Чӱгӱрік тіл парыс ағылча
03.04.2024
Хабарлар
Марығ араласчылары
Тіл марии. Пу кӱннерде Хакасияда 5-ҷі класстағы ӱгренҷілер аразында хакас тілі марии иртче
Иң пурун тӧреен тілҷе пілістерін Асхыс, Таштып паза Пии аймахтарының олғаннары кӧзіткеннер. Олар Калининдегі ортымах школазар чыылысханнар. Пастап ӱгренҷілер пос тілінең иптіг, алҷаас чох пас полчатханын диктант пастыра кӧзіткеннер, аның соонаң чарғыҷыларнаң чоох алысханнар.
Хайди марығ соонаң таныхтааннар чарғыҷылар, пӱӱл ӱгренҷілер пос тілін чахсы пілчеткенін кӧзіт пиргеннер.
– Марыға килген олғаннарның тілі чӱгӱрік пілдірче. Ибде палаларынаң пос тілінең чоохтазып пастабысхан одырлар. Оолах-хызыҷахтар азыхтар, чарғыҷылардаң чочынминчалар. Ӱс чулдағылар, хызыл хара суғдағылар чылдаң чылға тіл пілчеткенін киречілеп пирчелер, пӱӱл Асхыстағы лицейдегілер, асхыс станциязындағылар пісті ӧріндірділер. Пу школалардағылар хакас тілінең чоохтан полчатханын кӧзіт пирділер. Пӱӱн позын туйухтаныбысхан пала чох полды. Пу кибірге кір парған марығ чонны хыймыратчатханы пілдірче, – таныхтаан чооғында филология наукаларының кандидады, эксперт комиссиязының кнезі Лариса Чебодаева.
– Пӱӱлгі палалар минің кӧңніме тың кірділер. Пааларға пір дее харанмин, кӧбізіне пистер турғысхам. Хызыл хара суғдағылар пос аалынаңар сіліг сӧстер таап чоохтааннар, ідӧк кічіг ноныптағылар аалдаңар уғаа чахсы танығлар пиргеннер. Олар пос чирінең хайдағ саблығ кізілер сыхханын прай адағлап пиргеннер. Амғыларын ідӧк чахсы таныпчалар.
Тӧӧ чирі істінде тіл чуртапчатханын сизінгебізӧк. Андағы палаларның чоохтарын истерге уғаа хынығ, чапсых полған. Ідӧк Асхыстағы лицейдең пілістіг олғаннар килгеннер, оларның кӧбізі пу аалда чуртапча одыр.
Мин нинҷе-де паланы алынҷа таныхтап саларҷыхпын. Маргарита Сагалакова Индіркі Тӧӧ аалда чуртапча. Хызыҷах ибдегі тоғыстаңар, пабазына полысчатханын пір-ікі сӧснең нимес, толдыразынаң чарыт пирген. Захарнаң Зоя Боргояковтарны истерге чапсых полған. Олар ікістер. Оолах пиҷезінең пис минутаа ирте тӧреем тіп чоохтаан, ӱгредии хоостыра, тізең, туңмазы артых одыр, – чоохты узаратхан «Хакасия» ГТРК-ның искірігліг программалары служба пастығының орынҷызы Наталья Табакова.
– Пӱӱл олғаннарның ӧткіннері кӧрін парды. Олар туртухпинчалар, чалтанминчалар. Мында ӱгретчілернің тирең тоғызы кӧрінче тіп санапчам. Кӧңніме кірген Калининдегі школаның ӱгренҷілері. Олар пір дее туртухпинчалар, пос тілінең тадырада чоохтасчалар. Школа, іҷе-пабалар мыннаң мындар підиӧк пірге кӱстензіннер, – таныхтаан педагогика наукаларының кандидады Алефтина Балгазина.
Тіл марии Хакасия пазы Валентин Коноваловтың чарадиинаң «Хакас тілін хайраллиры паза тилідері» хазна программазы хоостыра иртірілче. Пӱӱл аның чахсы салтары кӧріндіре полды тіп санапчам – сӧбірелер палаларын пос тіліне кӧніктірчелер, оларнаң чоохтасчалар.
Пос тілін пілгені сӧбірее ідӧк парыс ағылча нооза. Анзы ідӧк тілні ӱгренерге чахсы кӧӧктірче. Ахча сині, тізең, асхынах нимес. Хайди искірче Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министрінің орынҷызы Юрий Чертыков, пӱӱл марығда аралазардаңар 100 азыра сӧбіредең сурыныс пічии кірген. Асхыс аймаанаң – 69, Ағбан городтаң – 24, Пии аймаанаң – 9, Таштып аймаанаң – 5. Марығның чыындызы – 1 миллион салковай. Ол иң кӧп балл чыып алған 70 пала аразында ӱлестірілер. 1-ғы орын ӱчӱн 25 муң салковай тӧлелер. Ідӧк диктантты иң артых пазыбысхан ӱгренҷі хоза 10 муң салковай алар.
Таңда Ағбанда ӱгренчеткен олғаннар пос тілінең чоохтас полчатханын кӧзідерлер. Марығ салтары хосхар айының 15-ҷі кӱніне теере пілдістіг пол парар.
СӦС СОО: Чоохтирға кирек, тӱрчедең пизінҷі классха ол ӱгренҷілер сығарлар, хайзылары, программа тоғынып cыхханда, тіл мариинда пастағы араласчы полғаннар. Аннаңар піске, чарғыҷыларға, хынығ піліп аларға, пу чыллар аразына олғаннар пос тілін хайраллап полғаннар ба алай чох па, чоохтасчалар ба олар тӧреен тілнең.
Сом авторни
Автор :
Оксана Сунчугашева, эксперт комиссиязының араласчызы
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 |
| 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
| 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
| 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 |
| 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 |
| 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
