Пайрам. Хакасияда имнег тоғызы хазна синiнде пасталғаннаң пеер пӱӱл 100 чыл толча. Аны республиканың хазых хайраллаӌаң министерствозы аймах-пасха оңдайларнаң таныхтап пастабысты. Iди пу наада Ағбанда «100 чылға – 100 ағас» чöрiм ирткен.

Мындағ чалахай кöг хоостыра хайди кöмес тее теелбектенiп албас. Аннаңар састарына хайылбас хыро сабыл парған улус тöреен чирiбiстiң хайхастығ сiлиинеңер чӱрек тибiредiстiг сарын хоостыра кööлӌе кiрлектенiзiп пастапча. В.Г.Чаптыковтың адынаң Хакас филармониязының ырӌы-кöгӌiлерi пiр чалахай сарынның соонда пасхазын пастапчалар, Ағбандағы культура паза тынағ паркынзар ағас одыртарға чыылыс парған имӌiлернiң кöңнiлерiн уламох кöдiрерге харасчалар.

– Пӱӱн пеер ööнiнде имнег киреенде ӱр чыллар тоғын салған iстенiс ветераннары чыылыс парды. Тынаға сыххлап парған ползалар даа, оларның кöбiзi тоғынча. Чииттер дее пар. Олар имнег учреждениелерiнiң устағӌылары полчалар, – чоохтапча иргi танызым, республиканың харах имнег туразының ööн имӌiзi, имнег наукаларының кандидады Любовь Карамчакова.

Любовь Алексеевнаны пiстiң республикада маңат таныпчалар, чахсы тоғызы ӱчӱн махтапчалар. Мына пiстiң хырибыста ортын частығ ирен ӱр нимеске тохтабысты. Харах имӌiзiнең чалахай изеннесче, Любовь Алексеевнадаң тоғыс хайди парчатханнаңар, наа пöгiннерiнеңер сурастырғлапча. Анаң иргi таныстарынаңар чоохтаза халғаннар. Кемнi-де палалары Иркутсксар апарыбыстырлар, анзы, анда даа, ибде одырбин, тоғысха кiрiп алтыр. Пiрее хати телефоннаң сығдырат салчатхан осхас, Ағбанға тың сағынчатханын чазырарға даа хараспинча ба хайдағ. Че ӱр чыллар хада тоғынған ööрелерiнең артых имӌiлер анда таап полбинча.

Ах халаттарын олаңай кип-азахха алыстырыбысхан саблығ имӌiлернi таныбин халчазың. Олар пӱӱн сабал ағастарның хорбыӌахтарын одыртарға пеер килгеннер. Ачых-чарых кöңнiлiглернiң аразында хайди даа хормачы кiзi табыл парадыр. Мында даа кирек андағ оңдайнаң парыбысхан. Час чазап салған ипчi, теестегi кöглiг ыр тоозылғанда, ööре-арғыстарынзар сыныхти кöрiбiзiп, хомзынчатхан полыбысты.

– Мин мында артых осхаспын. Ибзер пар кöрим, – аар тынча ол.

– Хайди полыбыстың? Ағырыбыстың ма? – сурастырча пасхазы.

– Олег Васильевич ниме теен? Чӱс чылны таныхтап, чӱс кiзi чӱс ағас одыртарға кирек, – хомзынчатхан полыбысты анзы.

– Анаң чи? Маңат топ-тоғылағас саннар, – кӱлiмзiресчелер ööрелерi.

– Кiзiлернi ӱс хати санадым. Мин пiр чӱс пiрiнӌi пол парчам, – ӱндесче ол. Олег Васильевич Ананьевский, Хакасияның хазых хайраллаӌаң министрi, позының ады-солазын искен дее полза, ахсыларын чаба тутхлапчатхан имӌiлерзер кöр тее салбады. Аның хыринда орынӌызы Павел Георгиевич Шоев паза даа пасхазы турғлапча. Олар хайдағ-да сурығны ӱзӱрчеткен осхастар, чоохтазығларын ӱр нимеске дее тохтатпинчалар. Пастых кiзi пiрде пiрсiнзер сыныхти кöр салча, пiрееде, чарасчатханын кöзiдiп, пазын икiп салча. Соона салдырбас сурығ, неке.

Любовь Алексеевна Карамчакова, тiзең, мағаа редакцияда ӱр чыллар хада тоғынған хабарӌы-писатель Каркей Нербышевтiң «Кöрчем, доктор!» чыындызын чарыхха сығарарға тузалығ чöптернең дее, ахчанаң даа маңат хабасхан. Ол книга саблығ харах имӌiзi Николай Максимович Одёжкиннiң чуртазына, аның 100 чазына чарыдылған. Аны чарыхха сығарар тусха орта саблығ писатель ах чарыхтаң парыбысхан. Аннаңар прай тимнеглiг тоғысты мағаа иртiрерге килiскен. Кöрiлген тусха орта ол чыынды тимге сых парған. Пӱӱнгi кӱнде республиканың ха­рах имнег туразы Н.М.Одёжкиннiң адын ал чöрче.

Сабаллығ ағастарның хорбыӌахтарын имӌiлер Ағбандағы культура паза тынағ паркының иң ыраххы пулуңнарының пiрсiнде одыртханнар. Ибiре чоон-чоон тирек ағастар турғлапчалар. Че оларны пу чағында прай кисклебiсчең осхастар. Андада пу орында «Имӌiлер аллеязы» прайзының хайиин тартчаң полбас па.

Хайдағ-да хатығ чир килiс партыр оларға. Итсе, ағастар одыртчаң оймахтар пилен. Че хаӌанох хазылған осхастар. Кöбiзi сайбал партыр. Оймахтарзар тастар кире тасталтырлар. Оларны хати арығлирға киректелче. Ол даа сылтағнаң, неке, ипчiлер иреннернi постарына полыс пирерге сурынчатханын удаа истерге килiсчеткен. Аннаңар даа Айвар Николаевич Кольчиковха, республиканың табырах имнег полызиин пирӌең станцияның устағӌызына, Михаил Григорьевич Мальгинге, Алтай аймааның имнег пöлиинiң ööн имӌiзiне, Николай Семёнович Конгаровха, Хакасияның спид-кiннiң улуғ имӌiзiне паза даа пасха иреннерге полызығ сурчатхан ипчiлерге хабазығ пир турарға килiскен.

– Кöрiңер, кöрiңер, пiс Хакасияның ööн музейiне чит тее парирбыс. Андар килзе, пӱӱн одыртхан ағастарыбысты сыныхтабыс турарбыс, – кöглiг сууласчалар iстенiс ветераннары.

– Пiс ööн музейде 10 хандыхта пайрамыбыс таныхтирға тимненчебiс. Маң тус полза, кил парыңар, – хығырча таныс ööрелерiн республиканың харах имнег туразының ööн имӌiзi Любовь Карамчакова, анаң минi кöр салып, iдöк хығырча.

Улуғ частығ имӌiлер сабаллығ ағастарның хорбыӌахтарын одыртчатхан туста ибiре-сибiре кöрглебiзерге маңнанчалар. Оларның пiрсi прай сöбiрезiнең пеер тынанарға кил парчатхан осхас. Мында арығ кии тiп таныхтапча. Амды, харағай, тiген, тыт, хузух ағастары öсклеп пастабысса, тынарға уламох ниик, тузалығ пол турар тiп öрiнче. Пiрсi, тiзең, ӱӱӌiгiнде харағай хорбыларын одыртхлап салтыр. Амды iдöк оларның öзерiн матап сағыпча.

– Пiди ынағ öменең ӱр нимес тее хада тоғынғаны имӌiлернi, iстенiс ветераннарын матап пiрiктiрче. Пiс одыртхан хорбыӌахтарыбыс öсклеп парзалар, соондағы тöллерiбiске улуғ туза ағыларлар, – сала даа iкiнӌiлебинче республиканың хазых хайраллаӌаң министрi Олег Васильевич Ананьевский, позы одыртхан хорбыӌахты паарсах сыйбастыр турчатхан туста.

Cом Альбина Чистогашевани