Тiл марии. Пу неделяда пастағы класстағы олғаннар аразында хакас тiлi марии ирткен. Аның тöстегӌiзi республиканың национальнай паза территориальнай политика министерствозы полча

Пӱӱл марығда аралазардаңар сöбiрелердең 50 азыра сурыныс пiчии кiрген. Пастап пос тiлiнең чоохтас полчатханын Ағбан городтың паза Шира аймааның кiчiг чуртағӌылары кöзiткеннер. Алты ла пала! Оларның тöртi тöреен тiлнi хомай нимес пiлче.

– Минiң кöңнiме Михаил Чертыковтың хайди чоохтасчатханы кiрген. Ол Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министрiнiң орынӌызының пархазы полтыр. Чахсы пiлдiрче, cöбiреде тiл чуртапча паза тöлдең тöлге пирiлiп одырча. Iдöк Алтынай Мистрикова кöңнiме кiрген. Ол Ағбандағы 11-ӌi школада ӱгренче. Хызыӌах Пии аймаандағы Киндiрлiг пилтiрiнзер ааллап чöрчем тiп пiске чоохтап пирген. Маллар аттарын чахсы пiлбинче, че чарғыӌыларның пасха сурығларына прай орта нандырған, – сағызынаң ӱлесче эксперттер комиссиязының араласчызы Наталья Табакова.

– Алты паланың аразында тöртiнiң тiлi чӱгӱрiк тiп пiлдiрген. Iкi пала тöреен тiлнi пiл полбинча паза чоохтаспинча. Олар постарының ады-солаларын чоохтирға ӱгрен салтырлар, че тiл пiлбинчелер. Пасхазынаң пос тiлiнең чоохтазарға чарир. Тиксi алза, пӱӱл марығ араласчыларының саны хызырылған. Анзы кöмес сағыссыратча. Ол пiске саң ползын. Ирткен чылларда читонар, чӱзер пала кил турған нооза.

Пу палалар сöбiредең сыххан палалар, школадаң нимес. Iӌе-паба хайди палаларынаң тоғынча, iдöк олар чоохтазып пiлчелер, – сизiндiрген эксперттер комиссиязының кнезi Лариса Чебодаева.

Соонаң Асхыс аймаандағы Калинин аалдағы ортымах школада марығ ирткен. Андар Асхыс, Таштып паза Пии аймахтарының олғаннары чыылысханнар. Тиксi 40 азыра пала.

Чахсы чоохтасчатханнарның аразында чарғыӌыларның кöңнiне Есения Кутукова кiрген. Ол Оңхак аалдаң. Хызыӌах ибде хайди хайынчатханын, iӌе-пабазы хайда тоғынчатханын, чоохтағларны орта пӱдiрiп, толдыра искiр пирген. Ӱс чул аалдаң килген Артём Тюмереков позының аалынаңар, хайдағ палыхтар парын, ниме итчеткенiн чахсы чарытхан. Асхыстағы школаны алза, мында кирек чахсы ла нимес. Пiрее-пiрее ле олған öрiндiрген. Паза чирiнең килген Егор Косточаковты таныхтирға кирек. Хайди чоохтапча оолахтың iӌезi Эльвира Витальевна, Егор сöбiреде тöртiнӌi пала, хайзы пу тiл мариинда араласты.

– Ирткен чылларда марығда минiң улуғ оолахтарым Артур, Марк, Олег араласханнар. Артур номинацияларда iдöк артых полыбысхан. Аның ӱс грамота. Ол ам пизiнӌi класста ӱгренче, часхызын иртер мындағох марығда хатап аралазарбын тiпче, пу чылларға тiлiн чiдiрбеен, аннаңар ол хатап чиңiсчiлер санында полыбызарына iзенчебiс. Егор хакас тiлiнең чоохтасча, че ол туйух арах пала. Марығ алнында Артур, Марк паза Олег харындастары ағаа хорыхпасха тiп ӱгреде чоохтанғаннар паза оларох чiли чиңiс тударға кööктiргеннер. Марығда чиңiс тудар кибiрнi сайбаба тiп хатхырысханнар аӌалары.

Пазағы чылда Андрей оолаам школаа парар. Ам ол тимнеглiг классха чöрче. Сағынчам, аны iдöк пу марығда араластыр кöрербiс, – чоохтапча кöп палалығ iӌе.

Тиксi кöрзе, пу наада ирткен марығ иң уйан. Ноғадаңар? Аны Лариса Чебодаева чарытча:

– Марығда араласхан олғаннарны алып алза, пос тiлiн саннығ ла пала пiлче. Мин сағынчам, iӌе-пабаларға палаларынаң, тiл хоостыра ла нимес, тиксi айғазарға кирек, оларны чуртасха кöнiктiрерге. Улуғлар палаларын чон аразынзар иптiг кирiп аларға сағынчатсалар, олғаннарнаң хада кинделер хығырарға, кöп чоохтазарға кирек. Хай пiрее палалар iӌе-пабаның хайда паза кем полып тоғынчатханын пiлбиндеечелер нооза.

Ирткен чылда олғаннар сала пöзiк пiлiс кöзiткеннер, пӱӱл, тiзең, кöңнiбiс тӱс парды. Аннаңар амды олғаннарны сöбiреде тiлге ӱгретпезе, соонаң орай полар.

Пу ағырсымнығ сурығны пöгiбiзер ӱчӱн, ӱлгее, халых пiрiгiстерiне паза сöбiрелерге хада-пiрге тоғынарға кирек тiп сизiнген Хаксияның национальнай паза территориальнай политика министрiнiң орынӌызы Юрий Чертыков.

Мына пiди ирт парған тiл марии. Араласчылар даа асхынах, тiл пiлчеткеннерi дее тöбiн полған. Кöнi чоохтаза, хакас тiлi чiтче. Марығ аны iле кöзiт пирдi.

Анда араласханнар салтарларны 17 чарысха теере пiлiп аларлар.

Тiл марии Хакасия пазы Валентин Коноваловтың чарадиинаң «Хакас тiлiн хайраллиры паза тилiдерi» хазна программазы хоостыра иртiрiлче.

Сом авторни