Чоғархы Паза аалның пӱӱнгі чуртазы
30.10.2024
Хабарлар
Чоғархы Паза аалның кӧрімі
Чир-суубыс мында пасталча. Пу кӱннерде Асхыс аймаандағы Чоғархы Паза аалда пол килгебiс. Пу аал уғаа истiг чирде орныхча – тағлар аразында, Паза суғ хазында
Аал чӧбінде
Андар парчадып, Индiркi Паза аал чӧбiнзер кiр пар килгебiс. Паза аал чӧбiнiң пазы Светлана Майнагашева Чоғархы Пазадаңар чоохтап пирген. 2024 чылның кӱрген айының пастағы кӱнiне аалда пiчiк хоостыра 301 чуртағҷы саналған, ол санда 62 пала, 15 кинек кiзi, 56 пенсионер, кӧп палалығ тоғыс сӧбiре, хайзында 34 олған ӧсче. Аалда чуртапчатхан чонның саны 170 кiзi полған. Пӱӱл аалда пiр пала тӧреен.
Чоғархы Паза аалда 42 пос хонии саналча. Чуртағҷылар iнектер, аттар, хойлар, сосхалар паза хустар тутчалар. Iнек саны 671 пасха тиңнелче, хой – 547 пас, ат – 179 пас, сосха – 35 пас, хус –142 пас. Аалда пiр фермер хонии пар.
Пӱӱл Чоғархы Паза кiчiг ааллар санына кiр парған. «Кiчiг паза ыраххы аалларны хайраллиры паза тилiдерi» программа хоостыра iнектер, аттар паза хойлар тутчатхан чуртағҷыларға ахча тӧлелче.
Светлана Васильевнаның чооғынаң, пӱӱл хысхызын узелковай дерматит чуғынҷах мал ағырии тараанда, кiзiлер малларын матап сатхлааннар. Ол ағырығ Паза аал чӧбiне кiрчеткен аалларзар читпеен дее полза, чуртағҷылар най чочынғаннар. Аннаңар iнек, хой паза сосха санын хызырыбысханнар.
Светлана Майнагашеванаң чоохтазып алған соонаң Чоғархы Паза аалзар чол тутхабыс.
Наа школа
Чоғархы Паза улуғ нимес аал, че анда наа паза амғы тусха килiстiре пасталығ школа паза ФАП пӱдiрiл парғаннар. Ол пӱдiрiглер ырахтынох харахха тасталчалар. Пастап школазар чол тутхабыс. Чағын пастырчатханда, олған-узахтың ойнап сууласчатханы истiлген. Олғаннарның перемена полған, олар тынанчатхан туста ӱгретчiнең чоохтазып алғабыс. Зинаида Петровна Токоякова Хакас хазна университедiн пасталығ класстар паза физкультура ӱгретчiзі специальностьча тоосхан. Ирге парыбызып, тӧреен-ӧскен Паза Пиизi аалынзар айланған. Чоғархы Пазадағы школада 1998 чылдаң тоғын парир.
Пасталығ класстар ӱгретчізі Зинаида Токоякова
– Тоғынарға килгенде, пасталығ школада кӧп пала ӱгренҷең. Школа малокомплектнайох полған, че класста 10 азыра ӱгренҷi полҷаң, аннаңар ӱгретчiлерге 1,5 ставка пирiлҷең. Чылдаң чылға палалар саны хызырылча, тоғынҷаң оңдайлар сидiктелче тирге чарир. Пӱӱл школада прай читi ӱгренҷi, ол пастағы, ӱзiнҷi паза тӧртiнҷi класстар, iкiнҷi класста пiр дее олған чоғыл. Аннаңар школада пiр ле ӱгретчi тоғынча. Уроктар прай класстарға пiр саңай иртiрiлче. Пiр саринаң ол сидiксiнiс, ӱгретчi прайзынаң тоғынарға маңнанарға кирек. Ағаа хоза палалар пос уроктарын ситкiп истерге киректер. Че чахсы сари парох, олғаннар пос алынҷа тоғынарға ӱгренчелер, пiрееде, тiзең, пасха класстағы ӱгренҷiлер сурыға нандырыбысчалар. Англия тiлiне ӱгредерге Индiркi Пазадаң ӱгретчi кил парча, аннаңар ӱгренҷiлер толдыразынаң пiлiстер алчалар.
Пiстiң школа наа. Ол истiг, чарых, чылығ паза амғы тусха килicтiре идiл парған. Мында 2020 чылдаң сығара iстен парчам, кӧңнiме кiрче, палалар даа ӧрiнчелер мындағ школаа. Че школаа чӧрҷең олғаннар чоғыл тирге чарир, – сағыстарынаң ӱлескен Зинаида Токоякова.
Истiг имнег учреждениезi
Чоғархы Пазадағы фельдшер-акушер пунктынзар чол тутхабыс. Сiлiг кӧрiмнiг кірпистең пӱдiрiлген наа тура уғаа сіліг кӧрiнче, iстiнзер кiргебiс. Иркiннi алтабысханда, харасхы чирзер кiр парғабыс. Тасхар кӱн чариина харах айчатхан, мында, тiзең, пiр дее ниме кӧрiнминчеткенде, иртерге дее чочыныстығ полған. Харахтар харасхаа сала ӱгренiбiскенде, ибiркi чирнi кӧрглеп пастаам. Имҷiнiң кабинедiнең ыңааҷахтығ ипчi сыххан, аннаң изеннезiп, чоохтасхабыс. Ол Эльвира Косточакова полтыр, ол хонғанынаң Паза Пиизi хонҷых аалда чуртапчаттыр. Ирепчi Элина хызыҷаан план хоостыра имҷiзер ағылған. Позынаңар хысхаҷахти чоохтап пирген.
– Мин кӧп палалығ iҷебiн. Пис оол паза пiр хыс ӧскiрчебic. Хонғаным Иван Беляев полча. Пiстiң аал улуғ нимес, прай 15-че кiзi чуртапча. Аалда пiстiң не cӧбiреде кічіг олғаннар ӧсчелер, пасхазының палалары улуғлар. Паза Пиизi аалзар мал-хус тударға тiп кӧскебiс, пос хониин тилiдерге сағыс тутчабыс. Сағам маллар, сосхалар ӧскiрчебiс, килчеткен чылда хустарны тудар пӧгiн пар, – сағыстарынаң ӱлескен Эльвира Косточакова.
Имҷiнiң кабинедiнзер иртчем, кiзi чоғыл, аннаңар имҷі миннең чоохтазып алар тус табарына iзенчем. Аннаң, изеннезiп, танызып алғабыс, ол Надежда Сергеевна Алагашева полтыр. Ағбандағы имҷiлер колледжiн тоозыбысханда, Асхыстағы ӧӧн имнег туразынаң аны Чоғархы Паза аалдағы фельдшер-акушер пунктынзар тоғынарға ызыбысханнар. Iди 1988 чылда, чиит специалист полып, пу аалзар тоғынарға килген, стажы 36 чыл.
– Мин Чоғархы Пазазар тоғынарға килгенімде, аалда 400 азыра кiзi чуртаан, оларны прайзын хайығда тутчаң полғам. Амды, тiзең, минiң хайиимда iкi дее аал, че 200 азыра ла кізі – чоохтаан фельдшер Надежда Алагашева.
ФАП тоғынҷызы Надежда Алагашева
Чоохтасчатхан туста имҷiзер Александр Косточаков сурығларнаң айланған. Надежда Сергеевна улуғ кiзее имнернi хайди iзердеңер прай чарыда чоохтап пирген. Аннаң андар миннең чоохтазарын узаратхан. Пiс аалда чорыхнаң полған кӱн чарытхы ӱзiрiбiстiрлер, хайда-да тыхтағ тоғыстары апарылчаттыр. Фельдшердең сурғам мындағ оңдайда соохта тутчаң имнерні хайди итчеткенiн.
– Чарытхыны тыхтағ тоғыстарына алай пасха даа сылтағнаң ӱзiрiбiсселер, соохта тударға киректелчеткен имнернi хайраллап аларға киректелче. Холодильникте вакцина, хай пiрее имнер чатчалар, оларны тоғынминчатхан холодильникте iкiҷе час тударға чарадылча, анаң хладоэлементтiг термо-контейнерзер салыбызарға кирек. Мин вакциналарны Асхыс поселоктағы имнег туразынзар апар саларға кӱстенчем, че килicпин парза, мындағ оңдайнаң тузаланчам, – чарытхан Надежда Алагашева.
Надежда Сергеевнаның чооғынаң, аалда кӧбiзiн узах частығ чуртағҷылар хал парирлар. Чииттер тоғыс чох сылтағнаң алай палаларға ӱгренҷең чахсы оңдайлар полар ӱчӱн аймах кiннерiнзер паза городтарзар кӧсчелер. Тынағдағы улус ӧӧнiнде хан кӧдiрiлiзiнең, сахар диабедiнең айланча. Хан кӧдiрiлiзiн хайығда тутпинчатсалар, инсульт пол парча. Аалда чииттер парох, аннаңар чылда пiр алай iкi ыңааҷах тӧрiпче, анзы ӧрiндiрче.
Чайаачы ӧме
Аал ортызында ах ӧңнiг кiрпистең пӱдiрiлген тура кiзi хайиин тартхан. Пiлдiстiг, ол социальнай учреждение, ниме анда орныхчатханын піліп алар ӱчӱн, андар кiрiбiскебiс. Анда Культура туразы паза библиотека полтыр – аал чуртағҷыларының тынанҷаң паза пос тусты иртірҷең орны. Улуғ нимес аалдағы Культура туразында прай сигiс кiзi iстенчеттiр. Клубта чуртағҷыларға мероприятиелер иртiрерiнең ӱс кiзi айғасча: клуб устағҷызы Елена Чертыкова, хоос устағҷы Людмила Майнагашева паза организатор Татьяна Чертыкова. Пол чуғҷаң паза iкi кочегар, iдӧк библиотекада алынҷа пол чуғҷаң паза библиотека тоғынҷызы. Ол син кiзее тоғынҷаң орын табылғаны чахсы тiп санапчам.
Аал чуртағҷылары клуб пӱдiриинде чон позы араласхан тiп чоохтааннар. Анда тоғынчатханнардаң клуб хайди пӱт парғанынаңар сурғам.
– Совхоз тоғынған чылларда пiстiң аал хыринда хой тутчаң комплекс полған. Анда илееде хой тутчаң полғаннар. Совхоз сайбал парғанда, ол комплекс ээн турчатхан. Ол туста аал пазы Евгений Иванович Каков полған. Аның чахиинаң аал чуртағҷылары комплекстi сайап, пу клубты пӱдiргеннер. Аның алнында ағастаң пӱдiрiлген иргi клуб полған, ағаа хоза ол изел сыххан. Ол пу пӱдiріг алнында орныххан. Амды ол орында фундамент ле халған, кiргенде, сизiнген поларзар, – чарытхан хоос устағҷы Людмила Майнагашева.
Клубсар ӧӧнiнде олғаннар кил парчалар, оларнаң тоғынчатханын таныхтааннар культура тоғынҷылары. Улуғлар клубсар тың на тартылбинчаттырлар, аннаңар мероприятиелернi клубта iстенчеткен ӱс тоғынҷы ӧӧнiнде постары ла тимнеп, иртiрчеттiрлер. Чуртағҷылар Наа чыл ӱлӱкӱнiне тимненiсте араласчаттырлар. Наа чылға полған на кiзi пос алынҷа хайча, аннаңар чуртағҷыларның ол туста чайаачы саринаң аралазар кӧңнiлерi полча полар. Клубта чыл ибiре календарьдағы ӱлӱкӱннерге тимненiп, пайрамнапчалар паза олғаннарнаң спорт марығларын, викториналар иртiрчелер. Хакас чонның ӱлӱкӱннерiне iдӧк хайығ салылча, хайди даа Чыл пазы паза Ӱртӱн тойы таныхталча. Культура туразында иртiрiлчеткен мероприятиелер чуртағҷыларның хайиин тың на тартпинчаттыр. Клуб устағҷызы Елена Елизарьевнадаң хайдағ сидiксiнiстерге тоғыста урунчатханнаңар сурғам.
– Пiстiң аал улуғланып пастабысхан тирге чарир. Аалда чииттер чылдаң чылға асхынах полып одырчалар нооза. Аннаңар мероприятиелер иртiрчетсе, чииттер чидiспинче. Пiрееде аймахтағы мероприятиелерге тимненчетсе, ӧӧнiнде спортнаң палғалыстығ полза, пiс киректелчеткен араласчыларны чыып аларға сидiксiнчебiс. Кӧзiдiмге, спартакиадада аралазарға сағынза, городтарда чуртапчатхан чииттернi кӧӧктiрiп алчабыс. Оларның оңдай полза, араласчалар. Алғыс оларға аның ӱчӱн. Школада даа палалар саны асхынах полып одырча, анзы хомзыныстығ пiлдiрче, – сағыстарынаң ӱлескен Елена Чертыкова.
Клуб тоғынҷылары Людмила Майнагашева, Татьяна Чертыкова паза Елена Чертыкова
Аал чуртағҷыларының полғаны ла пос чуртазынаң чуртапча, мал-хус тутча. Иреннер вахтанаң чӧрчелер алай городта iстенчелер, сӧбiре чуртазына анзы чахсы теелбинче. Ипчiлер, палаларны ӧскiрiп, мал-хус аразында хайынып, сидiксiнчелер. Ағаа хоза алынҷа чуртапчатса, сӧбiрелер сайбал таа парарға айабас. Аннаңар чиит сӧбiрелер кiчiг ааллардаң кӧзiбiсчелер. Полғаны ла мал-хус тудып айғазарға сағынминча нооза.
Библиотека тоғызы
Библиотекада минi Клара Майнагашева удурлаан. Ол мында хосхар айынаң тоғынча. Клара Васильевна тоғызына хайди килгеннеңер паза Чоғархы Паза аал чуртазынаңар чоохтап пирген:
– Мин Чоғархы Паза аалда 1987 чылдаң чуртапчам. Пасталығ класстар ӱгретчiзi полып тоғынғам. 2010 чылда пархамны кӧрерге тiп отпуск алып алғам. Ол туста аал чӧбi кнезi Евгений Иванович Каков полған. Ол минi Индіркі Пазадағы «Читi хыс» культура туразының директоры поларға хығырған. 2010 чылдаң сығара мин аннаң устаам. 2019 чылда тоғыстаң парыбысхам. Пис чыл пiр дее чирде тоғынмаам. Хосхар айында библиотека тоғынҷызы саназыбысханда, пеер тоғысха кiрiбiскем.
Библиотекарь Клара Майнагашева
Чоғархы Паза аалдағы школада ӱгренчеткен читi пала библиотеказар сыбыра кил парча. Олар книгаларны удаа алчалар, iдӧк шахмат ойнирға хынчалар паза пазлларны чыыпчалар. Мин оларны ағырин позыма кӧнiктiрiп одырчам. Тӧрт оолағас библиотеказар кӱннiң кiрче. Индiркi Пазадағы школада ӱгренчеткен палалар андағы библиотеказар чӧрчелер.
Улуғлар аразында кӱнде iкi кiзi килче. План хоостыра хығырығҷылар саны 203 кiзi поларға кирек, че пiчiкке алылған чуртағҷыларның пiреезi Ағбанзар алай пасха чирзер тоғынарға чӧрче, палаларны ӧскiрерге кирек нооза. Аннаңар аалда кiзi асхынах чуртапча, хығырығҷылар саны даа кӧп нимес.
Пiр чиит ипчi иргi журналлар хығырарға хынча, олар наалардаң хай-хай артыхтар тiпче. Журналларны сыбыра алча.
Асхыстағы библиотекадаң «1000 советов», «Пенсионерочка», «Саша паза Маша» журналларны ағылчабыс.
«Аскизский труженик» газетаа пазынчабыс. Iдӧк аал чуртағҷылары иргi журналларын ағылчалар паза книгаларын сыйлапчалар. Книга чыындызында ӧӧнiнде иргi книгалар, че олар даа киректер.
Хығырығҷыларның кӧбiзi детективтер алча. Пiр ир кiзi Владимир Колычевтi хығырарға хынча. Iдӧк Татьяна Устинованың паза Полина Дашкованың книгаларын чахсы алчалар.
Мин чииттернi книга хығырарға кӧнiктiрчем. Пiрееде хыныстаңар роман пирiбiсчем. Че олар хатхыр ла салчалар. Пiс андағ ниме хығырбинчабыс тiпчелер. Чииттернiң аразында минiң ӱгренҷiлерiм пар. Олар библиотеказар чоохтазып аларға кiрчелер.
Чайғыда паза кӱскӱде аалдағы чонға маң чоғыл. Аннаңар пу тустарда олар библиотеказар кiрбинчелер, – теен библиотека тоғынҷызы.
Клара Васильевна Культура туразы паза библиотека пiр орында орныхчатханын килiстiрбинче. Олар алынҷа тураларда поларға киректер. Библиотека туразы изел сыхханда, аны клубсар ӱр нимес тусха кӧзiрiбiскеннер. Че ол iдӧк ле клубта халған.
Библиотекарьдаң аал чуртазынаңар чоохтап пирерге сурынғам. Чоғархы Паза аал чуртағҷылары мал тудып чуртапчалар. Че халғанҷы чылларда мал тударға най сидiк полыбысхан. От сыхпинчатханнаңар, аны аарлыға садызарға килiсче. Мының алнында отты таарыҷаңнар, оларны нааҷылирға кирек. Чылдаң чылға от сығызы хомайдаң хомай полча. Мының алнында кiзiлер мал тудып парыстанҷаңнар, амды, от чохтаңар, парыс таа асхынах. Амды маллар паза хойлар тутчатхан кiзiлер отты пасха ааллардаң садысчалар.
Клара Васильевна кӧп чыл ӱгретчi полып тоғын салған, аннаңар олғаннарнаң айғазарға хынча. Пiрее ӱлӱкӱн алнында олғаннарнаң хада кибелiстер ӱгренчелер, аннаң ӱгренҷiлер клубсар репетицияа парыбысчалар. Клуб паза библиотека пiр турада орныхчатханда, олғаннарға репетицияларға чӧрерге оой. Ырах парарға кирек чоғыл.
Улуғ паза часкалығ cӧбiре
Чоғархы Паза аалда iкi кӧп палалығ сӧбiре чуртапча. Оларның пiрсi – Василий паза Анастасия Майнагашевтер. Хоныхта ирепчi, пiлiзiп, ынағлазып, тоғыс чыл чуртап, пис пала ӧскiрче. Олар Ағбан городта чуртааннар, ирткен чылда аалзар кӧс килгеннер. Хайди чуртапчатханнаңар паза нименең айғасчатханнаңар Анастасия Майнагашева чоохтап пирген.
– Пiс хонғанымнаң ирткен чылда Чоғархы Пазазар кӧс килгебiс. Хонғанымның iҷе-пабазына полызар пӧгiннең килгебiс. Сағыс тутчабыс пос хониинаң айғазарға, пӱӱнгi кӱнде сосхалар тутчабыс, iдӧк пiстiң iкi адай паза iкi хоосха пар. (Кӱлiмзiрепче. – Авт.) Василий городта тоғынча, тынағ кӱннерiнде кил парча, мин ӱр ниместе аал чӧбiнде чааҷы учедын апарҷаң тоғысха кiрiп алғам.
Тун хызым Анжелика читiнҷi класста ӱгренче, Виктория – пизiнҷi класста. Айхан – iкiнҷi класста, Карим пастағы классха парған, иң кiчии Аимаа тӧрт ле час, ол ибде одырча. Мин тоғысха парыбыссам, аға-ууҷазынаң халча. Улуғлары Индiркi Пазадағы школазар автобустығ чӧрчелер, оолағастар мында пасталығ школада ӱгрен парчалар.
Аалда чуртирға кӧңнiме кiрче, кiзi кӱстензе, хайда даа часкалығ полар тiп сағынчам. Аннаңар городта алай аалда, пасхазы чоғыл, кiзiнiң часказы позының холында, – сағыстарынаң ӱлескен Анастасия Майнагашева.
Кӧп палалығ іҷе Анастасия Майнагашева
Чалахай кӧңнiлiг паза ӧткiн тудыныстығ кӧп палалығ iҷенең чоохтазып, палаларнаң айғазарға паза тоғысха чӧрiп, иб аразында хайынарға хайди маңнанчатханнаңар сурғабыс. Анастасия теен, иртен турып, чиис пызырча, ас-тамах пысчатхан туста сосхаларны, адайларны паза хоосхаларны азырапча. Палаларны, азырабызып, школаа ызыбысча, ол тоғыста аар паза сидiк ниме кӧрбинче. Алында улуғ палаларына ибдегі тоғысты идерге хабасчаң, амды олар туңмаларына полысчалар. Хайди таныхтаан iҷе, палалар аар-чӱк полбинчалар. Олар даа аалзар кӧс килгенiне хомзынминчалар, мында кӧнiк парыбысханнар. Арғыстар, ӧӧрелер таап алғаннар.
Аал аразынҷа
Аал аразынҷа чазағ парчатхан пiр дее кiзi учурабаан. Кошараларзар чол тутхам. Аның хыринда улуғ арах наа тура. Аның тастында тракторлар паза «КамАЗ» турчатханнар. Пу тураның ээзi улуғ хоныхтығ полар тiп сағын салғам. Оградада ипчi кiзiнiң ӱнi истiлчеткен. Iзiксер тохладыбысханда, ипчi сых килген. Iди Елена Косточакованаң танызып алғам.
– Мин Чоғархы Паза аалда 1997 чылдаң чуртапчам, Валерий Косточаковха ирге парыбысханнаң сығара. Мин Паза Пиизi аалдаңмын. Пiс пос хониинаң на айғасчабыс: хойлар, iнектер, аттар тутчабыс, 24 гектарда сула таарыпчабыс. Хада хонғаным фермер хониин тӧстирге сағынған, че ол туста коронавирус ағырығ тарап сыххан. Килiспеен.
Чоғархы Паза пӱӱл кiчiг ааллар санына кiр парғанда, мал ахчазын ал сыххабыс. Чылда iкi хати пирчелер.
Халғанҷы чылларда от пилетирге най аар полыбысхан. Отты, тоғынып алзабыс таа, читiр полбинчабыс. Анаң часхызын ирееленчебiс. Ӱс чыл хуруғ чыл полған. Пiстiң маллар пойли чӧрчелер. Пӱӱл электроннай пастух турғыс салғабыс. Маллар, ол чирде чӧрiп, прай отты чiбiскеннер.
Малнаң айғазарға оой нимес. Аны, ӧскiрiп алза, садып алҷаа кирек. Мының алнында пiс иттi аал хонии чырғалында постарыбыс сатчаңмыс. Законзар алызығлар кирiлiп, мал сохчаң цехта ла соххан малның идiн садарға чарадыл сыхханда, иттi садарға сидiк полыбысхан. Амды пiс iнектернi мал сохчаң цехсар садыбысчабыс. Ниикке сых парча, – теен Елена Косточакова.
Аал чуртағҷызы Елена Косточакова
Сӧбiре хаҷан-да совхозтың полған хазааларын арендаа алып алған. Прай ӱс хазаа. Оларға палалары чахсы полысчалар. Ӱс паланың iкiзi постаң.
Чоғархы Паза аалның иң улуғ чуртағҷызы Илья Григорьевич Чертыковнаң чоохтазып аларға чӧп пиргеннер. Андар чол тутхабыс. Аның туразынаң ипчi сыххан. Iди пiс Инна Ивандаеванаң аал чуртазынаңар чоохтазып алғабыс. Паза ол позынаңар хысхаҷахти искiр пирген.
– Пiстiң аалда тоғыс чоғыл. Школа, клуб, библиотека, ФАП, садығ туразы паза пiр дее чирде тоғыс чоғыл. Мин тӧреем пу аалда. Совхозта iнек сағҷаң полып тоғынғам. Анаң зернотокта устағҷы полғам. Ам сейсмология станциязында тоғын парчам. Станцияның пезiн одыныбысчам.
Аалдағылар прайзы мал тудып чуртапчалар. Ам малны садарға сидiк полыбысхан. Мал ағырығлары сығыс килче. Малларға прививкаларны сыбыра турғысчалар, – теен Инна Ивановна.
Пiс чоохтасчатхан туста ограда тастынзар чиит оол сых килген. Савелий Илья Григорьевичтiң пархазы полтыр. Асхыссар парарға маңзыраза даа, хайда тоғынчатханнаңар чоохтап пирген.
– Мин Лариса Чертыкованың кресен-фермер хониинда тоғынчам. Маллар, хойлар хадарчам, азырапчам. От тоғынчам. Хоныхта 2018 чылдаң сығара iстен парирбын.
Школа тоозыбысханда, армияда служба ирткем. Анаң фермада тоғын сыххам. Чылдаң чылға аал хониинаң айғазарға сидiк полып одырча. От сыхпинча, садысчабыс, – сағызынаң ӱлескен Савелий.
Сомнар Наталья Тюкпеевани
Автор :
Наталья Тюкпеева, Оксана Челтыгмашева
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 |
| 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
| 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
| 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
| 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 1 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
