Олған-узах таа, улуғлар даа чайаачы кирекнең айғасчалар
29.11.2023
Хабарлар
Сергей Комаров (сол саринаң), Светлана Окольникова, Леонид Гелибтерман, Андрей Попков паза Анна Шутова креатив индустриязынаңар паза гастрономиядаңар хабарҷыларға чоохтапчалар
Фестиваль. Ирткен тынағ кӱннерде Л.Р.Кызласовтың адынаң хакас национальнай чир-суғ ӱгренҷең музейзер тиксі республикадаң устар, чіҷең ниме тимнепчеткеннер, ас-тамах сығарчатханнар чыылысханнар
Кічіг хырлас айының 25-ҷі кӱнінде 9.00 час иртеннең 21.00 час иирге теере Л.Р.Кызласовтың адынаң хакас национальнай чир-суғ ӱгренҷең музейнің тиксі ӱс хадылында чон аар-пеер пазыс чӧрген, чыылызып, кӱн суриина сығарылған сурығларны ӱзӱр турған. Пір саңай мында ікі улуғ мероприятие ирткен: «Хакасия. Мода. ИЗО паза ДПИ» Хакасияның креатив индустриязының ІІ фестивальы паза «Бутербродтаңар киректер» Ӱстӱнзархы Сибирьдегі І гастрономия форумы.
Іди пастағы хадылда пос холынаң ниме-ноо чайапчатхан паза ас-тамах сығарчатхан устарның ярмарказы ирткен паза «Хакасияның ас-тамах промышленнозы» экспо кін тоғынған, ікінҷі хадылда пос кип-азаан сығарчатханнарның кӧзідии парған, ӱзінҷі хадылда, тізең, Хакасияның креатив индустриязының школазы аалҷыларны удурлаан. Ағаа хоза, кӱн тооза креатив индустриязына, гастрономияа паза аннаң палғалыстығ туризмге теелчеткен ӱгредіг паза ӱзӱріг чыылығлары ирткен.
Музейзер килгеннер иң пастағызын тасхар турчатхан сарығ-хызыл ӧңніг, хакас хоостарнаң чазалған фургонға хайығ айландырғаннар. Ол «Сытый Бай» кафенің хакастарның ізіг чиизін сатчаң фудтрагы полтыр. Асхыс аймаандағы идінҷек Елена Бурнакова ас-тамах сығарызынаң паза чонны азырирынаң айғасча.
Мероприятиелерні пайрамни азарында араласханнар Хакасия пазының орынҷызы тоғызын толдырчатхан Сергей Комаров, культура министрі тоғызын толдырчатхан Светлана Окольникова, «Бутербродтаңар киректер» Ӱстӱнзархы Сибирьдегі І гастрономия форумының тӧстегҷізі, Сибирьнің КФХ-ларның паза агропромышленность комплекстерінің пірігістері ассоциациязының толдырығлығ устағҷызы Андрей Попков паза республиканың аалҷылары, эксперттер: креатив индустриялары федерациязының толдырығлығ устағҷызы Анна Шутова, чоннар аразындағы эногастрономия кінінің президенті, Россияның туриндустрия пірігізінің гастротуризмҷе комитет кнезі Леонид Гелибтерман, ресторан критигі, Россияның ньюсмейкерлерінің пос алынҷа ассоциациязының президенті, «Назаров и Партнер.ши» агентство пазы Олег Назаров паза Сибирьнің ресторан паза отелье тутчатханнар федерациязының вице-премьері, бренд-шеф Николай Ильин.
Сергей Комаровтың таниинаң, пу ікі мероприятие пос чайаачызын на сабландырары нимес, че ідӧк наа пілістер паза опыт алары полча.
– Мин киртінчем, сірерге наа опыттар, пілістер ікі улуғ кӱс пирер, наа сағыстар тӧрідер. Ізенчем, прай ол республиканың тиксі экономиказын тилідеріне, сірерге паза піске сірернең хада тилирге полызар, – теен Сергей Владимирович.
Ӧӧн чыылығ креатив индустрияларының региондағы тилізіне чарыдылған. Эксперттер Россияа наа оңнағның кирексінізінеңер, тузазынаңар, пирчеткен оңдайларынаңар паза сидіксіністерінеңер сағыс-кӧрістерінең ӱлескеннер.
«Ниме пӱӱнгі кӱнде креатив индустриязына кірче?» – мына пу сурығнаң 2019 чылдаң айғас парчалар ӱлгӱдегілер. Тиксі алза, кізінің, идінҷектернің алай пірее компанияның паза предприятиенің чайаачызы, сағыс-кӧрізі сылтаанда тӧстелчеткен киректерні паза аның полызиинаң сығарылчатхан ниме-нооны паза полызығларны пу кӧcтеге кирерге чарир. ООН креатив индустриязын тӧрт кӧcтеге піріктірче: культура ис-пайына (музейлер, библиотекалар, узаныстар); искусстваа (кӧг-сарын салары паза хоостиры); медиаиндустрияа (печать паза исчең-кӧрҷең ниме-ноо, наа медиа); тузалығ чайаачаа (дизайн, мода, компьютер программалары, саннығ искіріглер, чайаачы полызығлар). Пу тӧрт кӧстеге тӧстензе, пеер кирерге чарир: кино индустриязын, архитектураны, видео ойыннарын, анимацияны, маркетингті, дизайнны, моданы, сомға суурарын, иллюстрацияларны, кӧгні, кізі сағыс-кӧрізінең палғалыстығ тоғыстарны, пос холынаң чайаанын, ресторан киреен, ӱгредігні, журналистиканы, ІT, амғы театрны паза перформансты.
Пілдістіг, полған на тоғыс экономикаа туза ағыларға кирек. Че креатив индустриязындағы киректер ідӧк кізінің тӱзімніг ӧзізіне паза чуртағҷыларның чуртазын чахсыландырарына теелче. «Креатив индустриязы» оңнағнаң пик палғалыста пасха оңнағ – «интеллектуальная собственность». Пос сағыс-кӧрізі сылтаанда сығарылған ниме-нооны санға турғызарға чарир, «пічіктіг» ниме-ноо ээзіне парыс ағыларға кӧрілген.
Анна Шутованың таниинаң, регионнар, хазна синінде креатив индустрияларынаңар закон алыларын сахтабин, ол тоғыснаң ӧткін айғас парчалар. Іди хайда-да креатив индустрияларының школалары тӧстелче, хайда-да – проект офистері, хайда-да законнар даа алыл парғаннар. Тиксі кӧстегні культура министерствозы хайығда тутча. Че креатив индустриязының федерациязы пу кӧcтегнең айғасчатханнарны прайзын піріктірер пӧгіннең тӧстелген.
– Креатив индустрияларын регионда тилідер ӱчӱн нинҷе-де хаалағ киректелче, – чарытхан Леонид Гелибтерман. – Ол хаалағларға кірче: креатив пастағҷыларын ілезіне сығарары, аның сылтаанда тилітчең кӧстеглерні таныхтирға, устирға, парыстанар оңдайларны тілирге, экспортха сығарары.
Хакасияда ікінҷі чылы креатив школазы тоғынча. Ол олғаннарның чайаачыларын алты аймах кӧстегҷе тилітче. Пӱӱнгі кӱнде анда 178 олған хоза ӱгредіг алча. Ӱгренҷілерге пілістерін алғыдарға паза тыыдарға амғы тусха килістіре тиріглер турғызылған. Аннаң пасха, піcтің республикада проект офизі тоғынча паза толдырығлығ ӱлгӱ чайаачы проекттерні чуртасха кирерге гранттар пирче.
– Пӱӱнгі кӱнде Хакасияда креатив индустриязынаң 1000 азыра идінҷек паза пірігіс айғасча. Оларның санында мындағ киректерні адирға кирек: мода, кино паза анимация, саунд-дизайн, сомға паза видеоға суурары. Пастаабыс, тізең, піс хакас чииттернің модазынаң, – чарытхан Светлана Окольникова.
Регионда 18 пірігіс кино индустриязынаң айғасча, чылда 5-6 документальнай паза хоос фильм суурылча. Халғанҷы чылларда ас-тамах культуразы ідӧк чахсы тиліпче. Хакас чонның хайдағ даа ӱлӱкӱні пай стол чох таныхталбинча. Ағаа хоза, республикадағы музейлерде кибірліг ас-тамах фестивальлары иртіріл турча.
Ідӧк республикада 748 ус саналчаттыр, оларға иң пӧзік хазна сыйии – «Хакасияның чон узы» аарластығ ат – читірілче. Олар пос холынаң кӧклӧлер итчелер, киистең ниме-ноо чайапчалар, чоннарның кип-азаан тікчелер паза сувенирлер тимнепчелер. Алынҷа хайығда – наа сарын-кӧглер пазары, уламох хакас чонның сарыннарына ікінҷі тыныс пирері.
Таныхтирға кирек, Хакасияда чайаачыларның наа сағыстарын чуртасха кирерінҷе грант марии чарлалча. Республика бюджедінең пастағы марыға писче миллион салковай позыдылған. 48 айланыс кірген, 13-і хабазыға турысхан. Ікінҷі марыға 15,3 миллион салковай пирілген, 89 айланыс кірген, ахчалығ хабазығ 14 проектті чуртасха кирерге читірілген.
Грант утханнар санында Асхыс аалның идінҷегі Татьяна Сагатаеваны адирға кирек. Грант хабазиина чібекнең хоостаҷаң машинка алылған. Пу фестивальға идінҷек паза чайаачы ус кӧклӧлерні, хакас хоостары хоосталған рюкзактарны ағылған. Чайаачы ус наа тирігде холын ам даа тыыдып одырча, аннаңар кӧзітчең тоғыс кӧп полбаан.
Идінҷек Татьяна Сагатаева чайаачы тоғыстарын кӧзітче
Хакасияның креатив индустриязының школазында, музейнің ӱзінҷі хадылында, ідӧк ӧнетін зал тимнелген. Тоғыс школанаң таныстырарынаң пасталған. Прай алты студия тоғынчаттыр. Школа 2022 чылда ла азылған, че, андағ даа полза, полған на студияның махтанҷаң чидіглері пар. Олғаннарның чайаачы тоғыстары аймах фестивальларға, шоуларға паза марығларға ызылчалар.
Кӧзідімге, дизайн студиязы 10 афиша, 40 страницалығ комикс паза нинҷе-де дизайн проектін тимнеп салған. Иң улуғ проекттернің пірcі ибзер ӧскірерге алған аң-хусха паарсирына, иптіг хайарына кӧcтелген. Ӱгренҷілер, хынчатхан аңны таллап, аны хоостааннар, анаң аны футболказар хобырғаннар. Аймах аңнар хоосталған футболкаларны кизіп, оолах-хызыҷахтар кӧрігҷілер алнынзар сыхханнар. Интерактивнай саннығ технологиялар студиязының араласчылары ойын тимнепчелер. Олар тимде роботха ойынны иртчең синнерні, ойын иртчеткен чирні город орамаларының, парк паза пасха орыннарның кӧрімінең чазирға ӱгренчелер. Анимация студиязындағы ӱгренҷілер мультфильмнер пӱдірерге ӱгренчелер. Олғаннарның 3Д алай 2Д платформаларда хоостир оңдай пар. «Ай паза Чилбіген» мультфильмнең пасха, олар хайадағы хоостарны «тірілдірібіскеннер». Сомға паза видеоға суурҷаң студияда олғаннар теорияа кӧп тус хоратпинчалар, ӧӧн хайығ практикаа айландырылчаттыр. Аннаңар олғаннарның чыындыларында 50 муң азыра сом саналча. Видео роликтері, тізең, тирең сағыстығ тимнелчелер: хайди чир-чайаанға хайарға, пасхазын сӧп-сапты чирзер тастабасха ӱгредерге... Пу ӱлӱкӱнде дее олғаннар «тоғынғаннар»: кем-де сомға суурған, кем-де кӧні эфир апарған. Ӱгретчілер чайаачы кӧрістіг олғаннарының чидіглеріне поғдархапчалар: аймах марығ-фестивальларда сыйыхтығ орыннар алып, чиңіс тудып, оларның піреезі пӱӱнгі кӱнде тиксі Россиядағы олғаннар лагерьлерінде – «Артекте» паза «Орлёнокта» – хазыхтарын пиктепче.
2024 чылда школа пастағы ӱгренҷілерні сығарар. Оларға регионға тузалығ проект тимнеп саларға киректелче. Аны тимнирінҷе тоғыс ӧткін парчаттыр, че сағам ӱгретчілер дее, ӱгренҷілер дее ниме ол поларын чазытта артыс саларға чаратханнар.
Сомнар Альбина Чистогашевани
(узарааны пазағы сығарыста, улуғ хырлас айының 1-ғы кӱнінде, полар)
Автор :
Наталья Сюптерекова
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
| 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
| 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
| 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
| 27 | 28 | 29 | 30 | 1 | 2 | 3 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
