Харатас – Хакасияның промышленность кіні
18.09.2024
Хабарлар
«Хакасияның бентониді» ООО
Тиліс чолынҷа. Харатас город 1936 чылда тӧстелген. Муниципальнай пӱдіске Пригорск город оңдайлығ посёлок кірче
Харатас городтың пазы Василий Белоногов город тилізінеңер паза тилир оңдайлардаңар чоохтап пирген. Пӱӱнгі кӱнге ол Ағбанға иң чағын орныхчатхан город полча, анзы Харатас тилізіне теелчеткен ӧӧн оңдайларның пірсі.
– Василий Васильевич, Харатас городтың экономика ӧзізінеңер чоохтап пиріңер.
– 2024 чылның кӱрген айының пастағы кӱніне Харатас город чуртағҷыларының саны 77,948 кізі полған. Олар 70-ҷа аймах национальностьтығлар, ол санда 92,8 процент – орыстар, 1200 – хакас (1,6 процент), 900 татар (1,1 процент) паза пасхазы даа.
2020 чылда тиксі Россияда чонны санға алғанының салтарларынҷа, Харатас городта 78,11 муң чуртағҷы саналған.
Харатас пасха регионнарнаң транспорт магистральынаң палғалысча: Іскеркі – Сибирьдегі тимір чолға Ағбан – Харатас тимір чолы кірче; Харатас – Хызылчар, Ағбан – Харатас, Харатас – Ағбан пилтірі автомобиль чоллары.
Харатас Хакас Республиканың ӧӧн городынаң хости орныхчатханнаңар, кии, тимір чол, автомобиль магистральлары, килкім опт базалары чағын.
2023 чылда городтың экономика ӧзізін мындағ саннарда сизінерге чарир: килкім паза ортын предприятие тоғынҷыларының чал ахчазы, 14,3 процентке ӧс парып, 63,7 муң салковайға тиңнелген; килкім паза ортын предприятиелерҷе розница ниме-ноо садии, 1035,6 миллион салковайға алай 11,2 процентке хозылып, 5322,1 миллион салковайға тиңнелген; килкім паза ортын предприятиелернің халых чонны азырирынҷа полызығлары, 6,9 миллион салковайға алай 11,2 процентке ӧс парып, 72,8 миллион салковайға тиңнелген; килкім паза ортын предприятиелернің чонға полызығлар пирер сині, 125,8 муң салковайға алай 31,9 процентке хозылып, 520,5 миллион салковайға тиңнелген; ӧӧн капиталның инвестиция сині 27,8 процентке ӧс парған паза 3 миллиард 557 миллион 200 муң салковайға тиңнелген. 2022 чылда ӧӧн капиталның инвестиция сині 2 миллиард 783 миллион салковайға тиңнелген.
Санға тур салған тоғыс чохтарның саны 0,6 процентке хызырыл парған, 175 кізі саналған.
2024 чылның кӱрген айынаң от айына теере килкім паза ортын предприятиелер 28 миллиард 271 миллион 900 муң салковайға ниме-ноо сығарыбысханнар паза чонға полызығлар пиргеннер, ирткен чылның пуох тузынаң тиңнестірзе, 31 миллион салковайға асхынах.
– Харатаста экономиканың хайдағ отрасльлары ӧӧн полчалар?
– Город предприятиелері, организациялары паза учреждениелері экономиканың пу кӧстеглерінҷе айғасчалар: хара тас паза бентонит тойын анирынаң; машиналар паза оборудование сығарызынаң, чарытхыны, суғны паза оорны читірерінең, суғны арығлирынаң, аймах коммунальнай полызығларны пирерінең (городта ӧзімнер одыртарынаң, городты арығлирынаң, сӧп-сапты сығара тартарынаң паза пасхазы даа); транспорт полызығларынаң, опт паза розница садиинаң, автотранспортты тыхтирынаң; ас-тамах сығарарынаң, тибіреділбинчеткен ис-пайны садарға паза аларға полызарынаң; ӱгредігнең, хазых хайраллирынаң.
Городтың пик тиліпчеткен предприятиелері санында хара тас аныпчатхан отрасльына кірчеткен предприятиелер полчалар: хара тасты анирынаң, аны таарлирынаң паза чир алтындағы ис-пайны аныпчатхан техниканы тыхтирынаң айғасчатхан «СУЭК-Хакасия» ООО, хара тасты аныпчатхан «Угольная компания «Разрез Степной» акционер пірігізі, минераллығ ниме-ноо сығарчатхан «Хакасияның бентониді» ООО, «Черногорский» кондитер концерні» ООО, «Россети Сибирь» – «Хакасэнерго» ПАО, «Колизей кірпис заводы» ООО, «Сывеловтағы сырлар – лак паза сырлар заводы» ООО, чара чачырапчатхан ниме-ноо сығарызынаң айғасчатхан «Хакасвзрывпром» акционер пірігізі.
– Кічіг паза ортын пос кирее хайди тиліпче? Пос киреене хайдағ хабазығлар кӧріл парғаннар?
– Кічіг паза ортын пос кирее Харатастың экономика тилізіне позының хозымын хосча. 2024 чылның кӱрген айына городта кічіг паза ортын пос киреенің 2139 субъекті саналған, ол санда 1614 идінҷек паза 525 юридическай лицо. Городта ідӧк посха тоғыс таапчатхан 3715 кізі саналча. Оларның кӧбізі кічіг паза ортын бизнес субъекттеріне килісче. Кічіг пос киреендегілер ӧӧнінде садығнаң паза чонға полызығлар пирерінең айғасчалар. Халғанҷы чылларда кічіг паза ортын пос кирее тиліпчеткені таныхталча.
2023 чылға парысха налог кічіг паза ортын пос киреенең 72,6 миллион салковай кірген. Анзы город бюджедінзер кірген прай налогтарның 10,5 процентіне тиңнелче.
Кічіг паза ортын пос киреене, чӧптердең пасха, ідӧк ахчалығ хабазығ пирілче. Инфраструктура тилізіне хорадылған ахчаның 80 проценті, че 500 муң салковайдаң кӧп нимес, субсидия оңдайынаң айландырылча. Ідӧк пос киреене аймах марығлар иртірчебіс. Оларның пірcі «Харатаста иділген» марығ-кӧзідіг полча. Пӱӱл анда 17 идінҷек паза предприятие араласхан. Чиңісчілерге ахчалығ сыйыхтар читірілген. Сыйыхтар чыындызы 300 муң салковай полған. Чыл сай «Наа чыл фантазиязы» марығны иртірчебіс. Анда ідӧк ахчалығ сыйыхтар полча. Идінҷектер марығларда тикке араласчалар.
Харатас городтың музейінде идінҷектерге кін тӧстеебіс, хайзында олар тоғазығлар, тренингтер иртірчелер.
Пылтыр кічіг паза ортын пос киреене хабазарына пір миллионға чағын салковай хорадылған. Пӱӱл олох син ахча позыдылған.
– Харатас городта национальнай проекттер хайди чуртасха кирілчелер? Город хайдағ программаларда паза проекттерде ӧткін араласча?
– Харатас хазна паза республика программаларында ӧткін араласча. Анзы чолларны, ӱгредіг паза культура учреждениелерін тыхтирына, чон чӧрчеткен орыннарны паза туралар хырин иптиріне ахча тартып аларға оңдай пирче. 2023 чылда тоғыс национальнай проекттің 25 муниципальнай программазы чуртасха кирілген.
2019 чылдаң сығара «Ӱгредіг» национальнай проект чуртасха ӧткін кирілче. Аны хоостыра Харатас город паза ведомстволығ ӱгредіг организациялары пу кӧстеглерҷе араласханнар: «Пӱӱнгі кӱндегі школа», «Полған на паланың чидии», «Саннығ ӱгредігліг орын», «Таңдағы кӱннің ӱгретчізі».
2022 чылда «Таңдағы кӱннің ӱгретчізі» регион проекті хоостыра 52 ӱгретчі, алай прай ӱгретчілернің 10,1 проценті, квалификация кӧдірерінҷе ӱгредіг иртібіскен. Ирткен чылда ӱгретчілернің 34 проценті, алай 180 кізі, квалификациязын кӧдірген. Олох программаҷа 2023 чылда прай чиит ӱгретчілернің кӧстегҷілер паза полысчылар полғаннар.
«Саннығ ӱгредігліг орын» регион проектінҷе Харатас городтың школаларында 29 кабинетте саннығ ӱгредігліг орын (ЦОС) тоғынған, 2022 чылда андағ 26 кабинет полған. 2023 чылның ӱртӱн айында 3№ пасталығ школада ЦОС-тығ ӱс кабинет азыл парған. 2020 – 2023 чылларға регион проекті хоостыра школаларға мындағ оборудование алыл парған: 517 ноутбук, 27 интерактивнай комплекс, 20 принтер. 29 саннығ ӱгредігліг орын кабинедінің 16-зы информатика кабинеді чіли тузаланылча.
«Демография» нацпроекттің «Ипчілерге тоғыс табарға полызары – 3 часха читкелек палаларға школа алнындағы ӱгредіг оңдайларын тӧстирі» регион проекті хоостыра 2022 чылда «Дельфинчик» олған сады тузаланысха кирілген.
2020 чылдаң сығара «Чонға полызары» регион проекті хоостыра олғаннарны пос кӧңнінең полызарға (волонтёр тоғызына) тартарынҷа тоғыс апарылған. 2023 чылда андағ палаларның саны 706 чит парған, 2021 чылда 644 кізі полған, 2022 чылда – 670 кізі. 2023 чылда чонға пос кӧңнінең полызарына чарыдылған 278 урок иртірілген полза, 2021 чылда – 47 ле урок, 2022 чылда – 52 урок. 2021 чылда Харатаста 12 волонтёр отряды тоғынған полза, 2023 чылда оларның саны 16 отрядха чит парған.
2023 чылның ӱртӱн айынаң сығара Харатас город «Экология» национальнай проекттің «Арығ кии» хазна программазында араласча. Аны хоостыра городтағы кии сыныхталча. Хакас Республиканың гигиена паза эпидемиология кінінің специалисттері істезігні иртірчелер. Киидегі оолығ ниме-ноо синін хызырар пӧгіннең, Харатас городтағы 350 алынҷа тура ээлеріне ыс чох топлива пирілген. Республикада андағ топливоны сығарарына инвесторны тілирінҷе тоғыс апарылча.
«Хазах хайраллиры» национальнай проект хоостыра школаларда имнег-биология профильліг класстар тӧстелче.
«Чурт паза город оңдайлары» нацпроекттің «Городта истіг оңдайлар тӧстирі» регион программазы хоостыра пылтыр городтың чон чӧрчеткен ӱс орны паза 28 тура ибіркізі иптелген. Пӱӱл пу программаҷа чон чӧрчеткен читі орын паза 39 тура ибіркізі иптел парарға кирек. Оларның санында «Виктория – Чиңіс» паркы, Юбилейнай орамадағы ӧӧн аллея, Космонавттарның проспекті хыриндағы сквер, Калининнің орамазы хыриндағы сквер, Чиңіс ачығындағы сквер, Пригорск посёлоктағы наа чыл ачығы.
«Виктория» парк
– Инвесторларны тартарына паза хабазарына хайдағ тоғыс апарылча?
– Харатас городта 2012 чылдаң сығара «Харатастағы» промышленность паркы тӧстелче. Анда идінҷектерге арендаа алай собственностьха чир участоктары, туралар паза инфраструктура объекттері пирілчелер, хайзында чарытхы, чылығ паза суғ пар.
Амғы туста промышленность паркы «Хакасагроснаб» ООО-ның маллар азыраҷаң паза ӧскірҷең орны, пилорама, хара тасты таллаҷаң орын, тастар унатчаң орын, СТО сервис кіні пар. Амғы туста анда «Мир» кірпис заводы пӱдірілче. Предприятие тоғынғалахта чир участогы ӱчӱн аренда ахчазын тӧлебинчелер.
Піс килкім дее, кічіг дее предприятиелерге инвестиция орнын пирерге тимдебіс. Піс инвесторларнаң сыбыра тоғынчабыс, полған на наа проектті, ситкіп паалап, чуртасха кирерге кӱстенчебіс. Городты чуртасха истіг, пос киреен тилідер оңдайлар тӧстирге кӱстенчебіс.
Сомнар Харатас город устағ-пастаа сайтынаң
(Хакасияның правительствозы, национальнай паза территориальнай политика министерствозы хабазиинаң сығарылған)
Автор :
Оксана Челтыгмашева
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
| 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 |
| 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 |
| 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 |
| 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
