Ööркi Чöп сессиязы. Чарыс айының 9-ӌы кӱнiнде Хакасияның Ööркi Чöбi теестегi нимес сессиязын иртiрген. Кӱн суриинда пiр сурығ – «Хакас Республиканың 2024 чылға паза пландағы 2025-2026 чылларға республика бюджедiнеңер» законзар алызығлар кирердеңер закон проектi

Таныхтирға кирек, пу теестегi нимес сессия Хакасия пазының сурынызы хоостыра иртiрiлген. Валентин Коновалов закон сығарӌаң пастаа оңдайынаң Ööркi Чöптiң ӱзӱриине пу чылның республика бюджедiнiң парыстарынзар паза хорадығларынзар алызығлар кирчеткен закон проектiн кирген. Закон проектi Россияның финанстар министрi Антон Силуанов иртiрген чыылығның протоколын толдырар ӱчӱн тимнелген. Ол чыылығның протоколынӌа Хакасияа федеральнай бюджеттең ахчалығ полызығ пирерi кöрiлген – 2 миллиард 800 миллион салковай артиинаң. Че ол ахчаны алып аларына республикаа пос бюджедiн иптирге киректелче. Чарыда чоохтаза, хайзы хорадығларын хызырыбызарға.

Сессияны Ööркi Чöп кнезi тоғызын толдырчатхан Пётр Воронин апарған, Сергей Сокол отпускта полғаннаңар.

Сессияның тоғызында 47 депутат араласхан. Iдöк Хакасия пазы Валентин Коновалов, Россияның Хазна Думазының Хакасиядаң сығара депутады Николай Шульгинов, республика правительствозының кiзiлерi, республика прокуроры Сергей Фирсов, Хакасияның сыныхтағ-сананыс палатазының кнезi Ольга Лях паза пасха даа устағӌылар полғаннар. «Хакас Республиканың 2024 чылға паза пландағы 2025-2026 чылларға республика бюджедiнеңер» Хакас Республика Законынзар алызығлар кирердеңер» закон проектiнең Хакасияның финанстар министрi Игорь Тугужеков таныстырған.

– Протокол хоостыра субъекттернiң бюджеттерiн оңдайлир кöстегнең Хакасияа федеральнай бюджеттең дотация оңдайынаң 2,8 миллиард салковай хоза ахчалығ полызығ пирерi кöрiлген, бюджеттiң иң кирек хорадығларын толдырарына, – чарытхан Игорь Тугужеков. – Че ол ахча республика бюджедiнiң парыстығ паза хорадығлығ чардыхтары Россияның финанстар министерствозы турғысхан синде хызырылза ла пирiлер.

Тиксi республика бюджедiнiң налогтығ паза налогтығ нимес парыстары 4 миллиард 222 миллион салковайға хызырылчалар. Организацияларның парызына налогча кiрӌең ахча, тiзең, 5 миллиард 284 миллион салковайға хызырылған. Финанстар министрi чооғынаң, ӱртӱн айының 1-ғы кӱнiне бюджет кöстеглерi 26 процентке ле толдырылғаннар. Ööн чiдiрiглер алюминий паза хара тас отрасльларынаң парысха налогча кiрӌең ахча хоостыра. Ол кирек тилекейде паалар тӱскенiнең паза санкцияларнаң палғалыстығ.

Олох туста пасха налог кöрiмнерiнӌе республика öзiс кöзiткен. Кöзiдiмге, НДФЛ-ӌа 673 миллион салковайға кöп кiртiр, налог саларының нииктелген системазы хоостыра – 346 миллион салковайға кöп.

Закон проектiнӌе 2024 чылға республика бюджедiнiң парыстары 737 миллион 190 муң салковайға хызырылчалар, хорадығлары – 511 миллион 372 муң салковайға. Хакасияның финанстар министрi Игорь Тугужеков республика хайдағ хорадығларын хызырарға пöгiнчеткенiнеңер чарыда чоохтап пирген.

Банк кредидi алылбастаңар хазна алымы хорадығларынӌа 244 миллион салковай ӱзӱрлелер. Чуртағӌыларға социальнай тöлеглер пар полғанына ла кöрiлген, ӱзӱрлес – 98 миллион салковай артиинаң. Iдöк хазна ӱлгӱзi органнарын паза учреждениелерiн тударына хорадығлар хызырылған. 2024 чылға республика бюджедiнең чуртағӌыларға искiрчеткен ööн системаны нааӌылирына, кöп квартиралығ тураларда тиксi тыхтағ тоғыстарына, туризм отрасльын тилiдерiне кöрiлген паза пасха даа хорадығлар статьялары хыйа идiлгеннер.

Хакасияның резервтiг чыындызынзар, тiзең, 116 миллион салковай хозылған. Хайди чарытхан финанстар министрi, ол ахча контракт хоостыра чааӌы службазына парчатханнарға пiр хати пирiлчеткен тöлеглерге кöрiлген. Республика контракт хоостыра СВО-зар парчатханнарға ол тöлегнi 400 муң салковайға теере öскiрiбiскен нооза, мының алнында 50 муң салковай полған.

Кирiлген алызығлар хоостыра республиканың 2024 чылға бюджедi мындағ кöрiмнiг пол парған:

парыстар – 55 миллиард 335 миллион салковай;

хорадығлар – 59 миллиард 497 миллион салковай;

дефицит – 4 миллиард 161 миллион салковай.

– Прай пу алызығлар Россияның финанстар министерствозында чöптезiглер иртiбiскеннер, – чооғын тоозып таныхтаан Хакасияның финанстар министрi Игорь Тугужеков.

Хакасия пазы Валентин Коновалов, тӱзедiглер хоостыра чоох тудып, социальнай обязательстволар (чал ахчазы, социальнай тöлеглер) прай толдырылар тiп iзендiрген.

– Парысха налогча тӱзiс узарадылча, че олох туста пасха налог кöрiмнерiнӌе öзiс пар, – искiрген ол. – Пастағы чарым чылның салтарларынӌа ол öзiс 17 процентке чағын. Прай ниме хомай тiп полбаспыс, че экономикабыс iкi отрасльнаң пик палғалыстығ полчатханы пiске тың харығ полча.

Депутаттар закон проектiн пiр ӱннең алыбысханнар тирге чарир: ӱчӱн – 46, тудыныбысхан – пiр.

Че сессия мыннаң тоозылбаан, депутат Олег Иванов Россияның олаңай кӱресче саблығ спорт узы, Сеулдағы Олимп ойыннарының хола призеры Сергей Карамчаковтың хумартхызына чарыдылған марығлардаңар сурығны хатап кöдiрген. Ол, спорт министерствозын турнирнi пiрге календарь планынаң суурыбысханында пыролап, Хакасия пазын спорт министрiн «киртiнiс чiдiргенi хоостыра» танығӌа тоғызынаң суурыбызарға сурынған. Че Валентин Коновалов ол киректi политикаа айландырбасха хығырған.

– Сiрер пiлчезер, минiң адыма айланыс полған. Мин спорттағыларның паза Улуғлар чöбiнiң турнирнi иртiрерге киректеңер чöптерiне хабасхам. Ол пӱӱл иртер! Чонны алаахтырарға кирек чоғыл, – теен Хакасия пазы.

Аның таниинаң, спорт министрiнiң бюджетсер ахча ас кiрчеткенiнде пырозы чоғыл. Хайди тоғынчатханына паалағ, тiзең, соонаң пирiлер тiп хосхан ол. Чыл тоозылчатса, прай министерстволарның тоғыс салтарлары ӱзӱрiлер тiп кöрiлчеттiр.

Мыннаң теестегi нимес сессияның тоғызы тоозылған.

Cомнар Дмитрий Сунчугашевти

Сомда: Хакасия пазы Валентин Коновалов, Хазна Думазының депутады Николай Шульгинов паза республиканың финанстар министрi Игорь Тугужеков