«Тимiр» Ваня
04.09.2024
Хабарлар
Чоннар аразындағы класстығ спорт узы Иван Голощапов
Хакас спортының матырлары. Пӱӱл грек-рим кӱрезінҷе чоннар аразындағы класстығ спорт узы Иван Иванович Голощапов 60 чазын таныхтапча
Кӧп палалығ сӧбіредең
Ис чирі кӱстенҷік, изебi чох таланттығ кізілерге пай. Оларның санында хайди даа Сабланыс орденінің толдыра кавалері Михаил Побызаковты, Хакасияның пастағы Істеніс Матырлары Егор Топоевті, Давыд Табаевті, Ефросинья Боргоякованы, Иван Чезыбаевті адирға кирек. Абрамнар аалында орныххан «Арғыс Сталин» колхозтың тоғынҷылары аарластығ атха 1948 чылда турысханнар. Истегілернің культураа хозымы парох. Хоосчы Алексей Ултургашевті, хайҷылар Евгений Улугбашевнең Кучен Ай Чарых Сайынны таныбинчатхан кізі чоғыл, неке. Пӧзік чидігліг спортта, тізең, тирең іс артысхан саблығ кӱресчі Иван Голощапов.
Иван Иванович кӧп палалығ сӧбіреде 5 хандыхта 1964 чылда тӧреен. Пабазы Иван Фёдорович Липецк облазынаң полтыр. Илееде чыл шофер полып істенген, анаң сантехник тоғызына кірібіcкен. Іҷезі Вера Фадеевна, хыс фамилиязы – Торбостаева, малда тоғынған. Ідӧк ол Истегі совхозта хой чахсы хырыхчатхан ус чіли тӧреміл махтаға сыхчаң. Чир-суғҷыбыс чоохтапча:
– Паба-іҷеме олған тузында хатығ чуххан. Тай іҷем чуртастаң ирте парыбысханнаңар, іҷемні туғаннары ӧскіргеннер. Пабам 1938 чылда тӧреен, ӱс чыл пазынаң Илбек Ада чаа пасталыбысхан. Липецк облазы фашисттер холына кірген. Ағам пастағы кӱннең чааластыр. Орыс туғаннарым аны НКВД-да служба ирткен тіп санапчалар. Ууҷам чаа тузында ӱрептір. Ол сылтағнаң пабам пиҷезінең хада олған туразында ӧскеннер. Улуғларым, сидік оңдайларда ӧсселер дее, кізілерге чылығ хайҷаңнар, оларның чӱрее сообаан.
Пабам Сибирьзер ахча тоғынып алар пӧгіннең кӧстір. Позы аалдаң, аннаңар, Ағбанда халбин, Истегі совхозсар тоғысха кірген. Мында іҷемнең танысхан. Пабам ибде піcнең хада хакас тілінең чоохтасчаң. Сӧбіреде алтолаңмыс: ікі хыс, тӧрт оол. Прайзыбыс хакастарнаң хоных хонғабыс. Липецк облазында пабамның туғаннары чуртапчалар. Пиҷезі изен нимес, хыс туңмазынаң, ол ағамның ікінҷі хонығында тӧреен, паза чееннерінең палғалыс тутчабыс. Голощаповтарның даа, Торбостаевтернің дее аразында харбасхан кізі пілбинчем. Итсе, пабам кӱстіг полған. Сағызымда iҷем кӧні чоохтығ, тоғысха кӱс кізі чіли халған.
Пастағы хаалағлар
Голощаповтар нинҷе-де чылға Ӱс чулзар кӧскеннеңер, Иcтегі школада Ваня 5-ҷі класстаң на сығара ӱгренген. Класстағы оолахтар грек-рим кӱрезі секцияа чӧрҷеңнер. Аны апарған CССР-ның спорт узы, география ӱгретчізі Александр Гордеевич Кильчичаков. Ваняның секцияа чӧрер сағыс таа чох полған. Олғаннар тренерні хатығ кізіні чіли паалаҷаңнар. Саблығ спортсмен чооғын узаратча:
– 6-ҷы класста ӱгренчеткенімде, палаларнаң хада школадағы кип-азах алыстырҷаң пӧлікте ойнаабыс. Ол туста спортзалда кӱресче тренировка парчатхан. Ізік кинетін азылды. Александр Гордеевич, пісті кӧр салып, теен: «Ниме усхуланчазар? Харбазарға сағынчазар ба? Андағда спортзалзар кіріңер». Алында мин сағынғам, тренировкалар уроктарға тӧӧй. Микелерні хомай толдырзаң, сині хырызарлар. Сынында тренер прай тоғысты ойын оңдайынаң пӱдірҷең. Піс чехарда, чалаңнарның хабызы ойнаҷаңмыс, аразында сальто, «тегілек» идерге ӱгренҷеңміс. Ағаа хоза ол пісті удур-тӧдір хабазарға, ынағлазарға кӧӧктірҷең. Секциядағылардаң Толя Чебодаевті алынҷа таныхтирҷыхпын. Ол пис часха улуғ полған. Кічіглерге туңмаларына ла чіли хайҷаң. Ол иптіг тудыныстығ, арығ сағыстығ кізі полған. Хомзынысха, ағырыбызып, 35 частығда чуртастаң парыбысхан.
Ваня Голощапов позын харбасча тіп чахсы оңарбаҷаң. Спорт «чылтыстарына» хада ӱгренчеткен арғыстары Петя паза Юлик Топоевтер саналҷаңнар. Оларның чидіглерi пар нооза. Пір ай пазынаң А.Г.Кильчичаков кічіг кӱресчілерні Асхыс аймааның синінде ирткен марығларға сығарған. Секцияа наа ла килген Ваня позының кӧдірімiнде прайзын чиңіп алған. Оолахтың ӧрінізі пу чир полбаан.
Пір чыл пазынаң Оренбургта «Урожай» пос кӧңніліг спорт пірігізінің (ДСО) турнирі ирткен. Cовет тузында ДСО-ларның кӱзі улуғ полҷаң. Олар иртірчеткен марығлар Россия чемпионадына алай первенствозына тиңнелҷеңнер. Истегілер саарбахтарға кӧрілген марығда устарын кӧзіткеннер. 7-ҷі класстың ӱгренҷілері Георгий Челтыгмашев, Пётр Топоев паза Иван Голощапов арға-мӧрійдең алтын медальлығ айланғаннарында, пілдістіг пол парған: тренер Кильчичаковтың кӱстенізінең Полтах аал грек-рим кӱрезінің кініне айлан парир.
Школада ӱгренчеткенде, Голощапов аймах-пасха синде иртчеткен арға-мӧрійлерде тӧреміл сыйыхтығ орыннарға сыхчаң. Пӧзік узы, пик хылии ӱчӱн арғыстары аны «Тимір Ваня» тіп солалап салғаннар. Чир-суғҷыбыс сола адына турысхан. 1981 чылда ол РСФСР-ның аалдағы чииттернің аразында ирткен турнирде чиңіс тутхан.
Студент тузы
Школа соонда Иван Голощапов Ағбанда ӱгретчілер институдынзар кірібіскен. Вузта ӱгренерге ағаа оой полбиндыр. Чир-суғҷыбыс таныхтапча:
– Чахсы студент вузта ӧӧн чардығын ӱгренче, пос туста хынчатхан киреенең айғасча. Минің cағызым, тізең, кӱресте ле. Марығларға парыбысчатхан ӱчӱн ӱгретчілер мағаа тың на хынмаҷаңнар. Итсе, удур парҷаңнар. Мин «Урожай» ДСО-ның спортсменіне cаналҷаңмын. Студент тузымда «Буревестник» паза «Трудовые резервы» пірігістер ӱчӱн турызарға маңнанғам. 52 килограмм кӧдірімде харбасчаңмын. Андадох сизінгем, кӧдірімні кӧмес ле хызырыбыссам, прай кӱзім сыхча.
Хакас оолның сағынған сағызы СССР-ның спорт узы нормативті толдырыбызары полған. Че чидіглері санға алылбаҷаң. Ағаа хоза тренерлернең сидіксініс пол парған. Александр Гордеевич Ағбанда тӱрче тоғынғанда, Голощапов аның холында узын таптаан. Ол Полтахсар айланғанда, кӱресчі пасха тренерлернең чоох алыс полбиндыр. Салтарында, Ванянаң РСФСР-ның саблығ тренері Михаил Игнатьевич Боргояков тоғын сыххан.
1985 чылда Иван Голощаповты Александр Чепашевнең хада «Буревестник» ДСО хоостыра Минсксер марыға ызыбысханнар. Чир-суғҷыларыбыс, алтын медальларын холға киріп, Россия студенттері аразында чемпион атха турысханнар. Чидіг ікізіне дее нормативті толдырыбызар оңдай пирген. Спортсмен сағысха кирче:
– Саша Чепашевнең Саша Талачёв 1963 чылдаң полғаннар. Школада ӱгренчеткенімде, пiстi ӱзӧлеңні Россия первенствозына ызыбысханнар. Мин, аалдағы саарбах, марығ тузында алаң ас парғам. Талачёв пастағы орынға сыххан, Чепашевтің хола медаль. Олар Василий Егорович Чичининнің холында харбасханнар. Чепашевнең хада чахсы килісчеңміс. 1985 чылда ікӧлең вуз тоозыбысхабыс, нормативті толдырыбысхабыс, хада армияда служба ирткебіc. Ол 74 килограмм кӧдірімде узын сынаҷаң. 1990 чылларда Сашаның чуртазы саба чолҷа парыбысхан. Ол чох иттір салған. Мин аны арғызыма санаҷаңмын. Сашаа піреезі тузында хабас пирген полза, мындағ хыйалға кірбесчік.
Танығлығ чидіглер
1985 чыл соонда Иван Голощапов иреннернің аразында харбас сыххан. Кӱс алынып алған спортсмен СССР-ның піріктірілген командазынзар 10-ҷа чыл кірген. Иван Иванович чоохтапча:
– Пістің хазнада спорт кӱрезі хаҷаннаң чахсы тиліпче. Пӧзік устығ кӱресчілер кӧп. Мағаа Игнатенко харындастар тӧреміл «харығ» полҷаңнар. Александрнаң Cергей – ікістер. Олар Омсктаң полғаннар, олған туразында ӧскеннер. Саша Олимп ойыннарында ӱс хати араласхан, тилекей чемпионадында ікі хати чиңіс тутхан. Аның харындазы Сергей – СССР чемпионаттарының призеры.
СССР-ның чемпионадында писче хати кӱс сынирға киліскен. Иң улуғ чидиим – 1991 чылда алтынҷы орынға сыхханы. Арға-мӧрійде РСФСР-ның пис иң чахсы кӱресчі санына кірчеткеннерге ле аралазарға чарадылҷаң. Хакасиядағы классиктердең арға-мӧрійде Александр Талачёв ла сыйыхтығ орынға сыххан. Ол хола медаль утхан. Кӱреcчілер Поддубныйның турнирін пӧзік паалапчалар. Мағаа анда оң полбаан. Пір хати тӧртінҷізі полыбысхам.
Таныхтирға кирек, Талачёв 1988 чылда марығлазарға тоос салғанда, Иван Голощапов писче чыл Союз синінде харбасчатхан Хакасияның чалғыс грек-рим кӱресчізі полған. Спортсмен – РСФСР чемпионадының ікі хати хола призеры (1989, 1991 чыллар). 1990 чылда чир-суғҷыбыс Россия чоннарының Спартакиадазында чиңіс тутхан. Совет тузында пу марығ РСФСР чемпионадынаң пӧзік паалалҷаң. Ноғадаңар? Спартакиадада ӧмелер марии хайди даа парҷаң, аннаңар арға-мӧрійге регионнарның иң кӱстіг спортсменнерін сығарҷаңнар. РСФСР чемпионадында пірее кӧдірімнерде пастағы номерлер араласпаҷаңнар.
СССР изел парғанда, спортсменнер Россия Федерациязы ӱчӱн турыс сыхханнар. Хазна чемпионадында хакас кӱресчі ікі хола медаль утхан: 1993 паза 1995 чылларда.
Финляндияның чемпионы
1994 чылда Иван Иванович Финляндияның азых чемпионадында чиңіс тутхан. Турнир чир-суғҷыбыcтың сағызында чахсы халтыр. Ол чоохтапча:
– Финляндиязар мині чоннар аразындағы класстығ cпорт узы нормативті толдырар пӧгіннең ызыбысханнар. Ӧнетін 48 килограммға тӱреп парғам. Часха улуғ арах полыбысханда, пабам чіли «хурғап» сыххам. Аннаңар кӧдірімні хызырарға сидік полбаан. Арға-мӧрій Турку городта ирткен. Чемпионатта алты хазнаның спортсменнері араласханнар, минің кӧдірімде – онҷа кізі. Тӧрт тоғазығ полған. Пастап ікі финні утып алғам, анаң япон спортсменні. Азах меетте кӱстіг спортсменнең харбасхам. Ол Швеция ӱчӱн турысхан, омазынаң туроктарға тӧӧй полған. Мин пастап 2 cан утып алғам, анаң хоза пір сан. Тоғазығ 3:0 саннаң тоозылған.
Иван Голощаповтың чиңізі уғаа танығлығ. Алында спортсменнер чиитке марығлазарға тоос салҷаңнар. Чир-суғҷыбыс 30 частығда, чоннар аразындағы класстығ спорт узы нормативті толдырыбызып, тренерлернің сағыс-кӧрізін алыстырған: пiрее спортсменнерге «пыс парарға» тус киректелчеттір. Гаврил Анжиганов 30 частығда пастағызын на Россия чемпионадында хола медаль утхан, Наталья Малышева – олимп лицензиязын. Ікізі дее аннаң андар кӱрезерге пӧгінче. Голощаповтың чидии полбаан полза, оларға харбазарға пирерҷіктер бе? Чир-суғҷыбыс таныхтапча:
– Минің кӧрізімнең, классиктернің аразында Геннадий Тыгдымаев узынаң прайзын асчаң. Грек-рим кӱрезінде кӱс киректелче. Аның кӱзі чоғыл даа, че сағызы табырах, кӧйтіктеністер кӧп. Геннадий Георгиевич сағыстарын чазытта тутпаҷаң, чииттернең хада ӱлесчең. Тиктең нимес ол тилекей марииның пастағы хакас чемпионы полча. Хомзынысха, істі чохтар, хоптар пазып, аның чолын чабысханнар. Тыгдымаев 1970 чыллардох чоннар аразындағы класстығ спорт узы нормативті толдырыбызарҷых.
Тренерлердең Владимир Петрович Покояковты махтирҷыхпын. Ол Хызылчарда чуртапча паза тоғынча. Аның устаанынаң пӱӱл Гаврил Анжигановнаң Тимур Чепчигашев Россия чемпионадында хола медальлар утханнар. Марығны кӧні эфирде кӧргем. Тимур чиңіс тудар тіп пастағы секундадаң пілдістіг полған. Анжиганов чиңіcті кӱснең алып алған. Гаврил – чахсы кізі. Ол Тун пайрамда машина утханда, аның ӱчӱн прай чӱреемнең ӧрінгем.
Харбазарға тоос салғанда, саблығ спортсмен ВСК-зар тоғынарға кірібіcкен. Ол амға теере анда істенче. Чир-суғҷыбыстың хада хонғаны Лилия Ивановна олған садында воспитатель полып тоғынча. Ирепчінің ікі пала. Светлана санитарнай имҷее ӱгренген. Ямалдағы Тарко-Сале городта эпидемиолог полча. Cаша оолғы юрист ӱгредігліг. Чоохтазығның халғанҷызында Иван Голощапов теен:
– 60 часха читсең, аймах сағыстар кірче. Александр Гордеевичке улуғ алғыс, кӱреснең айғастырып, чол ас пирген ӱчӱн. Тренерiмнің устаанынаң 10 артиинаң кізі CCCР-ның cпорт узы атха читкен. Анзы спортта улуғ чидіге саналча. Пабамнаң іҷем піске чахсы кӧзідім полғаннар. Женя туңмам хазых полған полза, уламох чахсы поларҷых. Палаларымның чуртазы киліссін тіп сағынчазың. Спорттаңар чоохтаза, Наташа Малышеваның ӱчӱн ачырғанчам. Ағаа Олимп ойыннарында аралазарға даа пирбееннер. Прайзыбыс аның ӱчӱн «ағырарға» пӧгінгебіс. Амғы сидіксіністер хаҷан полза тоозыларлар тіп ікінҷілес чоғыл. Таңдағызынзар ізеніснең кӧрбезең, чидіглер полбас. Аннаңар хайдағ-да туста посха киртініңер.
Cом Иван Голощаповтың архивiнең
Автор :
Майя Кильчичакова
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 1 | 2 |
| 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
| 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 |
| 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 |
| 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 |
| 31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
