Ынархас чыллар арали тыыпча
29.09.2023
Хабарлар
Хакасия пазы Валентин Коновалов паза Хакасияның Ӧӧркі Чӧп кнезі Сергей Сокол кӧзідігнең танысчалар
Кӧзідіг проекті. Хакасиядағы Л.Р.Кызласовтың адынаң чир-суғ ӱгренҷең музейде «Донбасс – Россия: тархын паза амғы тус» уғаа чапсых, ӱгредігліг-чарыдығлығ кӧзідіг азылды
Тиксі Россия cинінде теести иртірілчеткен «Донбасс – Россия: тархын паза амғы тус» кӧзідігні пайрам кибірли азарында Хакасия пазы Валентин Коновалов паза Хакасияның Ӧӧркі Чӧп кнезі Сергей Сокол араласханнар. Мындағ танығлығ кӧзідігні кӧріп аларға ӱгренҷілер дее, чииттер дее, улуғлар даа кӧп чыылысхан. Ідӧк Украина чирінде парчатхан ӧнетін чаа операциязында араласчатхан махачылар полғаннар.
– Пу кӧзідігні Хакасияның полған на чуртағҷызы кӧріп аларға кирек. Мында чыылған материаллар ирткен чылларның палғалызын киречілепчелер. Піс Донбасснаң хаҷан даа хадабыс. Ирткен чыллары чох чонның таңдағызы чоғыл, – теен Валентин Олегович Коновалов, кӧзідігні кибірли асчатхан туста.
– Мин иң пастап Хакасияның чуртағҷыларын Украинада иртчеткен ӧнетін чаа операциязында араласчатхан чир-суғҷыларыбысха гуманитарнай полызығ пирчеткен ӱчӱн алынҷа алғыстирға сағынчам. Полған на посылка, чылығ пазылған пічіктер, палаларның хоостары чааҷыларыбыстың кӧңнін кӧдірчелер, – таныхтаан Хакасияның Ӧӧркі Чӧп кнезі, ӧнетін чаа операциязында позы араласхан Сергей Михайлович Сокол.
Пу кӧзідіг Донбассты азымахчы фашисттернің холынаң позытханынаң 80 чыл толчатханына чарыдылча. Че ол тархыны хоостыра 1722 чылдаң сығара пасталча. Андада Россияның ханы І Пётр Донда паза Воронеж губерниязында хара тас паза тимір рудазын тілир тоғыстар пастирдаңар чарадығ алыбысхан. 1764 чылда, тізең, ІІ Екатерина Новороссийскай губерния тӧстирдеңер чарадығ алған. Ол тусха Донбасстың чирлері ол губернияа кірчеткеннер.
ХІХ вектің ортын чылларында пу регион табырах тиліп пастабысхан. Пастағы шахталар, рудниктер, аймах-пасха заводтар тоғын сыхханнар, тимір чоллар пӱдіріліп пастааннар. 1787 чылда Россия империязында пастағызын на мында чонны санға алғаннар. Донбасс чирінде 1136361 кізі чуртапчатханы таныхталғаны кӧзіділче.
1930 чылларда Донбасста аныпчатхан хара тас парчан хазнаҷа тараҷаң. Чаа чыллары алнында мында хара тас аниры 3 хати ӧс парыбысхан. Донбасстың тоғысчылары социализм марииның аймах кӧрімнерінің пастағҷылары полыбыс турҷаңнар.
Илбек Ада чаа пасталыбысханда, Донецк облазының чуртағҷылары Чир-суубысты арачылирға кӧдірілгеннер. Донбасстың аймах предприятиелері хазнабыстың пасха-пасха пулуңнарынзар 11870 вагонға таарлалып ызылған, анда тоғынып пастааннар. Ӧӧніңде чаа тиріглерін сығарҷаңнар, ідӧк чон хониина кирек ниме-ноо тимнелҷең, улуғ туза ағылҷаң. Донецк облазы 700 кӱн ыырҷының холында полған. Че аның чуртағҷылары азымахчылардаң тоғыр кӱрезігні сыбыра апар турғаннар. Партизаннар отрядтары, подпольщиктер тиксі сабланҷаңнар. Мында Краснодонда тӧстелген «Чиит гвардия» подпольщиктер ӧмезі пасхазына маңат кӧзідім полҷаң.
2014 чылда февраль айда Украинада хазна ӱлгӱзі алыс парған. Националисттернің политиказынаң чараспинчатханын Донбасс чуртағҷылары искіргеннер. Сах андох олардаң тоғыр чаалазығ пасталыбысхан. 2014 чылда апрель айда Донецк паза Луганск областьтары постарын Чон республикалары полчатханнаңар чарлабысханнар, Россияа пірігерге пӧгін тутчатханнарын искіргеннер.
2022 чылда февральда Россия президенті В.В.Путин Украинада ӧнетін чаа операциязы пасталчатханнаңар чарадығ алыбысхан. Олох чыл сентябрь айда Донецк паза Луганск Чон республикаларында, Запорожье паза Херсон областьтарында референдумнар ирткеннер, пу адалған регионнар Россияның санына алылғаннар.
Чииттерге ирткен тус уғаа чапсых
Прай пу тархын чолын кӧзідіг тузында аймах-пасха саннар, хоостар, сомнар, карталар пастыра піліп аларға чарир. Таныхтирға кирек, пу халых-чарыдығлығ кӧзідіг пӱкӱлее Москвада Россияның культура министерствозының, халыхтар пірігістерінің тоғынҷылары кӱстенізі сылтаанда тимнелген.
Ағбанзар пу кӧзідіг «Хакас Республиканың чаада араласчатханнарның сӧбірелерінің комитеді» коммерческай нимес автоном организациязы сылтаанда читкен. Ол 20 октябрьға теере тоғынар.
Сомнар Альбина Чистогашевани
Автор :
Анатолий Султреков
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
