Аал хонии. Хакасияның хыраӌылары, тоңастығларны таарып, маң чохтанчалар. Таштып аймаа хыра тоғыстарына прайзының соонаң кiрген.

Аймахта сигiс хоных тоңастығларны паза кöп чыллығ оттарны таарирынаң айғасча: «Нива» ООО, А.Д.Тербежековтың, Е.В.Тахтобиннiң, А.В.Мамышевтiң, А.Н.Долговтың, М.С.Бозыковтың, Д.В.Здвижковтың, А.В.Матвеевтiң кресен-фермер хоныхтары.

Таштып аймааның аал хонии устанызының пастығы Сергей Султрековтың чооғынаң, аймахта таарығ чирлерiнiң улии 7188,5 гектарға тиңнелче, ол санда 1630 гектарда пуғдай таарылар, 515 гектарда – ас, 800 гектарда – сула, 200 гектарда – горох, 200 гектарда – рапс, 100 гектарда – кукуруза, 1060 гектарда – пiр чыллығ оттар, 2671 гектарда – кöп чыллығ оттар.

– Ам чирнi паза ӱреннернi таарыға тимнирiне килiстiре кӱннер турыбысханнар. Пiстiң аймахта ӱреннер öскiрӌең хоных чоғыл, аннаңар садызарға килiсче. «Нива» ООО паза фермер хоныхтары Алтай аймаанаң эспарцет оттың ӱренiн садызып алғаннар.

«Нива» ООО 500 гектарда тоңастығларны таарып салған, ол санда 150 гектарда – суланы, 350 гектарда – пуғдайны. Предприятие 4 муң гектарда аймах öзiмнер таарирға пöгiнче, 1500 гектарда – пуғдайны, 500-ер гектарда – асты паза суланы, 200 гектарда – горохты, 200 гектарда – ӱренге рапсты, 100 гектарда – кукурузаны, 1000 гектарда – пiр чыллығ оттарны. Ирткен чылдағызынаң тиңнестiрзе, пу хоныхта таарығ чирлерiнiң улии 1000 гектарға öс парған. Аннаң пасха, хоныхтың 2200 гектар чирiнде кöп чыллығ оттар öсчелер.

«Нива» ООО, iнек санын öскiрiбiскеннеңер, пӱӱл мал азиин кöп арах пилетир. Предприятие iкi ööр симментал тöллiг iнектернi саарға пöгiнче. Кирек оборудование, садызып, турғыс салған. Тоғынӌылар чидiспинче. Iнек сағӌаңнар кирек. Саалчатхан iнектернi уламох чахсы азырирға кирек. Кöп сӱт саап алар ӱчӱн, оларны силоснаң азырирға киректелче. Аннаңар хоных кукурузаны таарир.

Амды пуғдайны садызып аларынаң сидiксiнiстер пар. Кiзiлер малларын азырирға суланы, асты алчалар. Ун тартчаң пуғдай хомай садылча. Аннаңар хыраӌылар аны асхынах таарирға пöгiнчелер, мал азиин – кöп арах, – теен Сергей Антонович.

Сiлкер айының 13-ӌi кӱнiне Таштып аймаанда «Нива» ООО паза фермер Александр Матвеев тоңастығларны таарааннар. Пасха хоныхтар хыраларында от кöмес öс парарын сағыпчатханнар.

Таштып аал хыринда илееде хыра кöрiнчеткен. Пiреезiнде чирнi, таарыға тимнеп, пораналапчатханнар. Пiреезiнде техника, оодылып, турчатхан.

Пiске фермер Александр Матвеевтiң хыразында пол килерге ӱлӱс тӱcкен. Ол мал öскiрерiнең айғасча. Iнектерi саалча. Олар мал азиина сула, пiр чыллығ паза кöп чыллығ оттар таарыпчалар.

– Пiс пiр неделя таарығнаң айғас салдыбыс. 70 гектарда суланы таарып саларға пöгiнчебiс. Пӱӱн читiре таарыбызарға кӱстенербiн. Анаң 30 гектарда кöп чыллығ эспарцет отты таарирбыс. Ол чазы оттарынаң хай-хай артых. Алындағы чылларда оттарны таарир оңдай чох полған, техника иргiлен парған.

Амды наа тракторнаң андағ оңдай пар. Пӱӱл «Йота» трактор садызып алғабыс. Уғаа чахсы трактор полтыр. Ол iкi трактор чiли тоғынча. Аннаң iзiг дее кӱнде кiлебин тоғынарға чарир. Кабинада кондиционер пар. Хоза наа чирлерде таарып пастапчабыс. Че наа чирлернi таарыға тимнирге тус кöп арах хорапча. Сiлкер айы тоозылғанӌа прай ниме таарып саларбыс тiп сағынчам. Ам хырада тоғынарға чахсы кӱннер турча, иртен хыразар сыхсам, орай иирде ле ибзер айланчам.

Тракторға «Быстрица» таарығ комплексiн хаптырып алғам. Пу неделяда наңмырлар чағбаза, тоғыс тӱзiмнiг парар, – сағыстарынаң ӱлескен Александр Матвеевтiң харындазы, тракторист Дмитрий.

Александр Матвеев 10 азыра чыл фермер полча. Таарығ чирлерiнiң улии – 192 гектар. Аның хонии улуғ даа полбаза, тилiпчеткеннернiң санына кiрче. Фермер хониинда, iнектернi саап, сӱт ас-тамаан (öрiңме, хайах, эӌiгей) тимнепчелер. Аннаңар Таштып аалдағылар фермер сығарған ас-тамахты чахсы таныпчалар.

Хакасияның аал хонии паза ас-тамах министерствозы искiриинең, сiлкер айының 14-ӌi кӱнiне Хакасияда 37,1 муң гектар чирде аймах öзiмнер таарыл парған. Ол санда пуғдай – 23,5 муң гектарда, ас – 1,1 муң гектарда, сула – 5,4 муң гектарда.

Таштып аймаанда 735 гектарда тоңастығларны таарып салғаннар, пуғдайны – 440 гектарда, суланы – 295 гектарда.

Шира аймаанда 7971 гектарда тоңастығлар таарылған. 1615 гектарда суланы таарып салғаннар, 983 гектарда – ах киндiрнi. Тиксi аймахта 11,6 муң гектарда аймах öзiмнер таарыл парған.

Пии аймаанда 8,4 муң гектарда öзiмнер таарыл парған, ол санда пуғдай – 4,9 муң гектарда, ас – 655 гектарда, сула – 1294 гектарда, горох – 322 гектарда, рапс – 980 гектарда, пiр чыллығ оттар – 200 гектарда.

Алтай аймаанда 7,2 гектарда тоңастығларны таарып салғаннар, ол санда пуғдайны – 3,5 муң гектарда, асты – 390 гектарда, суланы – 963 гектарда, горохты – 150 гектарда. Iдöк мал азии таарылча. 120 гектарда пiр чыллығ оттар паза 2,1 муң гектарда рапс таарыл парғаннар.

Орджоникидзе аймаанда 7,8 муң гектар чирде тоңастығлар паза рапс таарыл парғаннар. Пуғдай – 6,1 муң гектарда, сула – 670 гектарда, рапс – 1045 гектарда.

Боград аймаанда пуғдай 475 гектарда таарыл парған, сула – 578 гектарда, ас – 70 гектарда. Тоңастығлар тиксi 1123 гектарда таарылғаннар.

Асхыс аймаанда 10 гектарда пуғдай, 5 гектарда ас паза 12 гектарда сула таарыл парған.

Ағбан пилтiрi аймаанда 120 гектарда чир тамаан сал салғаннар, ол санда 5 гектарда – яблах.

Республиканың хыраӌылары чирнi таарыға тимнирiн узаратчалар. Тиксi Хакасияда 42,5 муң гектар чир пораналылған, 35,9 муң гектарда минераллығ удобрениелер чайылғаннар.

Тиксi регионда таарығ тоғыстарының планы 27,6 % толдырыл парған, ол санда пуғдайны таарирынӌа – 44,3 %, асты – 26,6 %, суланы –19,8 %.

Сом Альбина Чистогашевани