Хакасиянаң таныстырып, чорыхчыларға аның сілиин кӧзітче
25.10.2023
Хабарлар
Хакасияның экономика тилізі министрінің орынҷызы Елена Кисуркина паза Виталий Торточаков лицензия алған туста
Туризм. Виталий Торточаков, экскурсиялар иртіріп, туристтерні пістің республиканың чапсых орыннарынҷа ал чӧрче
Тоғыс чазыттары
Виталий Торточаков – пӧзік устығ гид. Пу кирекнең ол 10 артиинаң чыл айғас парир. Итсе, экскурсияларны чир-суғҷыбыс студент тузындох иртіріп пастаан. 2009 чылдаң, тізең, пу аның ӧӧн тоғызы полча.
Виталий Анатольевичтің тӧреен-ӧскен чирі – Асхыс аймаандағы Казанов аал. Чайғы тузында чиит кізі аал хыринда орныхчатхан «Казановка» музейде тоғынҷаң. Аалҷыларға экскурсиялар иртірҷең, администратор полтырох. Іди гид тоғызына кӧнік парыбысхан. Ол чоохтапча:
– Позымны аймах сфераларда сынаам. Пастағы ӱгредиим хоостыра философ полчам. 2005 чылда Россияның чоннар ынархазының университедін тоосхам. Хысхаҷахти аны РУДН тіп адапчалар. Хакас хазна университедінде, ассистент полып, ӱс чыл философияны апарғам. Анзы мағаа асхынах пілдір парған, таң, хоза юристке ӱгреніп алғам. Юрист – кирек паза нандырығлығ тоғыс, че позымны анда таап полбаам. Мағаа экскурсиялар иртірерге хынығ ла полтыр. Олох туста таныхтирҷыхпын, законнар пілгені уғаа тузалығ. Праваларыңны арачылап поларзың.
Виталий Торточаков, хоных хонғанда, сӧбірезінең хада ікі чылҷа Шира аймаанда чуртаптыр. Анда чир-суғҷыбысты «Айдас» ӧменің устағҷызы Александр Антонович Колмаков позынзар тоғынарға хығырған. Ӧмедегілер туристтерні Шира паза Орджоникидзе аймахтарынҷа ал чӧрҷеңнер. Ӧӧн маршруттар полғаннар: Оңно тағлары, Ӧбекелер чолы, Тойымдағы тағ ойымы, Ивановскай кӧллер. Кӱс алынып алғанда, Виталий Анатольевич алынҷа тоғын сыххан. Чир-суғҷыбыс чооғын узаратча:
– Позыма тоғынғанда, сезонда ахча хомай нимес идіп алҷаңмын. Пір кӱнде он муң салковай сых парҷаң, че хорадығлар ідӧк улуғ полғаннар. Прай сурығларны чалғызан пӧкчеңмін: кізілерні тілирге, транспорт хоостыра чоохтазарға, экскурсиялар иртірерге. Маршруттар олох ла полған. Туристтерні хоза «Казановка» паза «Хуртуйах тас» музейлернең таныстырҷаңмын. Че Хакасияда экскурсияларнаң чылда нинҷе-де ле ай чуртирға чарир. Пасха туста пу индустрияда ахча тоғын полбассың. Ағаа хоза идінҷек, парызы чох таа полза, налогтарны тузында тӧлирге кирек. Чахсы сағынып, идінҷектең сығыбысхам, амды посха тоғыс таапчатхан полчам. Анда оңдайлар чахсы.
Ӱс чыл мының алнында чир-суғҷыбысты «Дискавери» ООО-зар тоғынарға хығырғаннар. Аннаң устапчалар Инна паза Андрей Поддубровскийлер. Ӧмедегілер аймах проекттер чуртасха кирчелер. Чорыхчыларға «Сойан мозаиказы», «Азияның кінінзер чорых», «Ызых Хакасия», «Хакасиядағы 8 хынығ чорых» паза пасха программалар кӧрілгеннер. Пылтыр компания тиксі Россияа саблан парған. «Дискаверинің» ӧмезі тимнеен «Сибирьдегі тынағ» проект национальнай маршруттар санына кирілген. Хакас гид чоохтапча:
– «Дискавериде» экскурсовод ла полчам. Мағаа группа пир салчалар, оларны чапсых орыннарҷа ал чӧрчем. Адалған объекттердең пасха, кізілерге ідӧк Оғлах тағны кӧзітчем, «Салбых чазының пурунғы кӱргеннері» музейде экскурсияларны директор Владимир Георгиевич Боргояков иртірче. Пірееде, кізі читпинчетсе, Ырғах-Тарғах тайғазында поларға килісче. Чал ахчазынаңар чоохтаза, мағаа чӧптезіг хоостыра турист сезонында полған на істенген кӱн ӱчӱн тӧлелче, хысхызын, тізең, оклад алчам.
Сизінгенде, полған на туристтің позының кирексіністері. Кем-де национальнай культуранаң танызып аларға харасча, ікінҷізі кӱс хосчаң чирлер тілепче. Минің иң хынчатхан орным – Оңно тағлары. Ноғадаңар? Пу маршрутты сидік тее, оой даа тіп полбассың. Кӧзідімге, Ӧбекелер чолын полған на кізі ирт полбас. Ідӧк туристтер Ырғах-Тарғах тайғазында сидіксінчелер.
Виталий Анатольевичтің таниинаң, халғанҷы ӱс чыл туристтер саны пілдірте хозыл парған. Мында Хакасия правительствозының хозымы улуғ. Гидтер чайғызын удаа тынағ кӱні чох тоғынчалар. Турист ӧмелері улуғ, пір саңай 40 кізі килче. Чир-суғҷыбыс сағыстарынаң ӱлесче:
– Кӧбізі cағынча, гид полып тоғынчатсаң, син ибіркі орыннарға ӧкерсінчезің. Сынында экскурсоводтың ӧӧн пӧгіні – чоннаң тоғынары. Турист ӧмезін алып алғазың, аннаң харах алба. Иң пурун кізі cоонаң парчатханнарны хайығдаң позытпинчам. Чолда ниме дее пол парадыр. «Дискавериде» пір ипчінең тоғынғам. Маршрутха сыхханда, ӧмеде хыйал пол парған. Ол сыдаспаан, саназыбысхан. Чон аймах полча. Кӧбізі иптіг оңдайлығ, постарын кӧдіре cабынчатханнар полчаларох.
Пу тоғысты таллап алған улус пӧзік ӱгредігліг поларға кирек. Андада туристтернең чоох алызарға хай-хай оой. Гидтер Хакасияның тархынына, культуразына чарыдылған кинделер хығырчалар, пілістерін тӧреміл алғытчалар. Аалҷыларға республиканың амғы чуртазынаңар пілерге хынығ.
Федеральнай реестр
Россияда экскурсоводтарны, гид-тілбесчілерні санға аларынаңар чоох хаҷаннаң парған. 2024 чылдаң федеральнай реестрге кирілген специалисттерге ле тоғынарға чарадылар. Амғы туста прай даа регионнарда гидтер, сыныхтағ иртіп, тоғысха чарадығ алчалар. Ол пис чылға кӧрілген. Лицензиялығ улусты Россияның экономика тилізінің cайтында таап аларға чарир. Анда специалисттің ады-солазы, сыныхтағ иртірген ведомство кӧзіділік. Хакасиядаң андар 27 кізі кірче, оларның санында Виталий Торточаков.
Хайди таныхтаан чир-суғҷыбыс, аттестацияны иртірер алнында гидтерні курстарға чығаннар. Пӱӱл мартта пастағы сыныхтағ ирткен. Комиссияа 15-че кізі кірген. Аннаң устаан Хакасияның экономика тилізі министрінің орынҷызы Елена Кисуркина. Аттестация ікі чардыхтаң пӱттір. Пастап чыылған чон тесттерге нандырған, тиксі алза, 30 сурыға. Пір ле алҷааc идерге чарадылча, аннаң кӧп полза, пазох аттестация иртчезің. Cыныхтағның ікінҷі чардығында лицензия алчатхан чон, экзамендегі чіли, билеттер тартхан. 15 минута пазынаң киліс парған сурығларға нандырғаннар. Виталий Анатольевич чоохтапча:
– Пастағы сыныхтағларны кӧп чыл тоғын салған экскурсоводтар тутханнар. Іди дее полза, чибіргі артиинаң кізідең он алты ла, таң, аттестация ирт полған. Санапчам, сурығлар сидік полбаан. Оларны азынада пиргеннер. Кемге-де спелеология туризмі киліс парған, ікінҷізі комиссияа промышленнай туризмнеңер чоохтаан. Минің суриим Ағбанға чарыдылған. Лицензия чох улусха хатығластар пазағы чылдаң кирілерлер. Чоохтааннар, штрафтарның сині чӱс муң салковайдаң азар.
Минің кӧрізімнең, туризм сферазы Хакасияда хомай нимес тиліпче. Сидіксіністер пар. Ӧӧні – чахсы туалеттер чидіспинче. Гостиницаларда орын пірееде читпин халча.
Ағбанда паза Харатаста чорыхтарға хынчатхан кізі илееде. Олар, пірігіп, тынағ кӱннері сай пірее чирзер – Тувазар, Шира алай Асхыс аймаанзар – пар килчелер. Идінҷек полғанда, оларнаң удаа тоғынҷаңмын.
Позымның ӱс пала. Улуғлары Хакас гимназиязында ӱгренчелер. Тун хызым пазағы чылда школа тоозар, биолог поларға пӧгінче. Ікінҷізіне пасха хан тіллері кӧңніне кірче. Очызы оол, анзы ам даа кічіг. Олардаң піреезі туризмні таллап алза, тоғызымның чазыттарын ас пирербін.
Cом Виталий Торточаковтың архивінең
Автор :
Майя Кильчичакова
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 27 | 28 | 29 | 30 | 1 | 2 | 3 |
| 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
| 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
| 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
| 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
