Имҷі ӱлӱзі – чон хазиин хайраллиры
14.06.2024
Хабарлар
Имҷі-дерматовенеролог Валерий Майнагашев
Имнег тоғынҷызы кӱніне удур. Пістің хазнада кибір хоостыра пу ӱлӱкӱн хандых айының ӱзінҷі позырах кӱнінде таныхталча. Пӱӱл ол 16 хандыхха килісче
Хакасияда істенчеткен ах халаттығ улустың санында «Хакас чирі» газетаның хығырығҷылары пар. Оларның пірсі – имҷі Валерий Аверьянович Майнагашев. Ол республиканың теер-чуғынҷах ағырығлар диспансерінде дерматовенеролог полып 30-ха чағын чыл істен парир. Тоғызында хакас газетазына чыл сай пазын турча, іди 10 азыра чыл хығырығҷыбыс пол парир.
Валерий Майнагашевтің тӧреен-ӧскен чирі Асхыс аймаандағы Асхыс чоғархы аал полча. Анда ол пасталығ школазар чӧрҷең. Че анаң 5 класстаң сығара национальнай школада ӱгренген. Школа соонаң чиит оол чааҷы службазына хабылған, часхыдағы пастағы хығыртыға кирілген. Германияда службазын иртіп, ікі чыл танкист полған. Аннаң айланғанда, ол Ағбанда тимір чолда машинист полысчызы полып ікіҷе чыл тоғынған. Че чиит оол пір студент хыснаң танызып алғанда, аның чуртазы саңай алыс парған. Кӧӧленізіне тоғас парып, Валерий Аверьянович Хызылчарзар кӧс парыбысхан. Студент хыс – имҷі профессиязын таллап алған абахай. Сӧбіре тӧстеп, Валерий Аверьянович улуғ городта тоғын сыххан. Ипчізі Хызылчардағы имҷілер институдында пір чыл ӱгрен салғанда, cӧбіре пазы ідӧк имҷее ӱгренерге сағыныбысхан.
– Мин имнег киреенеңер хаҷан даа сағынмаам. Че ипчімнің сылтаанда имнег киреенең айғас сыххам. Аннаң сыбыра чоох алызып, ідӧк имнег киреенеңер книгалар кӧрглеп, имнег институдынзар ӱгренерге кіріп аларға сағыс тӧреен. Итсе, ибде улуғларым 1975 чылдаң «Здоровье» журналға сыбыра пазынҷаңнар, мин, кічіг дее ползам, аны хынып кӧрҷеңмін. Соонаң школада биологияны ідӧк уғаа хынып ӱгренгем.
Че институтсар кірер алнында мин пастап позыма килістіре тоғыс таап алғам. Хан cтанциязында хараазын тоғынҷаңмын, кӱнӧрте вузсар чӧрҷеңмін. Очно ӱгреніп, имнег факультедін тоосхам, олох туста 6 чыл изере істенгем. Іди cӧбірені азырирға кӱстенгем, пістің пала тӧреен нооза.
Пӧзік ӱгредіг алғанда, 1995 чылда Ағбандағы пала тапчаң турада «Гинекология» кӧстегҷе интернатура ирткем. Анаң, имҷі полып, істеніс чолымны 1997 чылда теер-чуғынҷах ағырығлар диспансерінде пастаам. Новокузнецк городта имҷілер узын кӧдірҷең институтта ӱс ай «Дерматовенеролог» ӱгредіг курстарын иртібізіп, тимде специалист пол парғам. Ол сыыннаң пу имнег туразында ла істен парирбын. Пу кӱнде, дерматовенеролог полып, диспансернің поликлиника пӧлиинде кізілер хазиин сыныхтапчам. Піди ротация иділзе, пірееде стационарда даа чонны имнеп чылларнаң тоғынчабыс, – чооғын иптіг апарған Валерий Аверьянович.
Таныхтирға кирек, диспансерде амғы тусха 100-ке чағын кізі істенче, ол санда – 12-ҷе имҷі. Поликлиникада имҷілер ӧӧнінде азынада пазын салған пациенттернең тоғыс апарчалар. Теер-чуғынҷах ағырығларнаң айланчатхан кізілернің хазии ӱс кабинетте сыныхталча, чабал чуғынҷахтарны чухтырып алғаннарның хазии – пір ле кабинетте. Аннаң пасха, пар алынҷа кабинет, хайзынзар ахча тӧлеп, поcтың адын аданмин айланчатханнарнаң тоғасчалар.
Имҷінің чооғынаң, диспансерзер республиканың прай аймахтарының чуртағҷылары хазиин сыныхтанарға килчелер. Хайзы-да аймахта дерматовенеролог чоғыл, аннаңар пу имнег туразының специалисттері полызарға кӱстенчелер. Че амғы туста, хазых хайраллирында тоғыс оңдайы алыс парғанда, имҷізер азынада пазын салбазаң, киректелчеткен специалистсер киліп ле кір полбассың. Кемні-де участковай имҷілер пеер ысчалар. Алай, специалистнең чӧптезіп алар ӱчӱн, кізілернің оларзар кӧнізінең айланҷаң оңдай пар. Че, сизінгенде, мындағ оңдайнаң тузаланарға иткен кізее пастап хайди даа азынада пазын саларға киректелче.
– Амғы туста кӧбізін теер ағырығларынаң ирееленчеткеннер піссер айланчалар, – чооғын узаратхан дерматовенеролог. – Ӧӧнінде чӧреес дерматозтар сығыс килген кізілерге пістің полызиибыс киректелче. Кӧзідімге, андағ кӧрімге кірчелер: псориаз, экзема, аллергия, атопическай дерматит, крапивница ағырығлар. Ідӧк чуғынҷах теер ағырығлары (ол санда ходыр, грибковай ағырығлар) сығысча. Чуғынҷах венерическай ағырығлардаңар чоохтаза, пӱӱн оларнаң ағырчатханнарның саны кӧмес пол парды. 1998 – 2000 чыллардағы осхас «салғах» ам чоғыл. Ол туста Хакасияда сифилиснең уғаа хомай кирек полған. Пу чабал ағырығны чухтырып алған кізілер ӧӧнінде Ағбанда санға алылҷаң, итсе-де, аймахтарда даа ол матап тараҷаң. Регионнар аразында Тува пу хомай кӧзідігҷе пастағы орында саналҷаң, Хакасия – ікінҷі орында. Анаң кӧместең наа имнер читіріл сыхханда, аннаң ағырчатханнарның саны син парған. Пістің тоғызыбыс поликлиникада ла нимес. Ол туста мин, Таштып аймааның имҷі-кураторы полып, чылда ікі-ӱс хати тоғыс чорығынаң чӧрҷеңмін. Таштып чирінде мин полбаан аал, орама чоғыл, неке. Ағырығ табылған кізілернің хазиин сыныхтир ӱчӱн, иблеп чӧрҷеңміс. Ханны анализке андох, орындох, алҷаңмыс, хада ӧнетін имнег биксін хаап чӧрҷеңміс. Іди аалларҷа чӧре-чӧре, адайлардаң даа хорыхпиныбысхабыс. Тоғыс чорығынаң чӧріп, орындағы участковай имнег тураларына паза ФАП-тарға полыс турғабыс. Пірееде Таштыпта даа анализтер тимнел парҷаң, аның салтарларын чуртағҷылар орындох алып алчалар, піс, дерматовенерологтар, аны хоостыра кемге-де орындох имнег чӧптерін пир турҷаңмыс. Таштып чирінде Антон Михайлович Бутонаев, харах имҷізі полза даа, пу кӧстегҷе матап хайынған. Хада-пірге тоғынып, аалларҷа илееде чӧр салғабыс. Анаң піс позыбыс таа алынҷа чӧрҷеңміс, анда пісті прайзы даа таныҷаң. Іди киле-киле, пу чабал ағырыға сыдан салғабыс. Пу ағырығлар чуртас синінең палғалыстығлар, ол тӧбін пол сыхса, чон чуға чуртап сыхча, чуғынҷахтар тарапча. Чабал ағырығ, тізең, уламох табырах тарапча. Амды хомай кирек амырап парза даа, піс, имҷілер, тоғыс чорығынаң аалларҷа ам даа чӧрчебіс, орындағы имҷілерге консультациялар иртірчебіс.
Пістің улуғ хаалағлар лаборатория-диагностика саринаң пар. Хазнада нацпроекттер чуртасха киріл сыхханда, диспансерзер чахсы оборудование читірілген. Тоғынарға оой полыбысхан. Лаборатория базазы кӱстіг паза ізестіг тоғынча тирге чарир, анда ӧнетін анализтер иділче. Аннаңар піссер хонҷых регионнардағы город-аймахтар чуртағҷылары анализтер идерге килчелер. Хакасиядағыларға лабораториябыста анализтерні тикке идерге чарир.
Ирткен туснаң тиңнестірзе, диспансерде 2000 чылларға теере хойларны донор чіли тутчаңнар. Иммунизированнай хойның ханын алып, сыворотка идіп, анализтер идерге килісчең. Амды, тізең, сыныхталған тимде сыворотканаң (реактив) тузаланчалар. Диспансернің тархынында полған чапсых танығлардаңар истерге килісче. Ол 1935 чылда тӧстелген, че венерическай служба алынҷа тоғынҷаң, соонаң ол дерматология службазынаң піріктірілген. Областьтың хазых хайраллаҷаң пӧлиинің приказы чапсых таа пілдірче: имнег туразына таарлағ машина пирердеңер чахығ пазылтыр, штатта шофёр пар пол сыххан. Аның алында, тізең, саңай пасха чахығ полтыр: имнег туразында ат пар полтыр, аны паза азых-азыралын, чіҷірдең ала, Палыхтығ суғ аалдағы имнег туразынзар ызыбызарға.
Пу кӱнде пістің диспансерде имнег полызииның 80 азыра %-і имнег страхованиезінҷе пирілче, 20 %-і – регион бюджеді ахчазына. Ікінҷі кӧрімінең Хакасия чуртағҷылары ла тикке тузалан полчалар, имнег полизі чох полза даа, паспорт хада аларға кирек. Бюджет полызии чурт чох кізілерге дее, чуға чуртапчатхан улусха даа кӧрілче.
Валерий Аверьянович ідӧк таныхтаан, диспансерде улуғларның даа, палаларның даа хазиин сыныхтап тоғынчалар тіп. Паза кинектерге хайығ cалылча. Чӧр полбинчатхан кізілерге дерматовенерологтарның полызии киректелзе, имҷілер оларның ибінзер пар килчелер. Андағ пациенттің участковай имҷізі пеер, сағба пиріп, полызығ кирексіпчеткен кізідеңер искірче. Че андағ кирек удаа полбинча. Сурыныснаң айланғаннарзар диспансердегі маң имҷіні андар ысчалар. Алай кізілер постары, диспансерзер транспорт ызыбызып, имҷіні ибінзер апар килчелер. Пірее имҷілерге пасха даа имнег тураларынзар чӧрерге киліс парча мындағ сурығҷа. Анализтерні итчең наа оңдай чуртасха кирілгенде, андағы танығларны киречілеп пирерге киректелче. Пол парча піди: кізі сифилистең хаҷанох имнел парған, че амғы анализтер чабал ағырығ ит-ханында пар тіп кӧзітче. Амғы анализтер андағ «тайма» танығны 30 – 40 чыл ирт парза даа кӧзідерге айабас осхас. Иргі оңдайнаң иртірілчеткен анализ, кізі имненіп алған даа полза, 3 – 5 ле чыл ирткелек полза, саба «искірҷең».
Имҷі, хығырығҷыларға чӧптер пиріп, постың хазиина кӧп хайығ саларға кӱстенерге кирек теен. Арығ тудынарға. Теерні мааннап, хайралланарға. Теер хурупчатса, косметика ниме-нооларынаң тузаланарға чарадылча. Кӧзідімге, улуғ частығ кізінің теерізі ӧӧнінде хысхызын хурупча, аны сыбыра нымзадарға киректелче, нымзатчатхан кремнернең тузаланарға чарир. Кічіг пала аллергиянаң ирееленчетсе, аллергологтарға паза піске, дерматологтарға даа, аны имнирге сидік поладыр. Аннаңар паба-іҷелерге палаларын хайдағ чииснең азырапчатханын сизінерге кирек, ниме чеен алай ноо нименең тузаланған соонаң аллергия пол сыхчатханына хайди даа хайығ айландырарға. Кӧбізі имҷідең сурапчаттыр: «Нимее іди минің аллергия полча?» Сах андох орта нандыр полбассың, ӧнетін анализтер итпеенде. Амғы істезіглер уғаа аарлыға тур парчаттыр. Аннаңар улуғларға паланың нимее аллергия полчатханын постарына сизінерге кирек. Кӧзідімге, ибде полға хайдағ линолеум тӧзелген. Кип-азах хайдағ порошокнаң чуулчатханына хайығ айландырарға. Арса, ибде тузаланылчатхан сабын-порошоктарға аллергия полча.
Грибковай ағырыға тырғахтар хаптырбас ӱчӱн, пасха кізінің ӧдік-маймаан киспеске кӱстеніңер. Андағ ағырығ ілезіне сығарылза, аны сах андох имнеп пастирға. Пос алынҷа имненмин, имҷізер айланарға. Тузында имнебезе, ағырығ чайыл сығар, тырғах тӧзінзер кірібізер. Имненчеткен туста ӧдіктерні ӧнетін растворларнаң чысхлап турарға. Чуғынҷахтаң тоғыр растворлар аптекада садылча. Ағырығ улғаат парған полза, аны имнер чох имнеҷее чоғыл. Аннаңар специалистте хайди даа имненерге кирек. Пілерге кирек, піреезіне 12 неделяҷа даа имненерге килісче. Ол табырах имнелбинче, пір ай аразына даа имнелбес. Кӧзідімге, кічіг палаҷахтарның андағ ағырығ тоғаспинчаттыр. Ноғадаңар? Аның тырғахтары даа табырах ӧс парча, ӱстӱндегі чардығы удаа хыплал парча. Че улуғ частығларның ол майың ӧсче, анҷааға ағырығ тырғах тӧзінзер кірібісче.
Кізі идінде теер хызар сыхса алай хычытчатса, састар матап тӱсчетсе, сістер сыхчатса алай тырғах хыйыр ӧсчетсе паза пасха даа пілдіріглер изі чохтандырза, имҷізер соона салдырбин айланыңар.
Валерий Аверьянович прай имҷілерні чағдапчатхан профессиональнай ӱлӱкӱннең, ідӧк пӱӱл имнег киреенең айғасчатхан улус таныхтапчатхан паза пір пайрамнаң – Хакасияда хазых хайраллиры тӧстелгеннең пеер 100 чылынаң – алғыстапча. Постарының хазиин хайралланарға хайди даа тус табарға алғапча. Имҷілер кӱнде 30 – 50 дее пациентке имнег полызиин пир турчалар, че ол арада постарының хазиин чідірчелер. Аннаңар посты хайраллазыннар. Талаан тартсын, ибде пала-пархалары, сӧбірезі ӧріндірзін тіпче.
Паза ол алынҷа имҷі-ветераннарны таныхтапча. Диспансерде ам даа істенчеткен ветераннарны махтирға чарир: ӧӧн имҷі Тамара Терентьевна Тинникова, Вячеслав Михайлович Котюшев, Татьяна Юрьевна Шовская, Нина Ильинична Блинковская. Илееде чыл істеніп, ам тынаға сых парған ветераннар санында – Валентина Ивановна Карамашева, Елена Романовна Чезыбаева.
В.А.Майнагашевті, чонны ковид ағырығдаң имнеп кӱстенген ӱчӱн, 2020 чылда Россияның хазых хайраллаҷаң министрі Михаил Мурашконың алғыстас пічиинең таныхтааннар.
Сом Дмитрий Сунчугашевти
Автор :
Инора Боргоякова
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
| 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 |
| 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 |
| 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 |
| 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
