«Хыра кӱні» аал хонииндағыларны піріктірді
31.07.2024
Хабарлар
«Хыра кӱні» семинар араласчылары
Аал хонии. Пии аймаанда «Хыра кӱні» чорыхтығ семинар ирткен. Анда Хакасияның аал хонии паза ас-тамах министерствозының, аал хонии устаныстарының, предприятиелерінің кізілері паза фермерлер араласханнар
Семинар маңнаныстығ тоғынчатхан пірее хоныхта чыл сай иртірілче. Пӱӱл анда ідӧк Хызылчар крайынҷа паза Хакас Республикаҷа «Госсорткомиссия» ФГБУ-ның устағҷызы Александр Количенко араласхан.
Пу чыл аал хониинаң айғасчатханнар фермер Виктор Баузернің паза «Бейское» ООО-ның хыраларында пол килгеннер. Пу хоныхтарда «Хыра кӱні» семинарны «Август» компания иртірген, хайзы ӧзімнерні хурт-хоостаң, пуртах оттардаң арачылапчатхан имнер паза аймах удобрениелер сығарызынаң айғасча.
Семинар араласчылары пуғдайның «Новосибирская 16» сорты ӧсчеткен Виктор Баузернің хыразында полғаннар. Хурт-хоос паза пуртах оттар чох полғаны, гербицидтер чахсы арачылапчатханын прайзы сизінген. Хакасияның аал хонии сурығларынаң айғасчатхан наука-істезігліг институдының ӧӧн специализі, Россияның аарластығ агрономы Егор Чебочаков пуғдайға мындағ паалағ пирген:
– Пазахтар уғаа чабыстар. Пуғдай 30-ча сантиметр пӧзік поларға кирек, олар 10 азыра ла сантиметр ӧс парғаннар. Пӱӱл хуруғ чыл, аннаңар пуғдай ӧс полбаан. Тоңастығлар сығызы сыхнаң палғалыстығ. «Август» фирма хыраларны пуртах оттаң чахсы арачылапча. Че хыраларны суғлирға кирек, андада тоңастығлар чахсы сығар. Ачырғасха, хуруғ чыл прайзының сидіксінізі полча.
Хакасияның аал хонии паза ас-тамах министрі Сергей Труфановтың таниинаң, мындағ семинар аал хониинаң айғасчатханнарға уғаа тузалығ полча. Олар тоңастығлар ӧскірерінде кӧзідімнернең танысчалар, пістің республикада таарирға чарапчатхан ӧзімнердеңер піліп алчалар.
– Пістің регионда пуртах оттардаң паза хурт-хоостаң арачылапчатхан имнер сығарызынаң айғасчатхан нинҷе-де фирма тоғынча. Оларның имнері сынап таа уғаа тузалығ полчатханын кӧзіт пирер ӱчӱн, мындағ семинарны чыл сай иртірчебіс. Наа ла тоғынчатхан фермерлер, суланы паза пуғдайны таарыпчатсалар, хыраларын арачылир оңдайлар тілепчелер. Оларға хыраларын хурт-хоостаң, пуртах оттардаң осчаң оңдайлар парын читір пирерге кӱстенчебіс.
Опыттар иртірҷең хырада ӧзімнер хуруғ паза уғаа ізіг чылда хайди ӧсчеткенін чахсы сизінерге чарир. Посты чахсы саринаң кӧзіт пирген сорттарны таарирға чӧп пирербіс.
Наука чох піс пір дее ниме ит полбаспыс. Аал хониинда даа ол уғаа кирек. Россия президенті 2030 чылға теере ниме-ноо сығарызын 25 процентке теере ӧскірерге пӧгін турғыс салған. Піс аны толдырыбызарға кирекпіс. Чыл сай аал хонии чирлерін 10 муң гектарға ӧскірчеткен сылтаанда, пу пӧгінні толдырыбызарға кӱстенербіс.
Пылтыр Алтай аймаандағы фермерге хаҷан-да совхозтың полған, федеральнай чирлернің 10,5 муң гектары пирілген. Ол санда, пӱӱл рапс таарып салған. Пу пір ле аймахтағы кӧзідім. Пии аймаанда тузаланылбинчатхан чирлер парох. Оларның полызиинаң тилир оңдайлар пар. Амды андағ чирлер сыныхталчалар паза аал хониина тузаланысха пирілерлер.
Хакасияда борщ ӱгрее ухсумнаң пасха киректелчеткен прай даа чир тамаа ӧскірілче. Аны Хакасиязар Узбекистаннаң, Кыргызстаннаң ағылчалар. Піс ухсумны ӧскірер оңдайлар тілепчебіс. Тузаланылбинчатхан чирлерде хыралар суғлаҷаң системаны идерге кирек, хазна синінде субсидия алар ӱчӱн. Піс аның проектін тимнеҷең организация таап алғабыс. Килер чылда ухсумны ӧскіреріне ізенчебіс, – теен Сергей Труфанов.
Таныхтирға кирек, амғы туста Хакасияда опыттар иртірҷең хыралар Пии аймаанда ла халғаннар. Мының алнында олар ідӧк Шира паза Таштып аймахтарында полғаннар. Опыттар иртірҷең хыралар «Госсорткомиссия» ФГБУ устағҷызы Александр Количенконың паза «Бейское» ООО устағҷызы Ашот Манукянның кӱстенізінең тоғынчалар.
Опыттар иртірҷең хыраларзар килгенде, Александр Количенкоға сӧс пирілген. Аның таниинаң, мындағ сорт участогында пістің хазнада ла нимес, ідӧк хырығ озаринда паза наа ла сығарылған сорттар ӧскірілчелер. Пір тиң оңдайларда таарылған ӧзімнер хайди ӧсчеткенін сизінер ӱчӱн, опыттар иртірҷең хыраларның тузазы улуғ.
– Пӱӱл Хакасияда хыраҷыларның уғаа сидік чыл. Наңмырлар чағбинчатханда паза ізіглер турчатханда, полған на сорт постың чахсы паза уйан сарин кӧзітче. Аннаңар ӧзімнер пу оой нимес оңдайларда хайди ӧсчеткенін мында сизін кӧріңер. Прай 251 аймах сорт таарыл парған, оларның 96-зы план хоостыра. Пір гектар чирге 150 килограмм азоттығ, ідӧк калий, фосфор удобрениелер чайылғаннар, – теен Александр Количенко.
Опыттар иртірҷең хырада аал хонии ӧзімнерінің аймаа таарыл парған. 100,58 гектар чирде 15 аймах ӧзім ӧсче. Пуғдайның 74 сорты, астың 37 сорты, рапстың 25 сорты, ах киндірнің пис сорты таарыл парғаннар. Ідӧк гречиха, сал хузуғы, горох, кукуруза паза сахарлығ сорго ӧсчеткен. Хай пірее тоңастығлар чабыс, хайзы-да пӧзік ӧс парған. Чабыстары сарғал парғаннар.
Сорт участогының устағҷызы Анатолий Грудинин опыттар иртірҷең хырада кӱннің полча, ӧзімнер хайди алысчатханын, пуртах оттар парын сыныхтапча. Пірееде сорттар поралас парчалар, аннаңар артыхтарын чулыбызарға киректелче.
– Пір сортты тӧрт орында таарыпчабыс. Ӧзім хыраның пасха-пасха чирінде хайди ӧсчеткенін кӧрчебіс. Пӱӱл пуғдайны пір гектарҷа чирде таарып салғабыс, суланы – чарымҷа гектарда. Пістің ӧӧн кӧстеебіс – тоңастығлар. Ідӧк хайахтығ ӧзімнерні таарыпчабыс – рапсты паза сояны.
Хыраларны кӱннің сыныхтирға кирек. Хайдағ ӧзімнер иң пурун пазахтап сығарын, хайзы ағырығларға хаптырбинча паза пасха даа пілдіріглерні кӧрчебіс. Ағырығларға пик паза чахсы сыхчатхан сортты таллап алчабыс, аны стандартха алчабыс. Аны хоостыра пасха сорттар хайди ӧсчеткеннерін тиңнестірчебіс.
Сахарлығ соргоны пастағы ла чыл ӧскірчебіс. Ол мал азыраҷаң ӧзім полча, кукурузаа тӧӧй.
Хызылчарда, Омскта паза Алтайда сығарылған сорттар чахсы ӧсчелер. Олар хуруғ даа чылда чахсы сыхчалар. Уралдаң ағылған сорттар уйаннар. Оларға хайди даа наңмыр паза чылығ кирек, – теен Анатолий Грудинин.
Таштып аймаа аал хонии устанызының устағҷызы Сергей Султреков опыттар иртірҷең хырада суланың таныс «Саян», «Ровесник» паза «Нарымский» сорттарын кӧзіткен. Мының алнында ол-пу сорттарны ӧскірерінде араласхан. «Саян» сорт Хакасияда сығарылтыр. Пӱӱнгі кӱнге республикада хоныхтарның кӧбізі суланың «Ровесник» паза «Саян» сортын таарыпча.
– «Ровесникке» пыс парар ӱчӱн 215 кӱн киректелче. Аны ирте чыырға чарир. Пу уғаа чахсы сорт, – таныхтаан Сергей Антонович.
Таштып аймаа аал хонии устанызының устағҷызы Сергей Султреков
«Хыра кӱні» семинарда кӧп фермер араласхан. Оларның санында Асхыс аймаандағы Валерий Кольчиков полған. Ол чыл сай «Хыра кӱніне» килче.
– Опыттар иртірҷең хырада пір ле хати полбаам. Пӱӱл пуғдайның наа сорттарын таарып салғаннарын сизінгем. Хай піреезі чахсы ӧсче. Оларны таарыза, удобрение кӧп чайарға кирек. Піс «Новосибирская» пуғдайны таарыпчабыс. Ағаа удобрение кӧп киректелбинче, чахсы ӧсче.
Пӱӱл 30 гектарда пуғдай паза 30 гектарда сула таарып салғабыс. Наңмыр чағбин, пуғдайыбыс кӧй парған. Сула кӧмес полар. Ам анда-мында от саапчабыс. Ӧс парарын сағыпчабыс. Ӧспезе, садызарға килізер, – сағыстарынаң ӱлескен фермер.
Специалисттер таниинаң, пӱӱл опыттар иртірҷең хырада пуғдайның пу сорттары иң чахсы ӧс парғаннар: «Юнион», «Курагинская 2», «Лидер 80», «Омгау 90» паза «Омгау 100».
Сомнар авторни
Автор :
Оксана Челтыгмашева
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
| 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
| 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
| 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
| 27 | 28 | 29 | 30 | 1 | 2 | 3 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
