Спортнаң айғассаң, кӧңнің чиит полар
23.10.2024
Хабарлар
Ӱстӱңде сол саринаң турчалар Иван Мисюк, Иван Обогрелов, тренер Алексей Грудинин, Эдуард Толмачёв, Виталий Майтаков. Ікінҷі рядта Валентина Куш, Ирина Мисюк, Кемеровтағы волонтер, Евгения Дарбека, Валентина Кольчикова
Хазых чуртас. «Кӱмӱс» частығ спортсменнерібіс Россияның тынағдағы улузының спартакиадазында ӧткін араласчалар
«Демография» нацпроект
Россияда алтынҷы чылы нацпроекттер чуртасха кирілчелер. Оларның тузазы улуғ. Тиксі хазнада наа пӱдіріглер – школалар, имнег туралары, физкультура-хазых комплекстері, клубтар – тимге сыхчалар, учреждениелерде тыхтағ тоғыстары иртчелер. Нацпроектче кізілернің пілістерін алғыдар, хазыхтанып алар, аймах мероприятиелерде аралас полар оңдай пар. «Демография» нацпроекттің «Улуғларыбыс» федеральнай проекті аға-ууҷаларның кирексіністерін хайығда тутча. Оларға литература паза музыка клубтары, спорт секциялары тоғынчалар. Халғанҷы кӧстег «Спорт – чуртас сині» федеральнай проектсер кірче. Хакасия пу киректең оортах турбинча. Республикада улуғларға кӧрілген аймах спорт кӧрімнерінҷе cекциялар пар. Ветераннар меспектіг хоккейҷе, стол теннизінҷе, футболҷа, волейболҷа тренировкаларға тӧреміл чыылысчалар. Фитнес клубтарда тынағдағы улусха ӧнетін программалар тимнепчелер. Кӧзідімге, «ФитнесФиеста» клубта «Ӧткін узах чуртас» проект маңнаныстығ тоғынча. Анда 50 частаң аралазарға чарир.
Евгения Дарбека
Ідӧк «Демография» нацпроектче Россияның тынағдағы улузының спартакиадазы иртче. Ол – кӧс чӧрчеткен паза кибірліг арға-мӧрій. Пылтыр «кӱмӱс» частығ спортсменнер Санкт-Петербургта марығласханнар, пӱӱл – Кемеровта. 2024 чылда спартакиада тоғызынҷы хати иртірілген. Хакасияның «кӱмӱс» частығ спортсменнері Россия мариинда ікінҷі чылы изере араласчалар. Командазар онҷа кізі кірче. Полғанының позының опыды. Ӧменің капитаны Иван Мисюк кӧп чыл, автоспортта узын сынап, марығласхан. Валентина Куш ниик атлетикаҷа тренер полып істенче. Кем-де кӱс структураларында тоғынтыр, пу сферада, тізең, нормативтерні тӧреміл толдырарға киліcче. Команданың ӧткін араласчызы – экономика наукаларының кандиды, доцент, «Сибирьдегі аудит» ООО-ның директоры Евгения Дарбека. Ол чиитте аймах спорт кӧрімнерінең айғасхан. Пу наада Евгения Михайловна, «Хакас чирі» газетаның редакциязында ааллап, позынаңар, командадаңар, спартакиадаларда араласханнаңар чоохтап пирген.
– Мин спортха хынчатхан сӧбіреде тӧреем. Пабам Михаил Иванович Швалёв пос туста аар атлетиканаң айғазарға паза «городки» ойнирға хынҷаң, іҷем Тамара Алексеевнаның ӧӧн хынызы – спорт гимнастиказы. Пабам устағ тоғыстарында істенген, іҷем Хакас хазна университедінде ӱгретчі полып тоғынған. Пӱӱл ікізі дее 82 чазын толдыр салды. Оларның час чазирына ізенчем. Тай пабам хакас полған, фамилиязы – Сендимешев. Омам хоостыра анзын сизінерге чарир, – таныхтапча чир-суғҷыбыс.
Школада ӱгренчеткенде, Евгения Дарбека саналығ чӱгӱрерінҷе секцияа чӧртір. Аннаң устаан тренер Валентина Зырянова – саблығ Николай Сергеевич Швыдковтың ӱгренҷізі. Чир-суғҷыбыс Хызылчардағы университетте экономистке ӱгренген. Вузта ол астыхпин чӧрерінде (спортивное ориентирование) кӱзін сынаан. Евгения Михайловнаның спорт чидіглері илееде. Ол кӧп хати Хызылчар крайының чемпионы атха турысхан, Сибирьнің паза Ыраххы Востоктың зоназының мариинда чиңіс тутхан. Абахай хыс СССР-ның спорт узына нормативті толдырған, че хайдағ-да сылтағнаң аарластығ атха турыспиндыр.
Вуз тоосхан соонда Евгения Михайловнаның маң чох тус пасталыбысхан. Тоғынарға, сӧбіре тӧстирге, палаларны азахха турғызарға кирек. Пір сӧснең, чир-суғҷыбыс спорттаңар кӧп чылға ундут салған. Че 2019 чылда ипчінің хазии хомайланыбысхан. Имҷілерзер айланғанда, пір дее ниме таппааннар. Хайди полҷаң? Ол чӱгӱріснең айғазарға чаратхан. Физкультураа азахтары ағыр сыхханнар. Евгения Михайловна чооғын узаратча:
– Ол туста минің кӧдірімім 77 килограмм полған. Анзы мағаа кӧп полтыр. Диетаа тудынарға киліскен. Мин кӧместең, че удаа азыранҷаңмын. Ікі ай аразына 20 килограммға арып парғам. Пазох чӱгӱр чӧр сыххам. Пастағы туста тынағ паркында 1600 метрні ле тобыр полҷаңмын. Кӱс хозыл сыхханда, чӱгӱрчеткен дистанция узуннаң узун полып одырҷаң. Сидік полған, позымны чӱгӱріс чолынзар сығарға кӱстеҷеңмін. Тренировкалар мағаа хазыхтанып алар оңдай пиргеннер. Сынап физкультура пір чыл пазынаң на ӧрініс ағыл сыххан.
Тӧртче чыл Евгения Дарбека пос алынҷа тынағ паркында чӱгӱр чӧрген. Тыс пілбес ипчі тренировкаларны неделяда ӱс-тӧрт хати иртірҷең. Хысхызын саналығ чӱгӱр чӧрҷең. Че 2023 чылда аның спорт чуртазында алызығлар пол парған. Чир-cуғҷыбысха сығдыратхан Валерий Конгаров. Дарбека аннаң хада школада ӱгренген паза саналығ чӱгӱрерінҷе секцияа чӧрген. Конгаров ӧӧрезін ГТО фестивальында аралазарға хығыртыр. Ағбанның командазынзар 55 час толдыр салған ипчілер чидіспинчеткен. Евгения Михайловна пастап алаң ас партыр. Ол таныхтапча:
– Мин улуғ хырласта 1965 чылда тӧреем. Валера мағаа сығдыратханда, 57 частығ полғам. Ол син частығда хайдағ марығлар? Аралазар алнында фестиваль программазынаң танысхам. Кӧрілген дистанцияны саналығ чӱгӱрібізербін тіп ікінҷілес чох полған. Пасха дисциплиналардаңар чоохтаза, чадып, хол узунына ӱс хати кӧдірінерге кӱзім чидерге кирек. Анзы читкіҷе тееннер. Азахты хаптыр салып, позымны чибіргіҷе хати кӧдір поларбын. Ідӧк атысча марығны кир салтырлар. Мин халғанҷызын винтовканы студент тузымда холда тутхам. Очкиліг дее хараам ырахха уйан кӧрче. Чаза атарбын, неке. Ол сағыстарнаң фестивальда араласхам.
Салтарлар спортсменні ӱрӱктіргеннер. Евгения Михайловна пір минута аразына чадып, хол узунына 15 хати кӧдірінген, азахты хаптыр салып, позын 30 хати кӧдірібіскен. Пневматика винтовказынаң атыста, тізең, прай ипчілерні ас парыбыстыр. Фестиваль оңдайларынҷа марығласхан улус пис хати атхан. Чичең харахтығлар 50 сан чыып алар оңдайлығ полғаннар. Дарбека 39 сан тоғынып алған. Пу чидіг ӱчӱн аны тынағдағы улустың Хакасияның піріктірілген командазынзар хығырғаннар.
Спартакиада
Россияның тынағдағы улузының спартакиадазында 55 час толдыр салған ипчілерге паза 60 час толдыр салған ир кізілерге аралазарға чарир. Командазар 8 кізі кірче. Спартакиаданың программазы 10 дисциплинадаң пӱткен: комбинированнай эстафета (чӱгӱріп, хоза аймах упражнениелер толдырарға кирек. Кӧзідімге, мерчікті баскетбол корзиназынзар тастабызарға), ГТО комплекс, дартс, волейбол, зарядка, 1000 метрге чӱгӱріc, 50 метрге суғда чӱзері, стол теннизі, шахмат, винтовкадаң атыс. Пастағы пис дисциплинада команда прай ӧменең араласча, пасхазында – позының спортсменін сығарча. Ипчілер паза ир кізілер алынҷа марығласчалар. Арға-мӧрій тузында пір кізі ікі дисциплинада аралас полар оңдайлығ. Евгения Михайловна чооғын узаратча:
– Кибір хоостыра тынағдағы улустың спартакиадазы кӱскӱзін иртче. Ол Улуғ частығларның чоннар аразындағы кӱніне чарыдылча. Мині командазар 2023 чылның орғах айында хығырғаннар. Ӧменің капитаны Иван Мисюк сығдыратхан. Иреннер – Иван Обогрелов (Харатас), Олег Жданов (Ағбан), Виталий Майтаков (Таштып аймаа) паза Иван Мисюк (Харатас) – хайдағ дисциплиналарда кӱстерін сынирларынаңар чоохтазып алғаннар. Ипчілернең сидікcініс пол парған. Командазар таллағны иртібіскеннер Валентина Куш (Алтай аймаа), Ирина Мисюк (Харатас), Нина Буркова (Харатас) паза мин (Ағбан). Тӧрт кізідең Валентина Куш ла суғда чахсы чӱс полчаттыр. Шахмат пірдеезі ойнап полбинча. Салтарында чоохтас салғабыс – команданаң ӧмелер мариина тимненчебіс. Полған на кізі пирілген дисциплиналарҷа хоза тимненіс иртче. Тренировкалар Харатаста Алексей Грудининнің устаанынаң ирткеннер.
Евгения Михайловна уғаа нандырығлығ кізі полтыр. Командаа хабазарға пӧгініп, ол дартс ойнир таңма садызып алған, ӧнетін очки чахаан. Ипчі пу очкині винтовкадаң атарға ла кисче. Дарбека атысча тренировкаларны ӱӱҷігінде иртірҷең. Хонҷыхтары Евгения Михайловна, хайди полып, мылтыхтығ пас чӧрче тіп оңар полбиндырлар. Ідӧк чир-суғҷыбыс шахматча марыға тимненген. Хада хонғаны Евгений Анатольевич аны ойнирға ӱгреттір. Пасхазы ідӧк порастантыр.
Санкт-Петербургта турнир 27 ӱртӱнде – 2 чарыста ирткен. Марыға командаларны Россияның 77 регионы сығарған. Ағаа хоза Белоруссияның, Казахстанның паза Финляндияның спортсменнері араласханнар. Чир-cуғҷыларыбыс спартакиадада, Хакасия алнын алып, постарын турыстыра кӧзіткеннер. Комбинированнай эстафетада олар 77 регионның аразында ӱзінҷі орынға сыхханнар, ГТО-да – пизінҷі орынға, дартста – он ікінҷі орынға. Алынҷа марығда чидиинең ӧріндірген Иван Мисюк. Пневматика винтовказынаң атыста пастағы номерлер 99-100 сан чыып алғаннар, Иван Александрович – 82 сан. Ол 14-ҷі полыбысхан. Евгения Дарбека, шахмат ойнап, 8 партиядаң ікізінде чиңіc туттыр, пірcін хайым (ничья. – Авт.) ойнабысхан. Винтовкадаң атыста, 56 сан чыып алып, 30-ҷы орынға сығып алтыр.
Пӱӱл спартакиада Кемеровта 1 – 5 чарыста ирткен. Арға-мӧрійде 74 регионның командалары кӱс сынааннар. Пазох хозылғаннар Белоруссияның, Казахстанның паза Финляндияның спортсменнері. Тиксі алза, пас меетке 700 кізі cыхтыр. Пӱӱл Хакасияның командазында улуғ нимес алызығлар пол парғаннар. Олег Ждановтың орнына араласхан Эдуард Толмачёв (Ағбан пилтірі аймаа), Нина Буркованың орнына – Валентина Кольчикова (Асхыс аймаа).
Сынны чоохтаза, пӱӱл пістіңнерге оң полбаан. Евгения Михайловнаның таниинаң, анзы 2024 чылда спартакиадада марығласхан улустың узы хай-хай пӧзік полғанынаң палғалыстығ. Араласчылардаң ас нимес кізі ветераннар аразында иртчеткен турнирлерде кӱс сынапча. Суғда чӱзерінҷе марығда триатлонҷа, суғлығ полоҷа спорт устары полтыр. Программа олох дисциплиналардаң пӱткен, итсе, ГТО мариинда 8 кізінің орнына 4 спортсмен пас меетке сыххан. Утырыстар чох чиңістер полбинча. Хакасияның ӧмезі пос салынминча. Чир-суғҷыларыбыс пазағы чылда хайди даа медальлар утарға пӧгін турғысчалар.
Россияның тынағдағы улузының спартакиадазы «Демография» нацпроекттің «Спорт – чуртас сині» федеральнай проектінче иртірілчеткеннеңер, арға-мӧрійге ахча федеральнай бюджеттең позыдылча. Спортсменнер пір манит тее хоратпинчалар. Форманаң Хакасияның физическай культура паза спорт министерствозы полыс пирген. Спорт кип-азаан ӧнетін хакас орнаменттерінең чазааннар. Чир-суғҷыларыбыс парад тузында хакас чонның кибірли тігілген кип-азаан кизіп аларға сағынғаннар. Виталий Майтаков хайдағ-да чайаачы ӧменең чоохтазып алтыр, че ансамбль гастрольларға парыбысханнаңар, кирек киліспин партыр. Спортсмен чідірінмеен. Таныстарынаң ирепчее кӧрілген кип-азахты сурап алған. Кӧгенектерні Виталий Майтаковнаң Валентина Кольчикова кискеннер. Евгения Дарбеканың чооғынаң, Майтаковнаң паза Кольчикованаң хада прай Кемеров, таң, сомға суурынарға тимде полған.
Спартакиадаларда араласхан соонда, команданың прай араласчыларының хазии чахсылан парған. Евгения Михайловна суғда чӱзерге ӧнетін ӱгреніп алған. Аның тренировка чох кӱн иртпинче. Пір кӱн ол бассейнзер чӱзерге чӧрче, ікінҷі кӱні физкультураа чарыдылча. Дарбека 20 минута аразына 3-4 километр чӱгӱрібізеp оңдайлығ. Кӧңні пар полза, 7-8 километр тобырча. Чадып, хол узунына 33 хати кӧдірінче, азахты хаптыр салып – 40 хати. Хада хонғанынаң ол дартс тӧреміл ойнапча. Ӧӧрезі Валентина Куш хыс пархазын секцияа ал чӧрчеттір. Алында ол паланы сахтап одырҷаң, амды чӱгӱр чӧрче. Нина Буркова пастап, чадып, хол узунына 7-8 хати кӧдірінҷең, амды 87 – 90 хати кӧдірінерге кӱзі читче. Команданың мессенджерде алынҷа чат пар. Олар чидіглерінең ӱлесчелер, удур-тӧдір хабасчалар. Прайзын капитан Иван Мисюк піріктірче.
Амғы туста ӧмедегілер 2025 чылның спартакиадазына тимненчелер. Олар айда пір хати хайди даа тоғазарға чоохтас салғаннар. Тренировка Н.Г. Булакиннің адынаң ниик атлетика манежінде иртіріл турар.
Сом Евгения Дарбеканың архивінең
Автор :
Майя Кильчичакова
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
| 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 |
| 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 |
| 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 |
| 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
