Тынағ кӱннерні чидікпин сағыпча
05.04.2024
Хабарлар
Хабарҷылар марииның чиңісчізі
Пайрамнығ тӧреен кӱні. Пӱӱн пістің хада тоғынчатхан арғызыбыс, писатель паза журналист Анатолий Султрековха 70 час толча. Аның пайрамы алнында, кабинедінзер кіріп, чоох-чаахнаң одырғабыс
– Толя, піс синнең часнаң тиңміс, аннаңар іди айланчам, чоохтап пирдек, хаҷан син литературанаң айғазарыңны сизін салғазың?
– Мин пірее алтынҷы класста полғанда, ӱгретчі піске хысхы каникулларда хайди тынанғаныбыстаңар хоости пас саларға чахаан. Мин, ӱр дее сағынмин, арғыстарымнаң хада хайди хозаннарға, хыл турғызып, аңнап чӧргеннеңер ӱсче страницаға толдыра пас салғам. Анаң ікінҷі кӱнінде ӱгретчі мині класстағы доска хыринзар хығырча. Мин туртуғып ала пас килгенде, мағаа минің сочинение пасхан тетрадьымны пирче. «Хығыр пир прайзына ниме пас салғазың», – теен ол. Мин, тетрадьымзар кӧріп, хызар парғам. Анда хызыл черниланаң сиип салған алҷаастарым пыҷыраслача!
Анаң мин класстағы олғаннарға хайди хозанға аңнап чӧргенімнеңер хығыр пиргем – хайди мин не турғысхан хылға ах-пора тӱктіг хозан хаап парған, хайди аны, саналарыма салып, сӧӧртем, хайди ӧліг хозан тӱгіне холым теертіп, чиркенгеніме оортах сегірібіскем, пасхаларын чочыдып...
Анаң ӱгретчі теен: «Син грамматика саринаң «ікее» дее пас салған ползаң, сочинение ӱчӱн «пис» турғысчам. Соонаң пабама «Оолғыҷағың корреспондент полҷаң кізі» тіп чоохтантыр. Андада мин ол «корреспондент» сӧсті испеен дее полғам.
– Аннаңар син Ағбандағы ӱгретчілер институдынзар кірібіскен поларзың, йа? Мин дее хабарҷы поларға тіп андар кірген полғам...
– Итсе-де, мин пастап журналисттерні тимнепчеткен институттарны кӧрглеем. Иң чағыны Свердловск городта полған. Ідӧк истіп алғам, пістің областьта журналистке ӱгренерге пір бронь пирчеттірлер. Сыныхтағлар Ағбандох иртчеткен. Іди журналист полар кӧңніліг читі кізі чыыл парған. Оларның аразында Асхыстағы газетада тоғынчатхан Григорий Бурнаков полған. Пістің пірдеезі ирт полбаан. Соонаң искенде, хайдағ-да пастыхтың хызы парыбыстыр, че ол даа пір чыл пазынаң ӱгредиин тастабыстыр.
Андада іҷем мині Венедикт Григорьевич Карповсар апарған. Ол Чыланнығ аалдаң сыххан нооза, аннаңар олар чахсы таныстар. Карпов ол туста институттың ректоры полған. Ол ӧрін тее парған: «Піске ӱгретчі ооллар кирек ле полар!» Іди мин Ағбандағы ӱгретчілер институдының хакас пӧлиинде пол парғам.
– Андада піс Михаил Еремеевичтің «Таң солбанына» чӧр сыххабыс нооза. Син мині хада парарға чӧптеп албаан ползаң, писатель дее, арса, полбасчыхпын...
– Итсе-де, литература кружоктары алында тоғын турғанохтар. Оларнаң устааннар Николай Георгиевич Доможаков, Иван Мартынович Костяков, Пётр Анисимович Трояков, че соонаң тохтап парыбысчаңнар. Анаң Михаил Еремеевич Кильчичаков писательлер пірігізінең устапчатхан туста хада ӱгренчеткен Игнатий Миягашевнең андар кіргебіс, литература кружогын хатап тӧстирге тіп. Ол піске теен: «Пазарға сағынчатхан чииттерні хоза хығыр киліңер». Андада мин сині, Михаил Торбастаевті, Касым Чистобаевті, Виктория Карамашеваны, Николай Тюкпиековты паза пасхаларын чыып алғам нооза. Соонаң оларның кӧбізі писатель пол парған.
– Син анаң институт соондох «Ленин чолы» газетазар тоғынарға кірібіскезің, йа?
– «Ленин чолы» газетазар 1977 чылда август айда килгем. Газетада тоғынарынаңар мин тӧртінҷі курстох сағынчатхам. Мині тоғысха Георгий Владимирович Сунчугашев алған. Пастап аал хонии, анаң чииттер пӧліктерінде тоғынғлаам. Соонаң культура паза спорт пӧлиинең устаам. Улуғларнаң талазарға хынҷаңмын, аннаңар олар чоохтанҷаңнар: «Кӧрдек, пу оолны, ырах парғадағ!»
Итсе, мин, институт тоосса, редакцияда тоғынарымны пілгем. Аннаңар хабарҷы поларға тимненіп пастаам. Редакциядаң мин чииттер пӧлиинің устағҷызы Анатолий Серафимович Угдыжековнаң, литература паза культура сурығларынаң айғасчатхан Александр Яковлевич Черпаковнаң на чағын таныс полғам. Пасхаларынаң изеннезіп ле иртізе халҷаңмыс.
Мин институт тоосчатхан туста, 1977 чылда, «Ленин чолы» газетаның 50 чылы таныхталған. Андағ танығлығ ӱлӱкӱнге тимненіс хайди парғанын кӧрерге киліспеен, че ол пайрамда аралазарға хығырғаннар, штаттағы нимес ӧткін хабарҷы тіп. Сыйыхтар читіргеннер. Чазанып тонан салғаннарны, кӧкcілерінде орден-медальлары пызыңнапчатханнарын кӧріп, ӧріністіг сағыс тӧреен: «Нӧӧс тӱрчедең мындағ саблығ кізілернең хада тоғынарбын?»
Іди мин олох чайғызын август айда «Ленин чолында» істеніс чолын пастаам. Чайғы тус. Хабарҷыларның илеедезі тынанчатхан. Аннаңар пастағы кӱннерде ӱзе майых парҷаңмын. Чуртапчатхан тураҷахсар чадап ла чидіп алҷаңмын. Мині пічіктер пӧлиинзер кир салғаннар. Ол иң аар пӧлік полған. «Суткада 24 час. Ол тусха маңнанминчатсар, 26 час тоғын турыңар, че кирек материаллар тимде ползын», – ӱгретчең полғаннар улуғ арғыстарыбыс. Іди читіре узубаан хараалығ тоғыс пасталыбысхан. Анзы соонаң мағаа кӧп тоғынарға киліc парчатханына туза полған тирге чарир.
– Ам аннаң пеер саназа, син пістің редакцияда хырых читінҷі чылы тоғын парирзың. Тилем кізі іди пір орында тоғын полбас. Нӧӧс пасха чирзер парарға сағынмаазың?
– Нинҷе-де хати полған андағ сағыс. Итсе-де, газетада пір чылҷа тоғын париғанымда, армияа хабылғам. Институт соондағылар ол туста пір ле чыл служить полҷаңнар нооза. Пасхалары, тізең, ікі чыл. Іди мині часхыда армияа апарыбысханнар. Анда сержанттар школазын ирткен соонда Ыраххы Востоктағы Артём городтың дивизия штабынзар хығырыбысханнар. Мині газетада тоғынғанымны истіп, «Боевая магистраль» дивизионнай газетада чааҷы корреспондентіне турғыс салғаннар. Андартын мин лейтенант званиеліг ибзер килгем.
Газетада тоғынчатханымда, мині Ағбандағы ӧрт ӱзірҷеңнернің пӧлиинзер тоғынарға хығырғаннар. Анда чал ахчазы илееде пӧзік полған, минің, тізең, ікі пала полған. Тоғыстаң парарға сурыныс пічиин пазыбысхан полғам, че редактор полған Георгий Владимирович мині, «чахсы сағынып ал» тіп, тохтадыбысхан. Пасха даа таныстарым тохтатханнар. Іди тоғызымда халғам. Анзы орта полған тіп сағынчам.
Анаң мин 1987 чылда Москвадағы Литературнай институттағы Пӧзік литература кустарына кірібіскем, ікі чыл очнай оңдайнаң ӱгренгем. Анда мині аспирантураа кірерге чӧптееннер паза Москвада артысханнар. Мин, пазох чахсы сағынып алып, ибімзер килібіскем.
– Ам чоохтап пирдек, хаҷан син книгалар пазарға маңнанчазың? Тоғыста газетаа хабарлар, очерктер, статьялар пазып сіренчезің, че паза ла кӧрзең, наа книгаң тазыли ла тӱсче.
– Йа, тоғыс тузында газетаа ла тоғынчам. Литературанаң тынағ кӱннерде айғасчам. Аннаңар тынағ кӱннерні чидікпин сағыпчам. Ибдегілерім, мағаа харығ полбасха тіп, турадаң сығыбысчалар. Мин, тізең, ручкам «ысталғанҷа» пасчам...
У-ук! Ачыныстығ книгаларым
– Компьютернең тоғынарға минӧк чіли хынминчазың, йа?
– Пір дее ағаа кӧнік полбинчам. Итсе-де, ибде компьютер турча. Мин, ручканаң пазып, анаң піреезін печатать пол пирерге сурынып алчам.
– Син, іди пазып, нинҷе книга сығарып алғазың?
– Мин позым отыс азыра книга санапчам, че пір харындас кізі мағаа тіпче: «Чох, синің чибіргі ікі книга. Минің ибімде тасхах ӱстӱнде синің адың-солаң кӧзіділген книгалар турчалар, че тасхах алтындағызында син тимнеен чыындылар, книгалар, хайзыларында синің адың книга тастында чоғыл, олар сини ниместер. Аннаңар, харындас, пас аннаң андар позыңның книгаларыңны».
– Аннаңар сурығ – хайдағ книгалар пас саларға пӧгін тутчазың?
– Минің пылтыр соон сӱрістіре «Махачылар» паза «Сэнсэй» книгаларым сыхханнар. Ам тӱрче полза пістің саблығ матыр чааҷы Сергей Кунучаковтаңар книга сығарыбызарбын. Ідӧк пістің саблығ тахпахчы Евдокия Тыгдымаевадаңар материаллар пилен чатчалар. Хығырығҷылар «Чалбарт хайаның чазыттарын» узарадарға сурынчалар. Ӱс книга сых парған, ам тӧртінҷізін тимнепчем. Оларны ідӧк орыс тіліне тілбестир сағыс пар. Ідӧк кӱресчі хыстардаңар книгаларымны орыс тіліне тілбестирге сағынчам. Пӧгіннер толдыра. Тус ла читпинче.
– Анзы андағ чізе. Чайаачы кізілерге тус пір дее чидіспинче. Аннаңар тынағ кӱннерні чидікпин сағыпчабыс. Кӱннер читпинчетсе, отпускты хадарчабыс. Хазыхтарыбыс ла пик ползын! Хазых чӧр! Прай сӧбіреңде, туған-чағыннарыңда часка тӧреміл ползын. Тӧреен кӱніңнең!
– Алғыс ползын!
Сомнар «Хакас чирі» газета редакциязы архивінең
Автор :
Чоохтасхан Илья Топоев
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 1 |
| 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
| 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
| 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 |
| 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 |
| 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
