совет тузында мында ідӧк иирде ӱгренҷең школа полҷаң, анаң 1979 чылға теере Культура туразы, піс пеер теелбектенерге килҷеңміс. Соонаң мында типография тоғынған. Василий Шулбаев Таштып аймаа пазы полчатханда, пу турада музей азыбызарға чарадығ алылған. Пір чыл мында пір дее ниме полбаан, тыхтағ тоғыстары апарылған, анаң Ынархас ӱлӱкӱніне удур музей азыбысханнар. Пічіктер хоостыра Таштыптағы чир-суғ ӱгренҷең музей 2009 чылдаң сығара тоғынып пастаан.
– Постарыңнаңар чоохтап пиріңер, Сірер музейнең нинҷе тус устап парирзар?
– Мында 2010 чылдаң сығара устағҷы полып тоғынчам. Алында совхозта профсоюз комитедінің кнезі полғам, сортоиспытательнай участокта тоғынғамох, пис чыл Ибігдегі аал чӧбінең устаам, 2002 – 2006 чылларда. Ікі пӧзік ӱгредіг алғам – юрист паза аал хонии киреенең палғалыстығ. Анзы мағаа чуртаста туза полча.
– Пӱӱл Сірер Тлаҷахтағы шорлар кінінҷе экскурсиялар иртір сыххазар, хайдаң андағ сағыс тӧреен?
– Шорлар кіні пӱдіриинің заказчигі музей полған, прай пічіктерні мин апарғам. Пылтыр оларны Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министерствозынзар пирібіскеннер. Кіннің директоры Надежда Ефимовна Карамашева полча. Піс аннаң хада кізілерні шорлар культуразынаң таныстырар пӧгіннең экскурсиялар иртірерге чарат салғабыс. 29 июльда полған чорыхта пістіңнер ле нимес, Хызылчарның, Пиинің, Асхыстың, Ағбанның чуртағҷылары араласханнар. Тлаҷахсар парчатханда, мин оларны иртчеткен ааллар тархынынаң таныстырғам – Таштып, Сығыртуп, Аңчул, Хызыл суғ, Чоғархы Таштып. Надежда Ефимовна шорлар кибірлерінеңер, чозахтарынаңар чоохтап пирген. Оларның Таштып аймаанда мындағ пірігістері пар: «Мустаг», «Талай суғ», «Хызыл суғ», «Чылтыс». Таштыптаң сығара парза, экскурсия 300 салковайға тур парча, ол чолға хорадығларны хада саназа. Сағынчам, кӧп нимес. Билеттерні Пушкин картазы хоостыра алып аларға чарир, олаңай оңдайнаң даа.
– Паза хайдағ наа оңдайлар музей тоғызында пар?
– Тоғынарға хынығ пол парған. Ам наа закон хоостыра піс музей тоғызын прай ВКонтакте соцсетьте кӧзітчебіс. Сомнарны сығар салчабыс, хысхаҷахти пас салчабыс ниме полғанын. Кӧзідімге алза, 12 августта Таштып аалның ӱлӱкӱнінде араласхабыс. Хакас иб оңдайынаң палатка істінде піс «Алтынай» ипчілерінең хада пос холынаң тимнеен ас-тамаанаң стол салыбысхабыс. Аалҷыларны потхынаң, талғаннаң, плинелернең, шаньгаларнаң, айраннаң сыйлаабыс. Посха йогурт идерге ӱгреткебіс, мындох чиистернің рецепттерін алып аларға чарир. Алғыстапчам прайзын, кем татхыннығ чиисті тимнирге полысхан. Таныхтабызарға сағынчам, Лариса Куюкова республика синінде иртірілчеткен «Алтын ас» ӱлӱкӱнде пір ле хатап нимес талған тимнепчеткеннер аразында чиңісчі пол парча. Зинаида Мамышеваның айраны «Айран сузы» марығда иң чахсы айран пол парған.
– Тоғыс кӧңніңерге кірче бе?
– Я, піс кізілерге тоғынчабыс, олар тархынны чахсы пілзіннер тіп. Чыл тооза пістің музейде аймах кӧзідіглер иртче, хайзыларын піс постарыбыс тимнепчебіс, пасхаларын Хакас национальнай чир-суғ ӱгренҷең музейдең ағылчалар. Республика, аймах синінде иртчеткен ӱлӱкӱннерде араласчабыс, чир-чайаанны хайраллаҷаң, чир-сууна хынҷаң, этнографическай мероприятиелерні иртірчебіс. Регион аразындағы хығырығларда араласчабыс – Кызласовскай, Мартьяновскай... Баландинаның хығырығларында пӱӱл мин, Ӱгретчі чылына чарыдып, Лидия Третьяковадаңар искірігнең сыххам, ол Таштыптағы пастағы школанаң устаан. Таштып аалның 255 чылына аал чӧбіне баннерлер тимнирге полысхабыс, иргі сомнарны таллап.
– Музейзер иргі нимелерні кӧп ағылчалар ба?
– Кӧп экспонат минің ағам Алексей Васильевич Тартыгашевти. Ӧӧнінде пос холынаң иткен нимелер, кӧзідімге, ағас изер. Пасха кізілер ағылчаларох, полған на нимені піс хазна каталогына кир салчабыс, санапчабыс. Кічігде ууҷам Арина Ивановна Тартыгашева піске, пала-пархаларына, алыптығ нымахтар чоохтаҷаң. Итсе, піди алып алза, піс, аалда чуртап, хакас чозах-кибірлері аразында ӧскебіс, хакас чонның ас-тамаан пызырарға ӱгренҷеңміс. Аннаңар пу тоғыста ол пілістер чахсы полысча, музей аалҷыларына талғаннаң ас-тамах тимнирінҷе мастер-класстар иртірчебіс, пасха нименең айғасчатхан устарны ідӧк ӱгредіг иртірерге хығырчабыс.
СӦС СОО: Мин Елена Васильевнаның сӧстерінең чарасчам. Музей алғым тоғынча, пос алынҷа нимес. Анзы соцсетьтер дее пастыра чахсы кӧрінче. Андар олған садының, школаларның палалары экскурсияа сыбыра килчелер. Улуғ кізілер, ідӧк пасха город-аалларның чуртағҷылары. Пай кӧзідіглерде мамонт сӧӧктерін, мының алнындағы чуртастың ниме-нооларын пос хараанаң кӧріп, Илбек Ада чаа тархынынаң, матырларынаң танызып аларға чарир. Музей тоғызын маңнаныстығ апарарға Елена Васильевнаа методист Ирина Анатольевна Кизесова паза кӧрігҷі Маргарита Петровна Кизесова полысчалар.
Сом авторни
Автор :
Тарина Бутонаева
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
| 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
| 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 |
| 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 |
| 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 1 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
