Чонның киртінізі алай сӱрдестіг киректер
17.04.2024
Хабарлар
Сабир Тюкпеев, Молат Ах Хасха, Хусхун Торбастаев
Культура. Пу кӱннерде Хакасияда режиссёр Михаил Мерзликиннің пазох наа фильмі чарыхха сых парды. Ол «Книга степей» адалча
Фильмнің пастағы кӧзідии Ағбан городтың «Наутилус» кинотеатрында полған. Чыылысчатхан чонны чиит оол-хыстар чалахай удурлааннар. Оларны ырахтынох танып саларға чарир. Прайзы кӧксілерінде ах букваларнаң «Vеtеr перемен» пазылған хара футболкалар кис салтыр. Чиит кинокомпания хысха тус аразына нинҷе-де кино чарыхха сығарарға маңнанған. Че, андағ даа полза, аның тоғынҷылары «Книга степей» альманахты чонға кӧзідер алнында тың чӱрексіпчеткеннер.
Кӧрігҷілер залынзар фильмде суурынған артисттер иртчеткеннер. Хакасияның культура министрі Светлана Окольникова кино индустриязына чахсы хабасча. Ол ідӧк «Книга степей» фильмнің пастағы кӧзідиине килген. Кӧрігҷілер, холларында попкорннар паза суғлар тудынып алып, билет хоостыра орыннарынзар одырчатханнар.
Фильмні кӧзідер алнында «Наутилустың» улуғ залында чыылысхан чонға, пірее хорғыс усанабас сығыс килзе, посты хайди тудынардаңар паза хайдағ ізіктерҷе сығарынаңар чарыт пиргеннер. Анаң сценадаң залға толдыра одырыбысхан кӧрігҷілерзер хоосчы-постановщик Ирик Аглиуллин айланған. Ол фильмде нимедеңер чоохталчатханын хысхаҷахти искір пирген.
«Книга степей» фильмде хакас чон киртінчеткен тағ, суғ, хай ээлерінеңер, От инедеңер, ӱзӱт-айналардаңар кӧзіділче. Ідӧк анда кізілер кибірлер иртірчеткені пирілче. Ӧӧн сағызы – культураа, кибірлерге, чир-чайаанға сибер хайары. Фильмде чир-чайаан ээлеріне тоғасхан кізілер араласчалар. Режиссёр, анимациялар паза кӧг-табыстар хозып, аны уламох хайхастығ итче.
Михаил Мерзликин тархын специальнозынҷа ӱгренген. Аның Хакасияның тархынын чахсы пілчеткен таныстары кӧп. Фильмні суурар алнында ол республиканың ыраххы аалларынзар читкен, чуртағҷыларнаң чоохтасхан. «Книга степей» пис чардыхха чарылча.
«Тағ ээзі» чардых Пии аймаандағы Улуғ Нонып аалда пір сӧбіре хой сохчатханынаң пасталча. Анда хойның тамаан кисчелер, ханын ағысчалар, істі-харын арығлапчалар, хан урчалар. Анаң пызырған ізіг ханнаң тағ ээзін азырирға чир-чайаанзар сыхчалар.
– Тағ ээлері чуртымда ӱр полғаннар. Мин оларның чоохтасчатханнарын исчеңмін. Нимезі хайхастығ? Ирен ӱні истілбеен, ипчілер ле сууласчаңнар. Хатхырысчатханнары чахсы истілҷең, че чоохтарын оңар полбаам, – хан урып ала, чоохтапча Улуғ Нонып аал чуртағҷызы Евдокия Табурчинова.
– Тағ чоны омаларынаң піске, хакас чонға, тӧӧй, че оларның кӧміскелері чоғыл. Тағ ээлерінің улуғ кӱс пар одыр. Кізі чоохтары хоостыра олар кізілерге полызарға кӱстенчелер. Кӧзідімге, піреезі тайғада астых парза, тағ ээзі чолны табарға полыс пирче. Хакастарның чир-чайаанда, тайғада, суғ хыринда, арығда посты орта тудынҷаң кибірі пар. Піc оларзар ааллап парчабыс нооза, аннаңар чир-чайаанда тың хысхырарға, сӧп-сап артызарға чарабас, – чарытча фильмде Казанов аалдағы музейнің директоры Виктория Кулимеева.
Пу чардыхтың сӱрдестіг хоос ӱзігінде абахай хыс Айсили Майнагашева паза Ирик Аглиуллин (тағ ээзі) суурынчалар. Айсили хайалығ тағлығ орында астых парча. Анда ол тағ ээзіне тоғасча. Олар удур-тӧдір кӧӧленізібіcчелер. Чиит хыссар паза тағ ээзінзер ӧӧртін килкім тас тӱс паритчатса, тағ ээзі аны пір ле холнаң тохтадыбысча. Че соонаң ол хайхастығ оңдайнаң чіт парыбысча. Хыс аны чідір салча.
– Мының алнында хакас ипчілер алай иреннер тағ чонынаң хада чуртап салҷаңнар тіп киртініc полҷаң, – тіпче Виктория Кимовна. – Чонда пурунғыдаң сығара пӱӱнгі кӱнге теере чир-чайаан ээлеріне тоғасчатханнаңар кӧп чоох пар, аннаңар олар сынында пар поларлар. Мындағ тоғазығлар тиктең полбинча тіп санапчам, олар піске хайдағ-да танығ пирчелер, неке.
«От ине» чардыхта тархын наукаларының кандидады Станислав Угдыжеков От иненің улуғ кӱзінеңер чарытча.
– Иртен турып алып, песті одынарға итсе, наа ла тамызыбысхан отсар чиис саларға кирек. Отсар тӱкӱрерге, анда сӧп-сап ӧртирге, аны устығ тиріглернең хазирға чарабас.
Хамнар отха килістіре орынны ӱр тілепчелер. Аны кӱн хон парза ла тамызарға чарир. От пастыра хамнар пасха чирлерзер ізік асчалар. От пастыра олар хайдағ-да искіріг алчалар. От инені азырап, чииснең чир алтындағы чуртағҷыларны алай Ӧӧркі чайааннарны сыйлапчалар, – таныхтапча Станислав Анатольевич.
Пу чардыхтың хайхастығ хоос ӱзігінде От инені А.М.Топановтың адынаң Хакас драма театрының артизі, Россияның саблығ артизі, Хакасияның чон артизі Светлана Чаптыкова ойнапча.
Светлана Чаптыкова От иненің омазын чайапча
Фильмде суғ ээзінеңер хам Светлана Аданакова паза «Сос пилтірі» музейнің директоры Мария Ачитаева чоохтапчалар. Суғ ээзін сӱтнең, талғаннаң азырапчалар.
– Кізілер, суғ хазынзар пастырып, аны чир-чайааныбыстың cілии ӱчӱн алғыстапчалар. Суғ прай тіріг нимее чуртас пирче. Хакастар суғ ээзін улуғлапчалар.
Іҷем мағаа мындағ полған ниме чоохтаан. Пірсінде, хараазын усхун парғанда, алнында ирен турчатханын кӧр салған. Ол холында пала хуҷахтапчатхан. Іҷем, иртен тур килгенде, хомай тӱс кӧрдім тіп сағын салған. Анаң кинетін не палазы ағырыбысхан. Олар пілігҷі ууҷазар парғаннар. Анзы сурған: «Сірер суғ хазынзар чӧргезер бе?» Іҷем «йа» тіп нандырған. «Cуғ ээзі палаңның худын апарыбыстыр. Сірер, соона салдырбин, минзер азынада килген ползаңар, худын нандыра даа айландырып аларҷыхпыс, че ам орай», – теен пілігҷі ууҷа. Суғдаң пірее ниме-ноо алчатса, хайди даа суғ ээзінең суранарға кирек, – чоохтапча фильмде Мария Ачитаева.
Пу чардыхтың хоос ӱзігінде А.М.Топановтың адынаң Хакас драма театрының артизі Максим Султреков суурынча. Ол, суғ хазында одырып, хайхастығ тазыҷах кӧр салча, анаң аны ізебінзер суғыбысча. Суғ ээзі, анзын cизін салып, Максим Султреков ойнапчатхан матырны суғ алтынзар тарт парыбысча. Суғ ээзінің омазын абахай чиит хыс Ярославна Левицкая киртістіг чайапча.
«Хай ээзі» чардыхта Хакасия искусствозының саблығ деятельі, Хакасияның чон артизі Кучен Ай Чарых Сайын паза Хакасияның чон узы Сергей Чарков суурынчалар.
– Тӱс чирімде мин хыри-пазы чох чазыда пол парчаттырбын. Ыраххыда ӱс чалаң аттығ ирен кӧрін парған. Олар минің саринзар халыхтат сыхханнар. Мин, чочып парып, олардаң хыйа тизерге кӱстенчем, че азахтарым испинче, чӱгӱр полбинчам. Олар, мағаа чидіп, аттарынаң ибіре пастыр чӧріп, хамҷыларынаң мині ачыда чыртханнар. Мин усхун парғам, че идім сынында ағырған.
Олар тӱзімде нинҷе-нинҷе хати килгеннер. Мин, ағамзар киліп, хайди поларға сурғам. Ол теен: «Алай хайла, алай олар сині чоо саап саларлар».
Анаң холыма чатхан алғанымда, ол кӧг тириинең хаҷанох тузаланчатхан чіли ойнап сыххам. Соонаң тӱзімде чалаң аттығ кізілер килчетселер, усхун парҷаңмын, сала маңзыри холыма чатхан алып, ойнап сыхчаңмын.
Ам андағ тӱстер кірбинче. Сизінгенде, ол ӱс чалаң аттығ кізі хай ээзі, сӧс ээзі паза кӧг тирии ээзі полтырлар, – чоохтапча Кучен Ай Чарых Сайын.
Сергей Трофимович «Книга степей» фильмде чатханны хайди итчеткенін кӧзітче.
«Хай ээзі» чардыхтың хоос ӱзігінде «АРОН» арт-резиденцияның устағҷызы Хусхун Торбастаев, «Кӱн сузы» ансамбльның артизі Молат Ах Хасха, Хакас драма театрының артизі Николай Бельтереков, Пӱрӱт чирінің «Байкал» теелбек театрының артизі Сабир Тюкпеев ойнапчалар. Полтазы хоостыра пу ӱзікте хай, сӧс паза кӧг тирии ээлері чиит оолны хамҷынаң чыртчалар, анаң анзы хайлап сыхча.
«Айна» чардыхта А.М.Топановтың адынаң Хакас драма театрының артизі Виктор Сагалаков суурынча, че артист чіли нимес. Мында ол кічігде позы кӧрген айналардаңар чоохтапча.
– Мин Пии аймаандағы Хызыл хара суғ аалдаңмын. Кічігде, 8 частығда, олған комнатазында узупчатханымда, кізілер хазыр таласчатханына усхун парғам. Минің пастағызын сағыс полған, арса, піссер аалҷылар килділер бе тіп. Хараам азып, кӧрзем, ӱс пасхаҷыл ниме одырча, хайдағ-да пілдізі чох тілнең ниме-де ӱзӱрчелер. Олар кізее дее тӧӧй ниместер, айналар! Пірсі, мині кӧр салып, пасхаларына минің саримзар пазынаң икіп, салаазынаң кӧзітче. Ікізі ідӧк минзер хорғыстығ кӧрістерін тастаан. Мин, чорған алтынзар кір парып, сым на чатхам, іди иртенге теере узубысхам, – ӱлесче олған тузында кӧрген нименең чиит оол.
Аалда сӱрдестіг чоохтарға киртінчелер, че городта аннаңар чоохтазаң, сині піл полбастар, алығзың тіп санирлар тіпче Виктор Сагалаков.
«Айна» чардыхта ідӧк Асхыстағы «полтергейстеңер», ээліг Ӱӱ тағның чазыдынаңар, поонҷахтардаңар кӧзіділче паза чоохталча.
«Книга степей» фильм 1 час 30 минут парча. Анда хакас тілі истіл парча. Сӱрдестіг фильм кӧрігҷілернің кӧңнілеріне кірген. Аны кӧрзе, пірееде кізі идінҷе соох таа ойлапча. Наа оңдайнаң хынығ суурылған тоғысты харах албин кӧрерге чарир.
Режиссёр Михаил Мерзликиннің хоза пір фильмін чуртағҷылар улуғ экранда кӱскӱзін кӧрерлер. Мистикалығ триллер «Шаман» адалча. Ідӧк «Ветер перемен» киностудияның тоғынҷылары пӱӱл кӱлкістіг фильм чарыхха сығар тіп ізендірчелер. Анзы ідӧк прайзының кӧңніне чарап парар.
Сомнар Янина Рейферни
Автор :
Татьяна Топоева
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
| 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
| 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
| 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
| 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
