Прайзы пілерге кирек, хайда орныхча Хакасия паза Ағбан
20.10.2023
Хабарлар
Эдуард Хван 20 азыра чыл повар пол парир
Пӱӱн – чоннар аразындағы повар кӱні. Эдуард Хван хакас чонның кухнязын кӧдірердеңер сағыссырапча паза позы ол кирекке хозым итче
Эдуардтың пабазы – кореец, іҷезі – орыстар хызы. Чиит сӧбіре оолның іҷе-пабазынаң хада чуртаан, аннаңар ибде корей чонның на чиизін тимнеҷеңнер. Пірееде киліннері галушкалар паза пасха чиис тимнебісчеңӧк. Че оолах корей чонның ас-тамаана кӧнік парған, аннаңар наа орынзар килзе, пастағы, ікінҷі чиисті паза компотты турғыс пирзелер, ағаа тӧреміл ниме-де читпеҷең. Корей чонның столына аймах-пасха салаттар паза закускалар кӧп салылча. Пасха орында азыранчатса, ол чиис Эдуардха читпеҷең полтыр. Че оолах олған тузында повар поларынаңар сағынмаан даа.
– Мин 1995 чылда техническай институтты тоос салғам, – чарытча Эдуард Тимофеевич. – Анаң сӧбіремнең Краснодар крайынаң Москвазар кӧскем. Тоғыс тілеп пастаам. Мині корей ресторанынзар поварның полысчызына алып алғаннар. Пола-пола тоғыс кӧңніме кірген, мин аның «тадиин» піліп пастаам. Корей рестораны соонаң мин Новотельде (Шереметьево) тоғынғам. 2002 чылда мин шеф-повар полыбысхам.
2015 чылда Ағбан городта «Азия» бизнес-отель азылғанда, Эдуард Хванны отельні паза андағы ікі ресторанны азарға хығырғаннар. Рестораннарның позының кухнязы полған. Ол туста хакас чонның чіҷең нимезі тимнелбинчеткен.
– Мин национальнай республикада чуртапчатханда, ноға аалҷыларға хакас чонның чиизін тимнебинчеткенібістеңер сағыcха тӱзібіскем паза аннаң танызып пастаам. Че интернет мағаа уйан полысхан, анда хакас кухнязынаңар искіріг асхынах полған. Хакас таныстарым пос чонының чіҷең нимелерінеңер чоохтаҷаңнар. Кӧместең мин оларның тӧстелгенінеңер паза пӱдізінеңер чахсы піліп алғам, – таныхтапча «Food bar 114» ресторанның шеф-повары Эдуард Хван. – Мағаа Казановтағы «Кӧг» комплексте поларға талаан тӱскен. Андағы чіҷең ниме тимнеҷең ус ипчілер кӧп тузалығ искіріг пиргеннер. Ағаа тӧстеніп, піс хакас чон чиизін позыбыстың ресторанының менюзына киргебіс.
Чоохтирға кирек, ол чиис саңай чон кибірлерінҷе тимнелбинче. Че ӧӧн ас-тамах – хой иді, талған, нымырт, ӧріңме, хан – чиистің ӧзені полып халған.
– Мин, хакас чонның чиизін тимнеп, позымның «кӧрізім» хосхам. Ноға? Иң пастағызын, туристтер чочыбазын тіп. Олар чонның чиис оңдайларына кӧнік парыбызарға киректер. Кӧзідімге, ханны мында чіп алза, Казановсар парза, анда аны ікінҷілес чох чиир. Ӱгрені ідӧк. Прайзы ла істі-харыннығ ӱгрені хынып чібес. Аны амзап алза, ӱгре сынында татхыннығ паза тосхымнығ полчатханын турист оңарча. Іди мин хайдағ чиисті хайди орта тимнирін сизініп алғам, – тіпче Эдуард.
Че анзына ідӧк поварның опыды полысча. 20 азыра чыл пу тоғыста істеніп, чіҷең ниме тимнеҷең ус полған на ас-тамахха килісчеткен нимелерні пілче. Аннаңар Эдуард Хванның, хакас ас-тамаанаң «хамнап», аның тадиин хайраллап, республиканың аалҷыларына читірерінҷе кӱстенізі салтарлар пирче.
– Официанттар аалҷыларыбысха полған на чиистеңер сіліг чарыт пирчелер. Аны исте, туристтернің оларны чиирлері килерге кирек. Кӧзідімге, пістің менюда потхы пар. Ол ӧріңмедең, уннаң паза нымырхадаң тимнелче. Итсе, потхының татхынын піліп аларға сидік. Официант аалҷыларға аны ирге парчатхан хыс хоных хонар алнында тимнепчеткеннеңер чоохтапча. Хыс потхыны хайди тимнеп саларынаң оолның туған-чағыннары аның ибде хайди хайын поларын кӧрҷеңнер. Андағ кибір парынаңар истіп, аалҷылар потхыны хынып чахыпчалар. Салтарында оларға сіліг салылған хакас чиизін ағыл пирчелер.
Аалҷылар пастағы туста ханны аларға чочынҷаңнар. Айда пір хати чахыҷаң ползалар, амды айда 100-200 хати чахыпчалар! Піске тимде ханны ағылчатхан идінҷек пар. Ол аны уғаа чахсы тимнепче. Піске, аны пызырып, аалҷаа сіліг сал пирерге ле халча, – чарытча шеф-повар.
Ресторанда сертификаттығ ла ас-тамах тузаланылча. Ол саринаң пӧзік кирексініcтер турғызылған. Аннаңар читірілчеткен ас-тамахха улуғ хайығ айландырылча. Ханны даа алза, ол пастағы туста пірде хомай полҷаң полтыр, пірде – чахсы. Тоғына-тоғына, шеф-поварнаң ханны читірчеткен идінҷек пір синге чидіп алғаннар: ам хан кирек синде читірілче.
– Пістің полызиибыснаң, туристтер полызиинаң хан урчатхан идінҷек ідӧк пос киреен тилітче, – тіпче Эдуард. – Пола-пола хакас чонның ханы, ӱгрезі, талғаны республиканаң таныстырҷаң ӧӧн чиистері полыбызарлар. Туристтер дее ханны чиирге чочынмастар: пір орында чеен соонаң пасха орында чиирлер, тиңнестірерлер, паалағ пирерлер.
Пӱӱл Эдуард Хван ідӧк «Россияның гастрономия картазы» проектте араласхан. Аны проектте аралазарға Екатерина Шаповалова хығырған. Ол 2018 чылда тоғынып пастаан «Россияның гастрономия картазы» проекттің тӧстегҷізі полча. Проект араласчылары гастрономия туризмінде пос кӧңнінең сертификат алчалар. Мындағ оңдай Росстандартта санға алылған.
– Піcсер аймах проекттернең пір ле хати кил парбааннар, аннаңар мин пу проектке тың хайығ cалбаам, алындағы чіли тимненгебіс, че салтарында хомай нимес стол салыбыстырбыс, – сағысха кирче Эдуард. – Піске иртенгі азыралға хакас оңдайлығ стол саларға киректелген. Піc Хакасияда ӧсчеткен паза хакас чон чіпчеткен чиисті столға турғысхабыс: нымырт, талған, харағай торымынаң варенье паза даа пасха ас-тамахты. Иртенгі азыралға андағ стол саларын чуртасха кирер сағыс пар, че ол ниик полбас.
Екатерина пос чирінің, Россияның, кухнязы ӱчӱн «ағырча». Ағаа испан, италия чоннарының чиизі кирек чоғыл. Мин аннаң толдыразынаң чарасчам. Нимее піске пасха чоннарның чиизін хобырарға кирек? Піс Испанияда алай Италияда чуртапчабыс па? Чох. Хакасияда орыс паза кӧбізін хакас чиизі поларға кирек.
Пу проект соонаң Екатерина Шаповалова Эдуард Хванны Россия кӱніне удур Пасха хазна киректерінҷе министерствоның аалҷыларны удурлаҷаң туразында «Сибирь тадии» пайрамнығ приемда аралазарға хығырған. Анда Сибирьдегі 11 регион араласхан. Эдуард Хван пасха хазналарның паза Россиядағы аалҷыларны тустаан хооранаң, палых одынаң салатнаң паза талғаннаң конфеттернең сыйлаан. Че аалҷылар талғаннаң конфеттерні амзирға даа маңнанмааннар, оларны Владимир Путиннең Сергей Лавровха апарыбысханнар.
Талғаннаң хакас конфеттер: ах шоколадтаң тимнелген «уйаҷахха»
тоғылахталған конфеттер салылча.
Олар тиин хадынаң, мятадаң паза сахар пудразынаң сiлiглелчелер
– Анзы талғаннаң конфеттерні пӧзік синдегі пастыхтар пілчеткенін киречілепче. Туристтер дее нымырттаң талған тадиин піліп пастапчатханы мині ӧріндірче. Хакас чон пос культуразын, ол санда ас-тамаан хайраллирға паза тилідерге кӱстенче. Ас-тамах, тізең, регионнаң танысчаң ӧӧн оңдайы полча, – таныхтапча Эдуард Тимофеевич.
Ибдегі мал-хус иттерінең пасха, шеф-повар менюны аң идінең пайытча. Сертификаттығ сыын паза киик иттері читірілче.
– Хакас чонның тимнеҷең оңдайынҷа хой иді ӧріңмеде пызырылча. Уғаа татхыннығ киліс парча. Піс аны, тестода пызырып, сіліг салып читірчебіc. Аалҷы тестоны кизібіссе, аннаң ізіг оорнаң хада иттің татхыннығ чызы сабылча, – паза пір хакас чиизін хайди тимнепчеткенінеңер чоохтапча шеф-повар. – Чиис татхыннығ паза тосхымнығ поларға кирек. Піс хакас чіҷең нимелерін ідӧк тимнирге кӱстенчебіс. Кізі, ресторанзар килдім тіп, айахтағы пір харызах чииссер кӧріп одырбазын. Чиис, татхыннығ тимнеліп, сіліг салылып, аалҷаа читірілерге кирек. Татхыннығ азыранған соонаң аның кӧңні толзын. Ол позын алаахтырт салғанға санабасха кирек.
Сигіс чыл аразына Эдуард Хван Ағбанда илееде кізінең танызып алған, олар, ресторанзар татхыннығ чіп аларға килзелер, пірее наа чіҷең ниме сурчалар. Эдуард Тимофеевич оларның кӧбізін хакас чиистерін, сыын идінең алай хоорадаң салат чіп кӧрерге чӧптепче. Шеф-повар хайдағ даа чиисті чӧптезе, олар аны хынып чахыпчалар.
Хакастарның чіҷең культуразын кӧдіріп, Эдуард Хван, туристтер піcтің республиказар кил парзалар, хайди даа хакас кухнялығ рестораннарны тілирлеріне ізенче.
– Хайдағ пӧгіннең Хакасиязар кил парарға, Италия алай Испания ресторанынзар чиирге парарда? Пиццаны алай пастаны Москвадағы даа рестораннарда таап аларға чарир. Пойли, – кӧрізінең ӱлесче Эдуард Хван.
Хакасияда туризм экономиканың ӧӧн кӧстеглерінің пірcі полча. Халғанҷы туста гастрономия туризміне улуғ хайығ айландырылча. Республиказар чоныбыстың чіҷең нимезінеңер аймах кӧзідіглер суурарға телепроекттер кил парчалар. Чіҷең нименең палғалыстығ турист чоллары тимнелче.
– Минің кӧрізімнең, піс гастрономия туризмін тилідерінҷе пастағы ла хаалағлар итчебіс, – пос кӧрізін таныхтапча Эдуард Хван. – Анзына чахсы чӧлег полыбысхан тилекейдегі киректер. Россияның чуртағҷылары пос хазназынҷа чӧріп пастааннар. Россияны істезерге чуртас читпес. Мин позым аның кӧп городында пол килгем, пілчем, хайдағ пістің сіліг чирлер пар. Кидеркі саринда сіліг городтар орныхча, пу саринда – городтар улуғ нимес, ибіре пай паза уғаа сіліг чир-чайаан орныхча. Пеер айланзаң – чалбах чазылар, аар айланзаң – тағлар паза кӧк тайға.
Пӱӱнгі кӱнде Эдуард Хван Хакасиязар тиктең килбеенін оңарча. Чуртазында турғысхан пӧгіннерінзер хаалап, ол алнында ам даа улуғ чол сағыпчатханын кӧрче. Че ирткен чолынзар кӧріп, ол андағох чахсы салтарларны таныхтапча.
– Хакас таа полбазам, мағаа чонның чуртазынаң, тархынынаң танызарға уғаа хынығ, – тіпче ол. – Мин тиреңнең тирең істезіп пастапчам, анаң ол пілістернең наа чіҷең ниме пӱтче. Олох туста хада тоғынчатхан арғыстар позының тузазын ағылчалар. Шеф-повар – ол дирижёр, оркестр чох дирижёр – ол олаңай кізі. Мин устапчам, наа сағыстарымнаң ӱлесчем, полысчылар бригадазы оларны чуртасха кирерге хабасча. Аннаңар мин ӧмені хайраллап халарға кӱстенчем. Итсе, тымо тузында илееде повар тоғызын алыстырарға чаратхан. Ол туста кӧбізінің чуртасха кӧріcтері алысхан.
– Корей чоны пос ас-тамаан сабландырып алғаны кӧңніме кірче. Аннаңар хакас ас-тамаан андағох синде кӧрерім килче: талғаннаң конфеттер хайдағ тадылығ полчатханын тиксі Россиядағы чуртағҷылар пілзіннер. Олар ниме ол андағ тіп сурбасха киректер, ол хакастарның чиизі, Хакасияда иділчеткенін пілзіннер, – чооғын тоозып, таныхтаан Эдуард Хван.
Сомнар Альбина Чистогашевани паза авторни
Автор :
Наталья Сюптерекова
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 27 | 28 | 29 | 30 | 1 | 2 | 3 |
| 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
| 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
| 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
| 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
