Чонның улуғлазына турысхан имҷі
23.11.2023
Хабарлар
Фёдор Петрович Капсаргин пиҷелерінең хада. Сол саринда улуғ пиҷезі Наталья Петровна Чичинина турча. Оң саринда: чеені Оксана Чичинина паза Любовь Петровна Майнагашева, Вера Петровна Чаптыкова, 2011 чылдағы сом
Пайрамнығ тӧреен кӱні. Россияның саблығ имҷізі, профессор, имнег наукаларының докторы, Хызылчар крайының хазых хайраллаҷаң министерствозының ӧӧн урологы полған Фёдор Капсаргинге пӱӱл 60 час толарҷых
Сабланған харындазынаңар чоохтапча Вера Чаптыкова (Капсаргина). Ол позы ідӧк имнег киреенде республиканың теер-чуғынҷах ағырығлар диспансерінде дерматолог-венеролог полып істенче.
– Фёдор Капсаргин – минің хада тӧреен харындазым, – чооғын пастаан Вера Петровна. – Ол тӧреен 22 ноябрьда 1963 чылда, пӱӱл ағаа 60 час толарҷых. Ол Россияның саблығ имҷізі, имнег наукаларының докторы. В.Ф.Войно-Ясенецкийнің адынаң Хызылчардағы имнег университедінде профессор полған, пуох вузтағы урология, андрология паза сексология кафедразынаң устаан.
Че чооғын узарадарда, Вера Петровна пастап іҷе-пабазынаңар искір пирерге чаратхан.
– Пабабыс Пётр Фёдорович Капсаргин Пии аймаандағы Хойбал аалда тӧреен-ӧскен. Пір частығдох ӧкіс халған. Сӧбіреде алты пала полған. Ікі харындас палаларны ӱлестіріп алғаннар. Улуғ харындазы сӧбірезінзер пабамны паза кічіг туңмазын ӧскірерге алып алған. Че чаа пасталыбысхан. Ол аннаң айланмаанда, Чазыркай нигеҷізі (хыс фамилиязы – Чертыкова) пис палалығ хал парған. Ӧзӧккеннер. Соохха тоңаннар. Пабамны ӧскірерге полысхан хада тӧреен улуғ пиҷезі Прасковья. Позы андағох кічіг полған. Пабам ӱзінҷі класста ӱгренчеткенде, аны Чазыркай нигеҷізі ибзер палаларын алдыртарға чидін парыбысхан. Аннаңар пабам ӱгрен полбаан. Ол 3 класс ла тоосхан. Нигеҷізі паза пиҷезі тоғысха сығыбысханнар. «Похоронка» килгенде, нигеҷізі, пичелге сыдабин, арағаа кір сыххан. Пабам, сала улуғ ӧс парып, нигеҷізіне полысчаң. Анаң ол армияа чӧрібіскен. Айланғанда, аның хада тӧреен Сидор харындазы аалда кнес полып тоғынчатхан, ол аны позынзар хығырған. Анда ӱс чыл чуртаан.
Чазыркай нигеҷізі ағаа чоохтаан: «Пётр, кізіде чуртаба. Тура пӱдірін». Ол Хойбалдох харындазының хыринда чурт салынған. Пастап кічіг тура пӱдіріп алып, сӧбірезін кӧзір килген. Аның ікі хызыҷағас тӧреен. Пабамнаң іҷем Хойбалдох танызып алғаннар, олар пір аалдаңнар. Соонаң турабыс улуғ пол парған.
Іҷем – Артонова Полина Андреевна. Ол, национальнай школаны тоозып, Хойбалда учётчик полып тоғынчатхан, пабам механизатор полып.
Іҷем Ағбандағы педучилищені ікі палалығ тоосхан. Анаң пасталығ класстар ӱгретчізі полған. Школада тоғынчатханда, іҷем ибде піснең, палаларнаң, айғазарға пір дее маңнанмаҷаң. Аннаңар пабам оолғына кӧп хайығ салған. Аны тракторға одыртып алҷаң, кузницазар, прай чирзер хада ла ал чӧрҷең.
Харындазым школаа пір чылға орай партыр. Ол мині, очы паланы, ибде алҷаң. Мині ибде пір дее артыс полбаҷаң, аҷам хайдар парза, аны хооп ла чӧрҷеңмін. Арабыс алты чыл.
Харындазым, улуғ ӧс парза, кемге ӱгренерге сағынчатханнаңар іҷеме чоохтаҷаң. Ачы харындазыбыс Прокопий Егорович Мылтыгашев чаа имҷізі полған. Аны кӧріп, Федя имҷі поларға сағыныбысхан. Ол 7-ҷі класста ӱгренчеткендӧк имҷее ӱгренерге парарын пілінген.
Іҷемнің сағысха киріп пазылған пічиинде Федяның олған тузынаңар піди чоохталча: «Федя школаа чӧргелекке пиҷелерінің хоостыра хығырарға ӱгреніп алған. Хойбалда 3 класс тоосхан. Пастағы тустаңох чахсы ӱгренген. Мин, іҷе, аның ырах парарын пілгем, аннаңар ікі хызымны паза Федяны Харатастағы школа-интернатсар ӱгренерге пирібіскем. Интернатта чуртадар ӱчӱн ахча кӧп тӧлеҷеңмін, ибде ахча халасха даа халбаҷаң. Сыдас полбин, ікі хызыҷаамны ағылыбысхам, че Федяны артыс салғам. Сағынчам, аны ӱгредерге кирек. Орыс тілін пілбезе, ағаа сидік полар. Чахсы ӱгренчеткен ӱчӱн аны школа директоры ахча тӧлеттірбин ӱгреткен. Анаң тиксі Союзтағы «Артек» олған лагерьінзер тынанарға ысханнар».
Аҷам школада ідӧк класс командирі, пионерлер дружиназының кнезі, соонаң комсомол организациязының кнезі полған. Паза ӱгренҷі тузындох харбас сыххан, грек-рим кӱрезінең маңнаныстығ айғасхан. Аны кӱреске тренер Павел Петрович Мылтыгашев кӧніктірген. Институтсар ӱгренерге кіріп алғанда, ол кӱреснең дее, конькиліг чӱгӱріснең дее айғазарға маңнанҷаң. Студент тузында кӱрес сборларында Сергей Макиннең, танызып алып, нанҷылас сыххан. Сергей Михайлович амды республиканың ӧӧн имнег туразында травматолог-ортопед полча.
Ол 1981 чылда Хызылчардағы имнег институдынзар ӱгренерге кіріп алған. Улуғ курстарда маң чох полыбысханда, спортнаң айғазарын тохтат салған. Че наука чолына кіріп пастаан, урология кафедразындағы студенттернің наука пірігізінде ӧткін аралас сыххан.
Улуғ курстардох ӱгренчеткенде ол сӧбіре тӧстеен, Алла Анатольевна Чертыкованаң хоных хонып. Оларның тойы 1985 чылда Хойбалда ирткен, андада мин 9 класста ӱгренчеткем. Пір чыл пазынаң чиит ирепчінің Люба хызыҷах тӧреен. Фёдор Петрович ипчізіне Фрунзедегі имнег институдынаң Хызылчардағы имнег институдынзар килібізерге полыс пирген. Алла Анатольевна анда терапевтке ӱгренчеткен. Аның полызиинаң ипчізіне Хызылчардағы институтты тоозарға оң полған, аның гастроэнтерология квалификациязы, иммунолог ӱгредии пар.
Фёдор институт соонаң имҷі-уролог полыбысхан. Чиит имҷі Хызылчардағы табырах имнег полызиин пирҷең имнег туразында кізілерні имнеен. Анаң 1996 – 2000 чылларда, аспирантурада ӱгреніп, пілізін хирургия кафедразында алғытхан. Фёдор Петрович, кандидат тоғызынаң айғасчатханда, Россия синіндегі урологияҷа наука конференцияларына сыбыра чӧр турған. Істеніc чолын пастаанда даа, ахча таап, чӧрібісчең. Пілбинчем, хайди харындазым андада прай нимені іди пӧгіп алҷаң. Кӱстенҷік хылии сылтаанда прай сидікcініcтерні тобыр парыбысчаң. Кандидат диссертациязын ол 2000 чылда арачылап алған. Аның наука устағҷылары – Александр Генрихович Швецкой паза Зинаида Александровна Павловская. Олох чыл Хызылчар станциязының Тимір чол имнег туразындағы урология пӧлиинең устап пастаан, студенттерге пілістер пиріп, имнег хазна университедінде пастап ассистент полып, анаң доцент полып тоғынған. Анда урология, андрология паза сексология кафедразында істеніп, 2010 чылда аның устағҷызына турғызылған. Аймах лекциялар, докладтар хығырып, ол ідӧк наука статьяларын пасчаң, тиксі 300 азыра статьязы сығарылған.
Харындазым пиҷеме чоохтаптыр, урология пӧлиинең устапчатханда, ол кӱнде Хакасиядағы 3-4 кізіні пӧліксер операцияа чатырҷаң. Хакасия Хызылчар крайына пасха регион полча нооза. Имҷі полып, пос чонына полызарға пӧгін турғызып алтыр.
2010 чылда доктор диссертациязын маңнаныстығ арачылап алған. Наука тоғызы, пӱгӱректерде пол парған тастарны сығарып, пу ит чардығын имниріне чарыдылған. Наука устағҷылары – Александр Израилевич Неймарк паза Марак Израилевич Гульман.
Фёдор Петровичтің прай наука, ӱгредіг тоғызы паза имнег кирее Россиядағы урология службазының кӱстіг тоғызынаң пик палғалыс парған. Профессор полып, Хызылчар крайының хазых хайраллаҷаң министерствозының ӧӧн урологына саналған. Кӱстіг ученайзар, олаңай чуртағҷылардаң пасха, имҷілер дее имненерге чӧрҷеңнер.
Хайди таныхтапчалар ученайлар, Фёдор Петрович наукаа паалаҷаа чох хозым иткен. Ол, пӱгӱректе тастар пол парчатхан ағырығны істезіп, наука тоғызынаң ӱр айғасхан. Гидронефрозты, операция идіп, стент полызиинаң имнир ондайларны істескен. Аның тоғыс салтарларынаңар наука конференцияларында чоохталҷаң паза ученайлар аразында ӱндезіглер полҷаң. Ол Россиядағы урологтар пірігізінің правлениезінзер алылған, хайзында тиксі 42 кізі cаналча. Сибирьде паза Ыраххы Востоктаң ала ол ӧӧн имҷі-уролог полған тиирге чарир. Пу чирлерде урология кӧстегҷе пӧгілбинчеткен сурығларны Москвада кӧдірҷең. Паза ол Европадағы, тиксі тилекейдегі урологтар пірігістерінің кізізі полған.
Аның устаанынаң Хызылчарда 2015 чылда Уронефрология кіні тӧстелген. Ол крайның клиника имнег туразының хойнында тоғынча. Наа кіннің тоғызын пӧзік синге читір саларҷых тіп санапчам. Аның сағызынаң, ӱс хонҷых регионға пір кін чіли тоғынарға кирек. Хызылчар крайының, Хакасияның паза Туваның чуртағҷыларына тузалығ полар тіп пӧгінген.
Ағаа тӱзімніг тоғызы ӱчӱн Россияның хазых хайраллаҷаң министерствозының Аарластығ пічии читірілген. Ідӧк «Отличник здравоохранения», «РФ-тың саблығ имҷізі» танығларнаң сыйыхталған.
Англиязар стажировка иртерге парып, андағы кӱстіг имҷілерні Хызылчарда мастер-класс иртірерге, опыттарынаң ӱлезерге хығырған. Германиязар, Франциязар ідӧк удаа чӧрҷең, роботтарнаң тоғынарға ӱгренҷең. Германияда ағаа врач-уролог Дмитрий Коков полыс турған. Харындазым чир-суғҷыбыстаңар поғдархаснаң чоохтаҷаң.
Ол кӧп чирде кізілерге операция идіп имнеен. Кӧзідімге, Новосибирсксер парғанда, ол операцияны хайди итчеткенін улуғ экран пастыра кӧзіткеннер. Позының уролог-хирургтың узын кӧзідерге паза пасха хыйғалардаң наа нимее ӱгренерге Кавказ чирінзер, Прибалтикадағы хазназар, Киргизиязар даа чӧрген. Хайдар даа чӧрзе, кізілернең оой танызып алҷаң, тіл оой алысчаң. Арғыс-нанҷылары кӧп полған. Чон піріктірҷең кізі полҷаң тиирге чарир. Позы ол кізілерге матап полысчаң. Пациенттері аннаңар хаҷан даа чахсы ӱндесчеңнер.
Хайдар хомзыныстығ, пӧзік устығ имҷі полчатхан харындазым чуртастаң ирте парыбысхан. Санапчам, ол чон хазиин хайраллирына прай кӱзін пир салған. Аның хумартхызына чарыдылып, наука-практикалығ конференциялар иртірілгеннер. 2021 чылда Хызылчардағы имнег университедінде ирткенде, Москвадаң 10 профессор ӧнетін кил парған. Пылтыр имҷілер пасха-пасха регионнардаң конференцияа Ағбанзар чыылысханнар, ол санда Москвадаң аалҷылар килгеннер. Чеенібіс Владислав Трояков – аҷамның ӱгренҷізі. Ол теен: «Фёдор Петрович Капсаргин – Хакасиядаң сыххан кізі, хакас чонның илбек оолғы. Аннаңар урологияҷа конференцияларны Хакасияда иртір турарбыс». Владислав Маратович Хызылчарда поликлиниканаң устапча, крайның поликлиника тоғызынҷа ӧӧн уролог полча.
Харындазымның чолын пасчалар аның хызы паза чееннері. Хызы Любовь Зуева (Капсаргина) хирург-уролог, имнег наукаларының кандидады полча. Пір чеені – Мирген Мылтыгашев. Ол пуох кӧстегҷе тоғынча, ідӧк имнег наукаларының кандидады полча. Профессор Фёдор Петрович Капсаргиннің ӱгренҷілері аразында ол иң пурун кандидат диссертациязын арачылап алған. Ікінҷі чеенінеңер ӱстӱнде чоохталча.
Піс улуғ алғызыбыс килінібіс Алла Анатольевнаа читірчебіс. Ол Фёдор Петровичке чуртаста прай саринаң полыс турған. Аның хачызы чіли тоғынҷаң. Хада хонғанына хайдар парарға, хайдағ тоғыс толдырарға кирек полчатханын прай пілҷең, таңдағызына турғызылчатхан пӧгіннерін хайығда тутчаң. Ирін матап ӧӧр кӧдіре тартхан. Хыйға ипчі полып, иріне полызарға хайдар кӱстенген.
Іҷем, тізең, пічиинде хыйға оолғынаңар піди таныхтапча: «Ол тоғызына уғаа тың хынҷаң. Институт тоос килгенде, мин ағаа теем: «Син, палам, ағырығ чонны имнең не имнебе. Син позыңның чахсы паза паарсах чӱрееңнең имне». Ол кізі чооғын хаҷан даа сиргек исчең. Ол теен: «Іҷең, син мині хайди ӱгреткезің, мин ідӧк тоғынарға кӱстенчем. Син теезің: «Чир ӱстӱнде чахсынаң артых ниме чоғыл!» Мағаа пирген чӧбің хаҷан даа сын, іҷең. Мин сағаа улуғ алғызым читірчем, аарлығ іҷеҷеем. Хазых чӧр». Мағаа 90 час, мин палама ам даа чобалчам... Ол син не чуртас ағаа пирілген полар тіп сағынчам. «Тӧгіл парған айахты нандыра урҷаа чоғыл», – чонның кипке кірген хыйға чооғы пар».
Сом сӧбіре архивінең
Автор :
Инора Боргоякова
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 |
| 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
| 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
| 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
| 25 | 26 | 27 | 28 | 1 | 2 | 3 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
