Светлана Саражакова – чиңісчі
28.02.2024
Хабарлар
Марығ чиңісчізі – Светлана Саражакова
Марығ салтарлары. «Хакас чирі» республика газетазы иртірген «Минің ӱгретчім – минің ӱгредіг кӧcтегҷім» марығның «Улуғларның иң артых тоғызы» номинациязы чиңісчізінің тоғызын пирчебіс
Ирткен неделяда «Минің ӱгретчім – минің ӱгредіг кӧстегҷім» марығның «Улуғларның иң артых тоғызы» номинациязының чиңісчілеріне сыйыхтар читірілген (марығның пу номинациязынҷа салтарлар газетада азығ айының 14-ҷі кӱнінде сыххан). Редакция оларға дипломнар, «90 чыл чоннаң хада» киндені, «Ноға-ноғаҷахтар» олғаннар журналын, 2024 чылға мӱчелні, редакция таңмазынаң таныхталған кружканы паза газетабысха 2024 чылның 2-ҷі чарым чылына тикке пазынысты тимнеп салған. Ағаа хоза пістің хабарҷы паза Хакасияның чон писательі Анатолий Султреков полған на чиңісчее позының киндезін сыйлаан. Сыйыхтарны «Хакас чирі» республика газетазының ӧӧн редактор орынҷызы Наталья Сюптерекова читірген.
Пӱӱн піс марығ чиңісчізі, істеніс ветераны Светлана Андреевна Саражакованың тоғызын пирчебіс. Чарғыҷылар аның тоғызын пӧзік паалаан сылтаанда ол пастағы орынға турысхан.
Иткен киректері чонда чуртапча
«Кізінің чуртазы иткен тоғызы хоостыра паалалча»
В.М.Торосов. Хакастарның посты улуғлир киктезі. Ағбан, 2013 ч.
Семён Фёдорович Конгаров – палаларның хынған ӱгретчізі паза чиит ӱгретчілернің узын тыытхан кӧстегҷізі атха турыстығ кізі. Мин аның холында 1964 – 1966 чылларда Алтай аймаандағы Пахайахтағы сигіс чыллығ школада читі-сигіс класстарда ӱгренгем. Ол туста Семён Фёдорович школаның директоры полған паза пісті орыс тіліне ӱгреткен. Директор кізі аалның прай даа чуртазында араласчатпас па, аның сылтаанда ӱгретчілерні, ӱгренҷілерні ідӧк прай чирде араластырҷаң. «Коммунизмзер чол» колхоз хойлар ӧскірерінең айғасхан. Окот тузында прай чон анда хайынҷаң. Чабаннар сӧбірезі пастағыларның санында полҷаң, палалар даа ол тоғыстаң хыйа турбаҷаңнар. Михаил Карпович Сунчугашев кнес полған туста «Коммунизмзер чол» колхоз артыхтарның санында полҷаң. Хайдағ полызығ киректелчеткенін піске читір пирҷең. Чайғы-часхы каникуллар тузында прай даа школа чабаннарға полызарға чӧрҷең. Кошараларны арығлирға, хурағаннарны мааннап кӧрерге, азырирға, оттадарға – олған-узахтың тоғызы, улуғларға полызары. Пу аар тоғыс, че кем-де ол туста аннаң айғазарға чуртас чолын асча. Пілдістіг, хойда тоғынчатханнар улуғ аарласта полҷаңнар.
Семён Фёдоровичтің орыс тілі паза литература уроктарында аал чуртазынаңар, чаа паза істеніс матырларынаңар кӧп ниме піліп алҷаңмыс, аймах-пасха тоғыстарда тузаланҷаңмыс. Олох пісті газета-журналларға орындағы чуртастаңар, халых пірігістерінеңер (пионер-комсомол), саблығ чир-суғҷыларыбыстаңар пазарға кӧніктірҷең. Позы даа газетаа хабарлар удаа пазыбысчаң. Пірееде ағаа тоғыс хоостыра уроктаң парыбызарға килісчең. Піске пірее чайаачы тоғыс пас саларға чахығ пирібісчең. Орыс алай хакас тілінең – пасхазы чоғыл. Піс пілҷеңміс, ол тоғыстарны паалир, читпестерге хайығ салар, килістіре чӧп пирер. Артыхтарын «Ленин чолы» алай «Пионерская правда» газеталарзар ызыбызар.
Светлана Саражакованың ӱгредіг кӧстегҷізі – Семён Фёдорович Конгаров
Мин школада ӱгренген туста Аршаннарда сигіс чыллығ школа полған. Аны тоосханнарға Хубачарда алай Куйбышевте, интернатта чуртап, ӱгренерге килісчең. Піреезі паба-іҷелерінең хада алай чииттернің комсомол звенозында колхозта тоғынарға халҷаң. Пісті ӱзӧлеңні, Тамара Тодышеваны, Иван Котожековты паза мині, Семён Фёдорович Конгаров хакас школазынзар кир салған. Ол туста минің пабам Андрей Алексеевич Туртугешев – чаа араласчызы – аар ағырығда чатчатхан. Іҷеме миннеңер сағыссырирға тус чох таа полған. Холында читі пала, пірсі пірсінең кічіг. Улии ла Иван харындазым Сус аалда агрономға ӱгренчеткен. Мин ибде палаларнаң одырарҷыхпын, сынап, ӱгретчім мині хакас школазынзар кир салбаан полза.
Олох чыл октябрь айда пабам сын чирзер парыбысхан. Пілчем, школа паза колхоз пістің сӧбірее кип-азахнаң паза мал азыралынаң чахсы полысчаң. Аның даа сылтаанда іҷем прайзыбысха ортымах алай пӧзік ӱгредіг аларға кӧcтег пирген, ӱгретчілернің адын пӧзік ал чӧрерге чахаан.
Ӱгретчілер институдын тоозып, мин школамзар тоғынарға килгем. Сылтағ ікі полған, пастағызы – іҷеме туңмаларымны ӱгредерге полызарға, ікінҷізі – мин пизінҷі курста практиканы Пахайахтағы школада ирткем. Ол туста школа ортымах ӱгредігліг пол парған. Семён Фёдорович Конгаров мині андар тоғынарға килерге чӧптеп алған. Іди мин ікі чыл, ирге парғанҷа, Пахайахтағы ортымах школада географияны паза орыс тілін апарғам.
Хынған ӱгретчім минің кӧcтегҷім полыбысхан. Пілдістіг, чиит кізее пастағы туста ікі пасха предмет апарарға, олған-узахнаң тіл алызарға, оңнирға аар. Хайзы саарбахтар урокты апарарға харығ полҷаңнар. Ӱгретчіме хоптанарға уйадыстығ. Че Семён Фёдорович палаларның оңдайын, чиит ӱгретчілерні, сохтанып, сыныхтирын пілчетпес пе. Пірееде урок тузында классар ағырин кір килҷең, соондағы парта кистінде одыр салҷаң. Піреезінзер пастыр киліп, хулаана толдыра ӱннең сарнап пирҷең: «Расскажи-ка, дружок, вот о чем: зачем, детина, так ведёшь себя?» Паза даа пасха сӧcтернең хулаана тундыра сарнап пирҷең. Саарбах, чалтан парып, парар-кірер чир таппин, чапсып парып, иптіг одырыбысчаң, класснаң тоғын сыхчаң. Семён Фёдорович урок соонаң сохтанҷыхтарны позының кабинедінзер хығырып алҷаң. Нимедеңер чоохтасчатханнарын пілбеҷеңмін, че анзылары уроктарда тоғынып пастабысчаңнар.
Семён Фёдоровичтің хыйға, алнынзар кӧрҷең чӧптері пастыра, география ӱгретчізі полчатхан туста мин Аршаннардағы палаларны Абазадағы рудниксер тимір хайди анылчатханын кӧрерге апар килгем. Байкал хазынзар чир ӱстӱндегі иң тирең кӧлні кӧрерге чӧргебізӧк. Ол туста «Спутник» пастыра апарҷаң поездтер полҷаң. Іди мин олғаннарнаң Ортын Азиязар чӧр килгем. Ахчанаң совхоз (колхоз ат алыс парған полған) полысхан. Путёвка паба-іҷелерге, олғаннарға чахсы тоғынған ӱчӱн тикке пирілҷең. Москвазар апарарға пічіктер тимнебӧк салғам, че ирге парыбызып, пасха ӱгретчее ол чорыхха сығарға киліскен.
Семён Фёдорович уғаа хормачы кізі полған. Сизіктіг, хыйға сӧстіг, чітіг кӧрістіг, кемнең дее хада чоох алысчатса, ползын ол ӱгренҷі алай чиит ӱгретчі. Аның ӱчӱн улуғ алғызым читірчем ағаа, ӱгретчінің істеніс чолындағы пастағы кӧcтегҷіме.
1988 чылда чуртас чолы минің сӧбіремні Асхыс аймаандағы Пуланнығ кӧл аалзар ағылған. Мында Семён Фёдорович пастап директор полған, анаң, пенсия алнында, директорның орынҷызы полып тоғынчатхан. Полған ол 1978 – 1988 чылларда.
Мағаа пастағы туста пу аалдағы школада география уроктарын апарарға киліскен. Аның алнында, Аршаннарда ікі чыл тоғынып, піс сӧбіренең Таштыпта чурт салынғабыс. Мин Таштыптағы 1 № ортымах школада орыс тілін апарғам. Анда он ікі чыл тоғын салып, апсаамның тоғызы хоостыра Пуланнығ кӧлзер кӧскебіс. Мында тынаға сыхханҷа тоғын салғам.
Пеер килгендӧк, Семён Фёдорович тынаға сығыбысхан, мині, тізең, позының орнына тоғынарға артысхан. Директор полчатхан Никодим Петрович Угдыжеков, сын кӧрістіг кізі, аннаң чарасхан. Іди мин Палғандағы ортымах школада отыс пір чыл пастап ӱгретчі, соонаң директорның орынҷызы, анаң директор полып тоғынғам. Пу тус аразына тӱзімніг, турыстығ, тузалығ киректер кӧп полған тіп санапчам. Сидіктерні тобырарға, постың кӱзіне киртінерге, чуртаста ӧткін поларға ӱгреткен кізі – минің кӧстегҷім Семён Фёдорович Конгаров.
Семён Фёдорович Конгаров 1929 чылда Алтай аймаандағы Конгар аалыҷахта тӧреен. Ағбандағы ӱгретчілер училищезін 1951-1952 чылларда тоосхан. Училищеде ӱгренчеткенде, хакас театрында хай пірее ойыннарда араласхан. Ол санда «Алаахтыртхан Хорхло» ойында улуғ нимес рольны толдырған.
Ӱгретчі чолын Ис пилтірі аалда пастаан, пасталығ класстарда тоғынған. Асхыс, Пилтір аалларда тоғынчатхан чиит ӱгретчі Екатерина Николаевна Сукинанаң танызып, сӧбіре тӧстеен. Оларның тӧрт оол тӧреен. Улии Виктор хазых нимес. Аның алтындағызы Евгений Ағбанда Хакасияҷа УФСИН-да істенче. Ӱзінҷізі Николай – Хакасиядағы СПИД кінінің ӧӧн имҷізі, иң кічіглері Артур Харатас городта телевидениеде тоғынча.
Алтон чылларда, сӧбіреліг дее полза, Ағбандағы ӱгретчілер институдын тоозыбысхан. Асхыста райкомда комсомолның инструкторы, ӱгретчі, директорның орынҷызы, школа директоры – андағ тоғыс, чуртас чолы полған прай чӱреемнең улуғлапчатхан ӱгретчімнің, пӧзік пілістіг, чайаачы кӧңніліг, сымдах, кізее полысхах кӧстегҷімнің.
Сомнар Альбина Чистогашевани паза авторның архивінең
Автор :
Светлана Саражакова, іcтеніс ветераны, Пуланнығ кӧл аал
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
