Хакас чирінде – 15 муңҷа тува кізі
19.06.2024
Хабарлар
Хакас Республиканың устағ-пастаа паза «Энерел» тува чонның пірігізінің кізілері
Хакасия – прайзыбыстың ибі. Хакасия хонҷых Туванаң чахсы ынағласча. Ікі республика удур-тӧдір садығ киреенең айғасча, культураларынаң таныстырча, туризмҷе палғалысча, хада-пірге транспорт инфраструктуразын тилітче
«Энерел» пірігістің тӧстелгені
Хакасияда муңарлап тува чон чуртапча. Пылтыр оларны піріктірҷең паза улам ынағластырҷаң «Энерел» пірігіс азылған. Аның кнезі Болат Сат полча. Болат Игоревич Сат Кову-Аксы посёлокта тӧреен-ӧскен, 2002 чылда школаны тоосхан. Анаң Томсктағы радиоэлектроника университедінзер имнег аппаратуразы проектировщигіне ӱгренерге кіріп алған. 2003 чылда пос кӧңнінең армияа парыбысхан. Службаны Волгоград облазында Кии-десант войскозында ирткен. Ікі чыл пазынаң, тӧреен чир-суунзар айланып, ӱгренізін Тува хазна университедінде узаратхан. Анаң, позын паза часказын тілеп, Россияның аймах городтарында чуртаан-тоғынған. Итсе, аның кӧӧленгені кічіг чир-суундох полтыр. Болат Игоревич Айслана Алексеевнанаң сӧбіре тӧстеен. Анаң чиит оол Тувада тағ ис-пайын аныҷаң хыдат фирмазында тоғынған.
– Пірсінде сӧбіремнең хада Хакасиязар тынанарға, республиканың чапсых чирлерін кӧрерге килгебіс. Андада тун оолағыбыс тӧреен полған. Анаң хонғанымнаң кинетін не Хакасияда чурт кӧрглеп кӧрерге чӧптезібіскебіс. Квартира алҷаң ахчабыс читкіҷе полған. Піске Ағбанда квартиралар кӧзіткеннер, анаң Харатассар парғабыс. Анда пір чурт оолағымның кӧңніне тың кір парған, ӧрініп, ойнап, аар-пеер чӱгӱр чӧр сыххан. Піске дее ол квартира най истіг пілдір парған, аны садызып алғабыс. Тувадағы тоғыстаң саназыбызып, пеер кӧс килгебіс, – сағысха кирче Болат Игоревич.
Болат Сат
Сӧбіре пазы наа чирде, тоғыс тілеп, армян чоннаң танызып алған. Андада Ағбандағы аэропортты нааҷылирға тыынчатханнар. Болат Игоревич ол тоғыста пастағызынаң сығара тоозылғанҷа істенген. Наа кӧрімніг аэропорт тимге сых парғанда, Болат Сат бригадазынаң хада Самара городсар андағох тоғыснаң айғазарға парыбысхан. Сӧбірезі Хакасияда халған, оолағы олған садына чӧрген.
Вахтадаң айланғанда, Болат Игоревич сӧбірезін паза ӱрге артыспасха сағыныбысхан, че чир-суғҷылары чиит оолны, аэропорттарны чахсы нааҷылапчатханын піліп, Хызылзар хығырғаннар. Туваның ӧӧн городында ідӧк аэропортты тыхтап пастабыстырлар. Хығырчатханнарында, парарға кирек. Болат Игоревич – нандырығлығ кізі, сӧзіне хаҷан даа турысча. Ол Хызылдағы аэропортты пір чыл нааҷылаан.
Андартын айланып, Болат Сат Ағбан пилтірі аймаандағы Расцвет посёлокта чир алып алған. Чир пар полза, ниме дее пӱдіріп аларға чарир. Кӱстенҷік тува оол улуғ чурт турғызып алған. Маң чохха тӱссе дее, сыдамах хылыхтығ Болат Игоревич 2019 чылда Ағбанда «Джек» автошкола азып алған. Пос киреен азарында аймах сидіксіністер тоғасса даа, Болат Сат автошколазын 2020 чылда тоғындырып пастаан. Пӱӱнгі кӱнде ол Ағбанда иң чахсы автошколаларның пірсі полча. Ынағ ӧмеде прай 15-че кізі істенче.
Хакасияда он чыл чуртап, Болат Игоревичтің арғыстар кӧп пол парған. Олар, пу тус аразына аның кӱстенҷік хылиин ӧтіре сизініп, мында чир-суғҷыларның пірігізін тӧстирге чӧп пиргеннер. Че позының автошколазын асхан кізі пічіктернең хайдағ улуғ тоғыстар идерін чахсы пілген. Хайди тидірлер, «тӧгені ӧменең хабарға оой». Іди пылтыр Болат Игоревич нанҷыларынаң хада «Энерел» тува чонның пірігізін тӧстеп алған. Ол орыс тіліне «благосклонность» тіп тілбестелче.
Пірігістің ӧӧн пӧгіннері – Хакасияда чуртапчатхан тува чонны піріктірері паза ынағластырары; Хакасия паза Тува аразындағы хайызығларны тыыдары; тува кізі чуртастың сидіксінізіне кір парза, ағаа полызары; аймах сурығларҷа ол-пу чӧптер пирері; тува культуразын паза кибірлерін сабландырары; аймах марығ-ойыннар, фестивальлар иртірері.
Аны азарында Хакасия пазының орынҷызы Михаил Побызаков паза республиканың национальнай паза территориальнай политика министрінің тоғызын толдырчатхан Лев Сафьянов араласханнар. Танығлығ мероприятие С.П.Кадышевтің адынаң чон чайаачызы кінінде ирткен, залға чон толдыра полған. Туваның саблығ артисттері чапсых концерт кӧзіткеннер.
Пірігістің тоғызы
«Энерел» пірігіс чиит тее полза (ағаа пӱӱл от айында пір чыл толар), Хакасияның чуртазында ӧткін араласча. Пӱӱл азығ айында ол С.П.Кадышевтің адынаң чон чайаачызы кінінде тува чонның Наа чылын, Шагаа-биле ӱлӱкӱнін, алғым таныхтаан, Тува Республикадаң саблығ артисттер ӧнетін килгеннер, фойеде хайхастығ кӧзідіг азылған, тува ойыннары иртірілген.
Хосхар айында тувалар пасха тілліг чоннаң хада Харатас городта «Многоголосье земли хакасской» фестивальда араласханнар. Анда чайаачы оол Начын Чореве тува сарыннарын толдырған, ус холлығ абахайлар Дарыймаа Соян паза Саглаана Ондар пос холынаң иткен сувенирлерні кӧзідіге сығарғаннар. Андада Хакасияның культура министрі Светлана Окольникова Болат Сатха республикада чоннар аразындағы хайызығларны тыытчатхан ӱчӱн алғыстастығ пічік читірген.
Болат Игоревич, Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министерствозынаң хада-пірге тоғынып, аймах-городтарҷа чӧріп, студенттерге терроризмнің, экстремизмнің хомай киректерінеңер чарытча, чоннар ынағ чуртазыннар тіп хығырча.
«Энерел» пірігіс ідӧк іскідең тоғыр тоғыс апарча. Хакасияда чуртапчатхан тува оол-хыстар ачығ суғлар садылчатхан тураларҷа рейдтер иртірчелер, Ағбан городта чуртапчатхан чир-суғҷыларын арағанаң айғаспасха хығырчалар.
Ідӧк уғаа махалығ! Тува Республиканың істеніс министерствозының, Финанс надзоры службазының паза национальностьтар киректерінҷе агентствоның специалисттері Хакасиязар чир-суғҷыларынаң тоғазарға ӧнетін кил парчалар. Анда чиит сӧбірелерге региондағы социальнай тӧлеглерні хайди иттіріп аларға чоохтапчалар, студенттер хайдағ ваканcиялар парын піліп алчалар паза пасха даа сурығларға нандырығлар алып алчалар.
«Энерел» пірігістің кізілері Н.Г.Доможаковтың адынаң республиканың ӧӧн библиотеказында чир-суғҷыларына тузалығ мероприятиелер иртірчелер. Кӧзідімге, тува писатель Мария Кыргыс «Тува ипчінің сӧбіредегі ӱлӱзі» тема хоостыра тоғазығ апарған.
Спорт марығларында даа тувалар чахсы араласчалар, чиңіcчілер полыбысчалар. Пылтыр улуғ хырлас айында Харатас городта аймах диаспоралар аразында хакас спорт кӧрімнерінҷе фестиваль ирткен. Кӱресте 60 килограмм кӧдірімде Асир Салчак ІІІ орын алған, 80 килограмм кӧдірімде Кежик Монгуш ІІ орынны холға кирген. Урух тастап, Мерген Мандан-оол ІІІ орынға сығып алған. Тобит ойында Олча Ондар узын чахсы кӧзіт пирген, ІІІ орын алған. Андада «Энерел» пірігіс пастағызын на мындағ спорт ойыннарында араласхан, че чидіглері хомай нимес. Пӱӱл олар постарын улам чахсы кӧзіт пирерлер тіп ізенчелер.
Пу кӱннерде Хакасияда Россия кӱні паза Тун пайрам алғым таныхталған. Болат Игоревичтің чир-суғҷылары мында даа тастыхти турбааннар. С.П.Кадышевтің адынаң чон чайаачызы кінінде таныхталған Россия кӱніне тувалар чапсых кӧзідіг ағылғаннар. Тун пайрамда, тізең, олар, юрта турғызып, аалҷыларны пос чонының ас-тамаанаң сыйлааннар.
«SALGAL» тува чонның кухнязы
Болат Саттың чооғынаң, Ағбанда тува чонның ас-тамаан амзап алҷаң кухнялар пар, оларның пірсі Ленин орамазында орныхчатхан «SALGAL» кафе полча. Аны пос хараанаң кӧріп аларға тіп, андар парғабыс. Кафенең чиит хыс Кристина Белековна Калдар-Оол устапча. Аннаң хада чоохтазып алғабызох.
– Минің хасты-хазинем Хызылчар крайындағы Танзыбей посёлокта ідӧк тува чонның кухнязын тутчалар. Оларның чӧбінең паза полызиинаң хонғанымнаң хада пылтыр пу кафені азып алғабыс. Ағбанда чир-суғҷыларыбыс кӧп, аннаңар олар пос чонының ас-тамаана сағын парчалар, піссер килчелер. Тувалар иттіг чииске хынчалар, аннаңар ӧӧнінде иттең мындағ ас-тамах тимнепчебіс: далган ускен, манчылыг мун, ээгилиг мун, тоштуг мун, кара мун, бууза, хоорган эът, хоорган изиг-хан, позы, согажа паза пасхазы. Хой-мал идін пос чирінең ағылчабыс. Пӱӱнгі кӱнде Железногорск городта МЧС специальнозына пӧзік ӱгредіг алчам, хонғаным Хакас хазна университедінде архив специализіне ӱгренче, – чарытхан идінҷек.
Кӱстенҷік оол-хыстар
Хакасияда чуртапчатхан тувалар Россия синіндегі паза чоннар аразындағы аймах марығларда, фестивальларда, олимпиадаларда пістің республиканың алнын чахсы алчалар. Іди пӱӱл часхызын Хазан городта ирткен Россия первенствозында сумоист Чамыян Кара-сал 65 килограмм кӧдірімде, 52 «ыырҷыны» соонда халғызып, алтын медальны холға кирген. Ол Хакасияның тархынында пӧзік чидігліг пастағы сумоист полча. Чамыян олимп резерві спорт школазында Адар Кууларның холында ӱгренче.
Хакас профессиональнай технологиялар, экономика паза сервис колледжін маңнаныстығ тоосхан чиит хыс Айза Кызыл-Оол «Совкомбанк» ПАО-да істенче. Пӱӱл часхызын ол Москвада ирткен «Лига достижений» марығда Ағбандағы офистің алнын алған.
Ағбандағы пӱдіріг техникумының 2-ҷі курстағы студенті Карина Монгуш ідӧк часхызын позының пілізін «Профессионалы» устар чемпионадында сынаан. Пастап ол таллағны техникумында тӱзімніг иртібіскен. Чиит хыс чахсы ӱгренче паза волейболнаң, шахматнаң айғасча.
«Энерел» пірігістің кнезі Болат Саттың таниинаң, туваның оол-хыстары Хакас хазна университедінде ӧӧнінде имҷі специальнозын алчалар. Ідӧк кӧбізі республиканың аймах-городтарының имнег тураларында істенерге халча. Хакасияда мал тутчатхан тува фермерлер илееде.
Сомнар Болат Сатти
(Хакасия правительствозы, национальнай паза территориальнай политика министерствозы хабазиинаң сығарылған)
Автор :
Татьяна Тютюбеева
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 |
| 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 |
| 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 |
| 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 |
| 26 | 27 | 28 | 1 | 2 | 3 | 4 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
