Ат чарызы. 21 ӱртӱнде республика ипподромында «Сибирьнiң улуғ хурчаа» марығның азах меедi ирткен

Iкi чыл пазынаң республика ипподромы улуғ пайрам таныхтир. Хазна учреждениезiне 100 чыл толар. Пӱӱнгi кӱнде ол Хакасияның аал хонии паза ас-тамах министерствозының холында тоғынча. Iдöк 2026 чылда «Сибирьнiң улуғ хурчаа» марыға 20 чыл толар. Турнир Хакасияда республика пазы полған Виктор Зиминнiң кӱстенiзiнең тöстелген. Пiстiң хазнада «Сибирьнiң улуғ хурчаа» чӱгӱрiк аттарға кöрiлген ööн арға-мöрiйлернiң санына кiрче.

Регионнар аразындағы марығ алты чардыхтаң пӱткен. 2024 чылда сезонны асхырлар паза пиилер Хызылчардағы ипподромда асханнар, анаң Омскта марығласханнар. Ӱзiнӌi чардых Барнаулда ирткен, тöртiнӌi – Новосибирскте. Орғах айында аттар «Алтай» ипподромда устарын кöзiткеннер. Ол Новотырышкино аалда орныхча. Анда пiрее чарыстарда ахчалығ сыйыхтың чыындызы 3 миллион салковайға тиңнелчеттiр.

21 ӱртӱнде «Сибирьнiң улуғ хурчаан» Ағбан удурлаан. Чоохтирға кирек, арға-мöрiй оңдайынаң марафонға тööй. Тöрт азахтығ спортсменнер чарыстаң чарысха саннар чыыпчалар. Иң кöп сан чыып алған ат «Сибирьнiң улуғ хурчааның» тиксi чемпионы» атха турысча. 21 ӱртӱнде чон чахсы чыылысхан. Трибунада пос орын чох полған тирге чарир. Марығның аарлығ аалӌылары санында «Росипподромы» АО-ның устағӌызының орынӌызы Андрей Балабановты, Тамбовтағы ипподромның директоры Арсен Габуевтi, Барнаулдағы ипподромның директоры Александр Дёминнi, «Алтай» ипподромның устағӌызы Сергей Меркуловты адирға кирек. Марығны пайрамни азарында араласхан Хакасияның пазы Валентин Коновалов. Валентин Олегович чыылған чонзар айланып теен:

– «Сибирьнiң улуғ хурчаа» – танығлығ марығ. Ол ат чарызына хынчатханнарны пiрiктiрче. Араласчыларға чиңiс тударға, кöрiгӌiлернi сiлiг чарыснаң öрiндiрерге алғапчам.

Азах меет тузында 12 чарыс ирткен. Анда чортчаң паза халыхтатчаң аттар чӱгӱрiк хылиин кöзiткеннер. Олар 7 регионның алнын алғаннар: Хызылчар паза Алтай крайларының, Кемеров, Новосибирск, Омск областьтарының, Хакасия паза Тува республикаларның. Ағбандағы ипподромда пас меетке 70 артиинаң асхыр паза пии сыххан. Олар ööнiнде 1600 паза 2400 метр чӱгӱргеннер. Читiнӌi чарыста халыхтатчаң аттар 1200 метрнi тобырғаннар.

Кибiр хоостыра иң пурун Хакасия пазының сыйиина чарыс ирткен. Анда орлов тöллiг чортчаңнар марығласханнар. Ат чарызын кöрерге най чӱрексiнiстiг полтыр. 2,5 минута аразына кöрiгӌiнiң миизiнде хайдағ ла сағыстар тöрiбинче. Пас меетте прайзын Иван Миндибековтың Калибр асхыры ас парыбысхан. Ол 2023 чылның тиксi чемпионы, чиңiс тударға кирек. Че «ыырӌылар» халбинчалар. Iди дее полза, Калибр пiр хаалаға алнында парча. Ипподромға толдыра хысхырыстар. Халғанӌы iкi метрде Знаменосец асхыр пурун чӱгӱрiбiскен. Кiзiлер ачырғастарын чазырбинчатханнар.

Тöртiнӌi чарыс öнетiн чаа операциязының араласчыларына чарыдылған. Анда iдöк орлов тöллiг чортчаңнар кӱс cынааннар. Пу марыға «Росипподромы» АО ахча позыттыр. Туйғахтығ спортсменнер 2400 метр тобырғаннар. Чиңiс тутхан Декабрист.

Аның соонда чарғыӌылар «Сибирьнiң улуғ хурчааның» тиксi чемпионы» атха турысхан чортчаңнарны паза халыхтатчаңнарны адааннар. 2024 чылда чиңiс тутханнар Знаменосец (Алтай крайы), Серемей (Алтай крайы), Форсмэн (Хызылчар крайы) асхырлар паза Матрёшка ВС солалығ пии (Алтай крайы). Пастағы аттың – 16 сан, Серемейнiң – 15 сан. Матрёшка ВС 11 сан чыып алтыр. Че прайзын ас парыбысхан Форсмэн. Аның – 20 сан.

Чемпионнар кöрiгӌiлернi чӱгӱрiк хылыхтарынаң паза сiлiг кöрiмнерiнең аптааннар. Кибiр хоостыра аттарға хызыл попона кизiрткеннер, ээлерге кубоктар читiрiлген.

Форсмэн Зайферттер сöбiрезiнiң асхыры полтыр. Хайди таныхтаан Рашида Григорьевна, олар аны Москва облазынаң садызып алғаннар. Асхыр Василий Яковлевич Панченконың хониинда 2017 чылда тöреен. Зайферттер чииттең ат тударынаң айғас парирлар. Рашида Григорьевна чоохтапча:

– Позым татар чонның хызы полчам, хада хонғанымның нациязы – немец. Iкiзiбiстiң тöреен-öскен чирiбiс – Ужур аймаандағы Черноозерск поселок. Амға теере анда чуртапчабыс, мал тутчабыс. Ӱгредиим хоостыра мал имӌiзi полчам, Евгений Эвальдович кöп чыл чабан полып iстенген. Илееде тус ат чарызында седок чiли араласхам. Иң улуғ чидиим – Ужур аймааның чемпионы. Пiстiң ӱс пала. Олар пiске хабасчалар. Очы оолғым Эвальд – ат чарызына саңай аптаттыр салған кiзi. Ол аттарны ӱгретче, марығларға тимнепче, качалкаа одырып, хада чарысха сыхча.

Зайферттернiң аттары «Сибирьнiң улуғ хурчаанда» пастағызын на нимес чиңiс тутчалар. 2018 чылда тиксi чемпион атха Грин Род Турф халыхтатчаң асхыр турысхан, 2019 паза 2020 чылларда – Клондайк чортчаң. Форсмэн пылтырох абсолюткада утхан. Амғы туста Зайферттернiң чӱске чағын пас ат, оларның 42-зi марығласча. Рашида Григорьевнаның таниинаң, хоныхта орлов, француз, орыс чортчаңнар пар. Iдöк ирепчi халыхтатчаң аттарны тутча. Пiреезiнiң паазы 2 миллион салковайға читче, 600 муң салковайға турчатханнар пар. Ағаа хоза, фермерлер садыға эдильбай тöллiг хойларны öскiрчелер. Пӱӱнгi кӱнде оларның 700 пас ине хой саналча. Рашида Григорьевна чооғында пiр ле хати нимес Иван Иванович Миндибековты махтаан. Ол Зайферттерге чахсы аттарны сат пирчеттiр.

2024 чылда «Сибирьнiң улуғ хурчаа» марығның чемпионнары аразында Хакасиядағы ээлернiң аттары чоғыл. Миндибековтың Калибрi кинеп партыр. Кӱс алынарға маңнанмааннаңар, асхыр азах меетте Знаменосецке утыр салған. Николай Сагалаковтың чӱгӱрiк пиилерi хулуннап парғаннар. Кiзi чиңiстерге кöнiк парчаттыр. Сынында пастағы орынға сығар ӱчӱн нинӌе кӱс киректелчеткенiн ат тутчатхан на улус пiлче.

Че öмелер мариинда Хакасияның командазы пастағы орынға сыххан. Республиканың аал хонии паза ас-тамах министерствозының пресс-службазының таниинаң, «Сибирьнiң улуғ хурчаа» турнирнiң прай чарыстарының салтарлары санға алылған.

Iдöк чонның кöңнiн кöдiргеннер Перископ асхыр паза Баллистика пии. 20 ӱртӱнде ипподромда селекция марии ирткен, ол «бринг-выездка» тiп адалча.

Аның тузында чарғыӌылар орлов тöллiг чортчаңнарны пӱдiзi, кöрiмi, хылии хоостыра таллааннар. Чарғыӌылар тоғызынаң устаан аал хонии наукаларының кандидады, ат тударының тиксi Россиядағы наука-iстезiглiг институдының селекция пöлиинiң устағӌызы Галина Калинкина. Галина Владимировнаның чооғынаң, марығда 46 пас араласхан, финалға 25 пас сыххан. Чарғыӌылар артыхтың артығын таллааннар. Жюридегiлер Декабристке аптаттыр салғаннар, че чиңiс тутхан Перископ. Асхыр «Катунь» ат заводында тöреен. 2019 чылда ол, 1600 метрнi 1.59,5 минутаа чӱгӱрiбiзiп, рекорд турғысхан. Перископтың амғы ээзi – Хакасияның чуртағӌызы Владимир Натейкин. 2 частығ Баллистика республиканың ипподромында тöреен. Ол пиилернiң аразында чиңiс тутхан. Аарлығ аалӌы республика ипподромының тоғызына пöзiк паалағ пирген. Галина Калинкина чоохтаан:

– Хакасияда чарыстар тöремiл чахсы иртчелер. Чон чахсы чыылысча. Кöрiгӌiлер чиңiсчiлер ӱчӱн прай чӱреенең öрiнчелер. Марығның азах меедiнде полған на чарыс хазыр ирттi. Хакасияда, ипподром чахсы тоғынза, ат чарызы пöзiк синде тилир.

Сом Сергей Сарлинни